نویسنده: صدیقه توانا
چگونگی ارتقای سبک زندگی اسلامی در سال حماسه اقتصادی (2)
به بهانه به روز شدن و به اصطلاح امروزی‌ها up to date بودن، آیین‌های کهن و سنتهای اصیل و اسلامی را به دست فراموشی سپرده و اغراق نیست اگر بگوییم در برخی موارد سنتهای اجتماعی را به دست فراموشی سپرده‌ایم.از آداب و سنن غذاخوردن و لباس پوشیدن و راه رفتن گرفته تا عمل به سنتهای حسنه مثل صله‌رحم، قناعت، انفاق و وقف.
جوانهای امروزی تا دلشان مالش می رود به جای آنکه پای گاز بایستند و اشکنه و کال جوش درست کنند و همه دور یک سفره پارچه‌ای قلم‌کار بنشینند و غذا بخورند، هر کس برای خود هر وقت گرسنه شد به اولین فست‌فودی سر خیابان سفارش ساندویچ و پیتزا می‌دهد.
نسل جدید به جای آنکه آخر هفته به بهانه درست کردن یک آش رشته ساده دسته جمعی همه فامیل را دور هم جمع کنند و صله‌رحم به جا آورند، به دلیل تجملات و چشم و هم‌چشمی قید دید و بازدیدهای فامیلی را می‌زنند. همچنین بچه‌های امروزی کمتر از دلایل وقف و ضرورت آن می‌دانند. ما پدر و مادرها شاید به آنها نگفته‌ایم که در زمانهای قدیم مردم یک شهر یاد یار، برای کمک به همنوع خود و یاری‌رساندن به مسافران در جاده‌ها، کوزه، گیوه و آب‌انبار و چراغ نفتی وقف می‌کردند. یا هنوز برخی نمی‌دانند حضرت علی(ع) با وقف چاه‌های آب در شهر مدینه، مزارع کشاورزی در سرزمین عربستان را تا به امروز رونق بخشیده است.
البته با نوشتن این مقدمه قصدمان آن نیست که بگوییم باید به صدسال قبل برگردیم و از تکنولوژی‌های روز دنیا استفاده نکنیم، ولی نباید فراموش کنیم که ما با همین سنتهای حسنه، ارزشهای دینی و اسلامی و صالحات و باقیات زنده هستیم و زندگی می‌کنیم و بقاء می‌یابیم.
بچه‌های امروز باید یاد بگیرند که چگونه به سنت‌ها احترام بگذارند و دنبال‌رو و احیاگر باشند. تقویت و بسط سبک زندگی اسلامی بر دوش ما بزرگ ترهاست و باید به نسل جدید آموزش دهیم که با عمل به دستورات واجب و مستحب الهی در دنیایی آباد، سعادتی پربار برای خود فراهم سازیم.
تغییر سبک زندگی خیلی راحت‌تر و ساده‌تر از آن است که نیاز به همایش و کنگره‌های متعدد داشته باشد. قناعت، محبت، صدقه، وقف و انفاق سرفصلهای تغییر سبک زندگی است. نباید بگذاریم بیش از این پای سبک زندگی غربی در زندگی‌های ما باز شود و در خانه‌های ما جا خوش کند.
مادر یک خانواده می‌تواند به فرزند خود بیاموزد اگر کتاب داستانی را هدیه گرفته و مطالعه کرده و الآن دیگر متناسب با سن او نیست، به جای آنکه آنها را در کارتن گذاشته و در انباری نگه‌دارد تا خاک بخورد، بهتر است به کتابخانه مدرسه یا مسجد برده و آن را وقف کند.
