ارتباط شیوه ی زندگی خانوادگی با موفقیت تحصیلی

اگر ما موفقیت تحصیلی را حاصل بسیاری از فعالیت های فرد بدانیم و اگر آن را جزئی از دستاوردهای کلی زندگی حساب کنیم، و بدانیم که معیار موفقیت تحصیلی فرزندان فقط چند نمره ای نیست که در کارنامه ی آن ها نقش می بندد؛ آن گاه نقش مهم کیفیت زندگی خانوادگی در موفقیت تحصیلی فرزندان برای ما آشکارتر می شود.
اول به طور مختصر شیوه ی درست زندگی خانوادگی را در نظر می گیریم. در یک خانواده، مرزها تعریف شده است، یعنی این که چه کسانی عضو خانواده اند، چه کسانی بیرون خانواده اند. چه کسانی باید از موضوعات داخل خانواده باخبر شوند، و از چه موضوعاتی می توان با آن افراد سخن گفت. مرز بین والدین و فرزندان کجا است. چه اطلاعاتی بین والدین می ماند. چه اطلاعاتی به فرزندان داده می شود. هر کسی چه وظایف و چه مسئولیت هایی دارد. افراد خانواده چه قدر از مسائل هم دیگر مطلع هستند و چگونه به هم کمک می کنند. در سختی ها چه واکنشی نشان می دهند. در حیطه های مختلف تصمیم گیری، چه کسی باید تصمیم گیری کند. دیگران چگونه از او تبعیت می کند. چه کسانی قانون خانواده را وضع می کنند. بر چه اساسی قانون می گذارند و دیگران چگونه آن را اجرا می کنند. اجرای قوانینی چگونه پی گیری می شود.
واقعاً ما از یک خانواده ی سالم و کارآمد چه می دانیم؟ یکی از مهم ترین ویژگی های خانواده ی سالم این است که امکان تأمین شرایط مناسب برای رشد و پرورش تک تک افراد در آن فراهم باشد. به این ترتیب که برنامه ی زندگی فرزندان از قبیل ساعت خواب و استراحت، صرف غذا، فعالیت های تحصیلی و اجتماعی و ارتباط های آنان بر مبنای اصول درستی پایه ریزی شده باشد، و والدین که خود نیز از چنین برنامه ای پیروی می کنند نقش الگویی مناسب را به عهده بگیرند. نکته ی بسیار بااهمیت ایجاد کردن یک ارتباط صمیمانه و تنگاتنگ بین اولیا و فرزندان است، چرا که تنها از این طریق می توان فضای امن و آرامی را برای ساختن زندگی بهتر ایجاد کرد.
در چنین خانواده ای، مسائل روزمره مثل مشکلات شغلی پدر، مسائل ارتباطی هر کدام از اعضای خانواده، درس خواندن فرزندان، مسائل دوره ی بلوغ، و ده ها مسئله ای که در جریان عادی یک زندگی اتفاق می افتد، حل و فصل می شود. برنامه ای کارتونی از تلویزیون پخش می شد به نام « بچه های مدرسه ی والت» این برنامه درباره ی مسائل روزمره ی یک مدرسه ی پسرانه بود و البته تأثیری که خانواده ها خصوصاً خانواده شخصیت اصلی این برنامه بر امور مربوط به مدرسه داشتند. در آن فیلم، موفقیت تحصیلی فقط نمرات توی کارنامه قلمداد نمی شد، بلکه معنایی بسیار وسیع تر داشت، مثل شجاعت، رفاقت، کمک به بچه های تازه وارد یا ضعیف تر، دفع از قربانیان قلدری، عیادت از هم کلاسی های بیمار، هم حسی نسبت به مشکلات خانوادگی یکدیگر، و در کنارش تلاش مسئولانه برای درس خواندن. آن چه این فیلم می آموخت تأثیر یک خانواده ی کارآمد بر روی عملکرد کلی فرزندان از جمله عملکرد تحصیلی بود. این که یک خانواده ی موفق چگونه با مسائل روزمره کنار می آید. در کارتون دیگری به نام « خانواده ی دکتر ارنست» همه ی اعضای یک خانواده در یک سفر دریایی دچار سانحه شدند و ناگزیر درجزیره ای دورافتاده زندگی جدیدی را شروع کردند. یعنی جریان عادی زندگی شان به دلیل یک حادثه ی غیرمترقبه و شدید دچار اختلال شد. در آن خانواده ی کارآمد پدر و مادر قوی و توانا موفق شدند از فرزندان خود حمایت و مراقبت کنند، و حتی برنامه ی درسی آنان را با موفقیت دنبال کنند.
این دو مجموعه ی تلویزیونی حاوی این پیام بودند که یک خانواده ی سالم و کارآمد در مسائل روزمره قادر به حل مشکلات است و حتی در حوادث سخت هم می تواند موق و کارآمد عمل کند.
بسیاری از اوقات وقتی والدین به دلیل مشکل عملکرد تحصیلی فرزندان شان به مراکز مشاوره مراجعه می کنند، انتظارشان این است که از فرزندشان تست هوش گرفته شود، پندی به او داده شود یا حداکثر برنامه ی درسی خاصی به او ارائه شود. اما ممکن است قسمت عمده ای از مشکل در شیوه ی زندگی خانواده باشد. مثلاً ساعت غذا خوردن، ساعت خوابیدن، ساعت به خانه آمدن، ساعت تماشای تلویزیون، جای خوابیدن، جای درس خواندن، میزان استفاده از تلفن، میزان استفاده از رایانه و بازی های رایانه ای، زمان تفریح و... مشخص نیست. شاید مشخص ترین برنامه ی زندگی این دانش آموز همان رفتن به مدرسه باشد که در بسیاری از موارد همین موضوع خود باعث مشکلات زیادی می شود، او تا دیر وقت مشغول تماشای تلویزیون بوده، تکالیفش نیمه کاره مانده، بدون آن که مسواک بزند یا لباس عوض کند از خستگی در هال به خواب رفته، نیمه شب به بستر والدین خزیده و صبح به سختی از خواب بلند شده و...
مهم نیست پدر و مادر چه قدر مهربان یا چه قدر علاقه مند به موفقیت فرزدشان باشند، چنین روش زندگی با موفقیت تحصیلی سازگار نیست. اگر مشکلات مربوط به حل مسائل روزمره ی زند گی خانوادگی را نیز به باقی مشکلات اضافه کنیم، متوجه می شویم که فرزند دانش آموز این خانواده برای حفظ یک رفتار باثبات در این محیط بی ثبات چه مشکلات و سختی هایی دارد. در واقع عجیب نیست که فرزندان بعضی از خانواده های درهم ریخته و بی انضباط موفق نمی شوند.
منبع مقاله :
موسوی، شکوفه؛ (1386) موفقیت تحصیلی: نقش والدین در تحصیل فرزندان، تهران: نشر قطره، چاپ پنجم