اسلام و برده داري

اسلام زماني پا به عرصه ي وجود گذاشت که برده داري وجود داشت و تقريباً در تمامي ديگر جوامع نيز رواج داشت. قرآن و حديث نسبت به مهرباني با بردگان و رفتار انساني با آن ها سفارش کرده اند و همچنين آزاد سازي آن ها را تشويق مي کنند. خود پيامبر سلمان، برده ي ايراني، را خريد و او را آزاد کرد و عضوي از خانواده ي خود نمود. يادآوري اين نکته مهم است که در اسلام برده داري با نژاد پرستي يکي نيست. غلامان ترک به فرماندهان نظامي، پادشاه و رهبر تبديل مي شدند که نظير آن نيز براي بردگان افريقايي پيش مي آمد. به علاوه، وصلت هاي بسياري نيز صورت مي گرفت و معمولاً فرزندان برده ها، دير يا زود، در بافت کلي جامعه حل مي شدند. البته تاجران عربي که در افريقا به تجارت برده مي پرداختند و همتاهاي اروپايي نيز داشتند؛ اما علي رغم اين حقيقت که نيروهاي استعماري اروپايي وجود تجارت کنندگان برده ي عرب را بهانه اي براي استعمار افريقا قرار دادند، اما اين مسئله هرگز در شهرهاي اسلامي نظير هارلم (1) يا آناکوستيا (2) وجود نداشته است. حتي در مکان هايي مثل مراکش يا عربستان که حضور فراوان سياهان افريقايي به چشم مي آيد، به هيچ وجه تمايز نژادي احساس نمي شود. امروزه در تمامي مساجد بزرگ مراکش به هنگام نماز مي توان در ميان نمازگزاران نژاد هاي مختلفي را ديد که طيف آن از سياهان افريقا تا بربرهاي چشم آبي گسترده است، اما به انسان حس ناهمگوني نژادي نمي دهد. بسياري از مسلمانان مؤمن از داشتن برده سر باز زدند و با آن مخالفت کردند، اما شکل اسلامي آن که تلفيق نژادي را به جاي جدايي نژادي دنبال مي کند، به طور پراکنده و با تناوب کمتري تا قرن نوزدهم ادامه يافت، که در اين هنگام به دليل نيروهاي دروني و تأثير عقايد لينکلن و ديگران متوقف شد. اگر برخي ادعا کنند که هنوز هم در سودان يا ديگر سرزمين هاي افريقايي برده داري صورت مي گيرد، بايد گفت اين بيش تر مانند عمل کارگري در خانه هاي موجود در چين يا غرب امروزي است. برده داري در هيچ يک از اين موارد رايج نيست و مقامات مذهبي نيز از آن چشم پوشي نمي کنند. قبل از دوران معاصر هم مسلمانان و هم مسيحيان برده داشتند؛ اما معنايش اين نيست که هر کدام از اين دو مذهب برده داري را ايجاد يا آن را تشويق کرده باشند.
روي هم رفته، نه تنها سياهان افريقايي بلکه گروه هاي مختلفي به عنوان برده وارد جهان اسلام شدند اما همگي به سرعت در امت تلفيق گرديدند و جامعه ي اسلامي هرگز شاهد اعمالي نظير آنچه در جنوب آمريکا قبل از جنگ داخلي رخ داد، نبوده است. مهم ترين نکته اين است که حتي در زمان برده داري، اين مسئله در جهان اسلام با نژاد پرستي همراه نبود و به همين دليل در بيش تر دوران تاريخ اسلام برده ها توانستند از طريق ازدواج با ديگر اقشار جامعه، در آن ادغام گردند.

پي نوشت ها :

1- Harlem.
2- Anacostia.

منبع مقاله :
نصر، سيد حسين، (1385)، قلب اسلام، ترجمه ي سيد محمد صادق خرازي، تهران: نشرني، چاپ چهارم