وقف حتما نباید یک زمین هکتاری یا ساختمان بزرگ برای ساخت یک مسجد یا درمانگاه باشد، این سنت حسنه را می‌توان با یک کتاب داستان 10 صفحه‌ای هم انجام داد و خب صدالبته بهتر است آنهایی که از تمکن مالی بیشتری برخوردارند هرچه می‌توانند برای صالحات و باقیات خود وقف نمایند. قطعا امروز به وقف کوزه و چراغ و آب‌انبار احتیاج نداریم ولی گسترش و نشرعلم و دانش و توسعه مراکز درمانی، ایجاد مراکز اشتغال برای جوانان جویای کار، نیاز به دستان حمایت‌‌گر واقفان دارد، چرا که چرخش چرخهای تولیدی بی‌نیاز شدن از واردات کالاهای خارجی و تقویت بازوهای صادراتی کشور، حماسه عظیم اقتصادی مدنظر مقام معظم رهبری را محقق می‌سازد و این امر با ارتقاء سبک زندگی اسلامی محقق خواهد شد.
نظام اقتصادی اسلام و جایگاه وقف
وقف از باسابقه‌ترین میراث‌های ارزشمند اسلامی است که از صدر اسلام تاکنون در همه جوامع اسلامی سخت مورد توجه بوده و به رغم همه نوسان‌ها و حوادث و دگرگونی‌ها و بلاها و مصیبت‌هایی که در عمر طولانی خود با آنها دست به گریبان بوده، آثار بسیار ارزشمند و مؤثری در زمینه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... بر جای گذاشته است و همچنان می‌تواند به عنوان یکی از مؤثرترین عوامل در این جنبه‌ها و زمینه‌ها در جوامع اسلامی مطرح باشد.حسن ربیعی، سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه با بیان مقدمه فوق به چگونگی این تأثیرپذیری اشاره می‌کند و به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «وقف و اهداف اقتصاد اسلامی هدف اساسی و اصلی همه نظام‌های اسلام، از جمله نظام اقتصادی اسلام، کمال ابدی یعنی تقرب الی‌الله است. از دیدگاه قرآن کریم و روایت‌های معصومین علیهم‌السلام انفاق‌های مالی - چه واجب و چه مستحب - برای نیل به این هدف نهایی نقشی بس عظیم و اساسی دارند که به چند نمونه، اشاره می شود.
در موارد متعدد هدف از مالیات‌ها و انفاق‌های مالی در اسلام، از جمله زکات و وقف در نزد بسیاری از فقیهان قصد قربت است. این انفاق‌ها، گذشته از جنبه اقتصادی، همانند نماز و روزه عبادت هستند، و غرض اصلی از عبادات قرب الهی است. خداوند در سوره حجر آیه 99 می‌فرماید: «به پرستش خدای خود مشغول باش تا یقین بر تو فرا رسد.»
ربیعی در ادامه با اشاره به اینکه قرآن کریم در موارد متعددی از انفاق به عنوان جهاد مالی در کنار جهاد با جان یاد کرده است به بیان آیه 95 از سوره نساء می‌پردازد و می‌گوید: خداوند می‌فرماید: مؤمنانی که بدون عذر از جهاد بازنشسته‌اند، با آنانکه با مال و جان خود در راه خدا جهاد می‌کنند، برابر نیستند، خدا مجاهدان به مال و جان را برنشستگان برتری بخشیده است.»
به اعتقاد وی همه انفاق‌های مالی از جمله وقف، برای انسان به منزله هرس کردن درخت از اضافات است که او را در مسیر نیل به هدف اصلی و نهایی‌اش یاری می‌دهد و دراین جهت به او سرعت می‌بخشد.»
کیست نداند کشوری که دچار رکود اقتصادی است یا از اقتصادی وابسته برخوردار است نمی‌تواند در جهت رفاه عمومی و عدالت اجتماعی گامی مثبت و مؤثر بردارد؟ در این میان وقف، گامی بزرگ در جهت استقلال و رشد و توسعه اقتصادی مبتنی بر موازین اسلامی است. از ربیعی می‌خواهم توضیح بیشتری در مورد استفاده از پتانسیل وقف برای تحقق اقتصاد مقاومتی ارائه دهد؛ می‌گوید: البته وقتی سخن از تأثیر وقف بر استقلال اقتصادی و رشد و توسعه مطرح می‌شود هرگز به این معنا نیست که وقف به تنهایی می‌تواند همه ابعاد و زوایای گوناگون اقتصاد یک ملت را در برگیرد به طوری که برای اقتصاد کشور به منابع مالی دیگر نیازی نباشد، بلکه منظور این است که وقف به عنوان یک سرمایه عظیم مالی می‌تواند در این سمت و سو دارای نقشی سازنده و قابل توجه باشد. همچنین به این معنا نیست که برخلاف اهداف واقفان، درآمد وقف را از موارد اصلی مصارف آن که در وقف‌نامه‌ها آمده است، منحرف کنیم و آنها را در راه تحقق استقلال اقتصادی و رشد و توسعه به کار گیریم و به مصرف برسانیم، حقیقت این است که می‌توان سرمایه‌های عظیم وقف را نیز همانند دیگر سرمایه‌ها با رعایت همه جوانب وقف، موازین شرع و اهداف واقفان در جریان فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی قرار داد تا به این وسیله به رشد و توسعه و استقلال اقتصادی جامعه کمک شایان و قابل توجه باشد که این امر یقینا در راستای اهدف واقفان خواهد بود.»
سبک زندگی اسلامی، گمشده جامعه امروز
نباید بگذاریم سبک زندگی دینی و اسلامی گمشده ما در جامعه امروز و عصر ماشین و تکنولوژی باشد.با کمی همت و عزم جدی می‌توانیم مدل زندگی غربی را از گوشه و کنار خانه‌هایمان بیرون کنیم و با قناعت و مناعت طبع سبک زندگی اسلامی را محقق سازیم.
نعیمه اسلام‌لو مدیر مؤسسه فرهنگی خیبر کرج در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان با اشاره به این نکته که مسئله سبک زندگی و مشکلات امروز مسئله قناعت است می‌گوید: «قناعت لزوما به معنای صرفه‌جویی و کم خوردن و کم پوشیدن نیست. ولی قناعت در تمام حوزه‌ها قابل اجراست. اگر قناعت را در تمام جوانب زندگی رعایت کنیم آرامش را در خانه‌های خود خواهیم داشت.»
وی با استناد به فرمایش حضرت علی(ع) در مورد قناعت می‌گوید: «مولای متقیان قناعت را گنج بزرگی می‌داند و خوش‌ترین زندگی را زندگی با قناعت معرفی می‌کند.»
مدیر مؤسسه فرهنگی خیبر کرج به کفران نعمتهای زیادی که در زندگی‌های امروزی شاهد هستیم اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه ناسپاسی‌های زیادی در برابر نعمتهای خداوند می‌کنیم و دم از مسلمان بودن می‌زنیم، کفران نعمت می‌کنیم و می‌گوییم خداوند چرا روزی ما را کم می‌کند، غافل از این هستیم که کفران نعمت، زندگی نکبت‌بار همراه با سختی را برای ما به دنبال خواهد داشت.»
وی با بیان اینکه مادران و مادربزرگهای ما سبک زندگی اسلامی را در تمام جوانب رعایت می‌کردند می‌گوید: «اسراف و ناسپاسی در زندگی آنها معنا نداشت. هرگز بی‌احترامی‌هایی که از سوی برخی از زوجهای جوان نسبت به برکات خداوند سرمی‌زند را ندارند.»
اسلام‌لو به عنوان نمونه می‌گوید: «بسیار دیده شده که خانواده‌ها برنجهای پخته اضافه را همراه با پوشاک بچه در سطل زباله می‌اندازند، یا برکت خدا، نان را زیر دست و پا با بی‌اعتنایی نه تنها برنمی‌دارند، بلکه لگدمال می‌کنند، در این شرایط چطور انتظار داریم خداوند گشایشی در کارهای ما حاصل کند!!»
وی می‌گوید: «اگر احساس آرامش در زندگی ما وجود ندارد به خاطر این است که از سبک زندگی اسلامی دور می‌شویم و مجذوب مدل زندگی غربی‌ها می‌گردیم. باید فرهنگ تجمل‌گرایی از زندگی‌ها دور شود. زمانی می‌توانیم به خودکفایی و خودباوری در عرصه اقتصادی و اجتماعی برسیم که سبک زندگی دینی را از حالت شعار خارج کرده و در عمل ثابت کنیم.»
خانم دکتر فرشته روح‌افزا، استاد دانشگاه و مدیر طرح و برنامه و تدوین سیاست شورای فرهنگی اجتماعی زنان هم در تایید صحبتهای خانم اسلام‌لو به رواج تجمل‌گرایی بین مسئولان و ترویج سبک زندگی غربی اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی رئیس‌جمهور محترم برای ارائه گزارش صد روزه خود در رسانه ملی، روی مبلمان استیل چندین و چند صد میلیونی با روکش‌های ایتالیایی قرمزرنگ می‌نشیند و خانم مجری مقنعه و مانتوی زرشکی خود را با میز عسلی‌های طلایی و زرشکی ست می‌کند، وقتی آقایان با کفش روی فرش خوش‌نقش و نگار قطعا دست‌بافت ایرانی مثل خارجی‌ها می‌نشینند، آیا این دیزاین و انتخاب دکوراسیون چه تناسبی با سبک و سیاق زندگی اسلامی دارد؟!»
دکتر روح‌افزا می‌گوید: «از زمانی که آشپزخانه‌های اوپن در خانه‌های ما مد شد، از زمانی که سفره‌های پارچه‌ای را جمع کردیم و بی‌جهت به خاطر چشم و هم‌چشمی و تجملات، فشارهای زیادی را تحمل کردیم از آن موقع بود که سبک زندگی ما هم عوض شد. وقتی در ازدواج‌ها بریز و بپاش‌های بی‌رویه به خاطر پاسخگویی مقابل دخترخاله‌ها را مطرح کردیم، از مدل زندگی اسلامی فاصله گرفتیم.»
به اعتقاد این استاد دانشگاه، «باید به بچه‌هایمان بیاموزیم فقط مقابل خداوند باید پاسخگو بود نه در برابر اطرافیان. به بچه‌هایمان یاد بدهیم اگر مدرک می‌گیرند برای رضای خداوند و توسعه علم باشد نه آنکه بگوییم اگر فرزندمان فلان دانشگاه قبول نشود جواب فامیل را چه بدهیم؟! آبروی ما بر رضاخواهی دیگران می‌چربد، آبرویی که اصلا آبرو نیست.»
دکتر روح‌افزا اضافه می‌کند: «فرهنگ غلط در اجتماع وتبلیغ آن از رسانه ملی باعث می‌شود وقتی خسته از کار زیاد برای تبدیل خانه 40 متری به 80 متری هستیم ترک مسجد و محراب می‌کنیم؟!»
ارمغان گوهر حیات به بشر
سبک زندگی دینی و اسلامی یک گمشده درونی و فطری هر انسانی است که همه انبیاء و بویژه پیامبر خدا(ص) این دغدغه همیشگی انسان را تامین و برطرف کردند چون انسان از نیستی، نابودی و مرگ هراس دارد، اما وجود پیامبر خدا طبق آیه 24 سوره انفال این نگرانی را برطرف کرد. خداوند می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید از فنا و نیستی نترسید. شما را به گوهر حیات و زندگی دعوت می‌کنیم و این گوهر را به شما هدیه می‌نمایم چون شما موجود و وجودی ابدی هستید.»دکتر محمد اکبری معاون پژوهشی دانشگاه علوم و معارف قرآن در مورد تغییر سبک زندگی و تحقق حماسه اقتصادی با بیان مقدمه فوق بر این باور است که طبق آیات الهی انسان برای ابدیت و حیات طیبه الهی خلق شده است و پیامبران با راهبری‌های خود دغدغه درونی انسان را برطرف کرده و نیاز فطری بشر را تامین نموده‌اند تا هراسی از مرگ نداشته باشند.
به اعتقاد وی «ارمغان گوهرحیات به بشر از سوی پیامبر، بزرگترین خدمتی استی که در حد اعلا به انسانیت شده است.»
ولی نکته قابل توجه این است که حال که جایگاه زندگی مشخص شده است چگونه باید سبک زندگی دینی مورد بررسی و توجه قرار گیرد.
دکتر اکبری در این خصوص می‌گوید: «چگونه و با چه فرمول و آئینی زندگی کردن می‌تواند پاسخگوی نیازهای فطری، روحی و خلقت الهی انسان باشد این گمشده در زندگی انسانهای امروزی است.»
وی بر این موضوع تاکید می‌کند که «همه انسانها خواهان کمال، عدالت، فضیلت، محبت و دوستی هستند اما در مصداق و در راه رسیدن به فضائل خوبی‌ها و نیکی‌ها دچار اشتباه می‌شوند و در این شرایط اسلام علاوه بر آنکه گوهر حیات را به انسان نشان می‌دهد، راه چگونه زیستن و آئین زندگی و به کمال و فضیلت رسیدن را هم به او می‌آموزد.»
مشارکت در امور زندگی و اهمیت دادن به کار و تعاون و همکاری بین اعضاء خانواده، ارزشی بودن ازدواج و حاکمیت ارزشها بر خانواده و حاکمیت روح مشورت در زندگی از دیگر اصول اساسی حکومت اسلامی و سبک زندگی اسلامی است که اکبری معاون پژوهشی دانشگاه علوم و معارف به آنها اشاره می‌کند.
تبدیل نرم‌افزار سبک زندگی به سخت‌افزار تمدن اسلامی
سبک زندگی باید در تمام زندگی محوریت داشته باشد. اما متاسفانه در حال حاضر در جامعه خودمان از بسیاری از اصول اساسی سبک زندگی فاصله گرفته‌ایم. اینکه فقط بنشینیم و بگوییم از سبک زندگی اسلامی فاصله گرفته‌ایم و باید سبک زندگی غربی را از زندگی دور کنیم، دردی را دوا نمی‌کند؛ چگونگی استفاده و بکارگیری سبک زندگی اسلامی در جامعه امروز موضوعی است که محور گفت‌وگوی گزارشگر روزنامه کیهان با زهرا مظهری استاد دانشگاه و کارشناس مسائل فرهنگی است.وی در این خصوص می‌گوید: «اگر بخواهیم فرهنگ اسلامی را وارد برنامه زندگی خود کرده و نرم‌افزار سبک زندگی اسلامی را به سخت‌افزار تمدن اسلامی تبدیل کنیم باید خودآگاهی یافته و نسبت به سبک زندگی هم اسلامی و هم غربی آشنایی پیدا کنیم و بعد از آن شناخت است که به سبک زندگی اسلامی در همه شئون بازخواهیم گشت و راه این بازگشت سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) و امام رضا(ع) است، ما باید تلاش خود را بکنیم که زندگی‌مان را رضوی کنیم.»
وی مقوله ساختمان‌سازی را در اینجا مطرح می‌کند و ضمن مقایسه ساخت آپارتمانهای امروزی به سبک غربی با معماری و هنر اسلامی خاطرنشان می‌کند: «در ساختمان‌سازی صحن عتیق و صحن رضوی و صحن‌های دیگر امام رضا(ع) با این گنبد و گلدسته‌های زیبا یا معماری اصیل ایرانی در اصفهان، معماری ایرانی- اسلامی به کار گرفته شده است، معماری که در دوران صفویه یعنی تقریبا حدود 400 سال قبل و زمانی که معماری غربی برای ما معنا نداشت، این چنین زیبا، ساختمانهایی با عظمت را آفرید و اینجا این سؤال مطرح می‌شود که در شرایط فعلی و طی سالهای قبل چند ساختمان و بنا به سبک معماری اسلامی ساخته‌ایم؟!
وی با تاکید بر این مطلب که سبک زندگی محور تمام شئون زندگی است تصریح می‌کند: «ما در حال حاضر از اصول آرمانی و متعالی سبک زندگی اسلامی دور هستیم، به اندازه‌ای که خودمان گاهی حس می‌کنیم در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که صداقت و راستگویی در آن کم شده در خرید و فروش احساس ناامنی می‌کنیم، دروغ می‌گوییم، با یکدیگر آن چنان که باید مهربان نبوده و حتی حقوق همدیگر را نیز رعایت نمی‌کنیم، در صورتی که مسلمان واقعی در سبک زندگی و در جلوه‌های اخلاق این گونه رفتار نمی‌کند.»
منبع مقاله : www.kayhan.ir
/ج
