گفتاری از : سردار محمدحسین نجات
هیئتهای مذهبی دارای چند ویژگی هستند که آنها را از سایر تشکل‌ها و جمع‌ها جدا می‌سازد: اولین ویژگی‌شان این است که توسط مردمی که علاقهمند به اسلام و ائمهی طاهرین علیهمالسلام هستند اداره می‌‌شوند و بر محور عشق به ائمهی طاهرین علیهمالسلام تشکیل شده‌‌اند. ویژگی دوم این است که هزینه های این هیئت ها توسط خود مردم تأمین می شود و نه دستگاه‌های دولتی و حکومتی. ویژگی سوم هم این است که سه عنصر «مردم»، «روحانیت» و «مداح» در این هیئت ها جمع شده‌‌اند. «مردم» هیئت را تشکیل می دهند و هزینه هایش را تأمین می کنند، «روحانی» بهعنوان کسی که معرفت و محبت به ائمه علیهمالسلام را گسترش می‌‌دهد، و «مداح» هم بهعنوان هنرمندی که می تواند این محتوا را به دل و جان مردم منتقل کند در هیئت حضور دارد.
هیئتهای مذهبی در طول تاریخ بهخصوص در طول تاریخ تشیع در ایران، عامل اصلی گسترش فرهنگ اسلامی در بین مردم و نهادینه کردن آن بوده‌‌اند. رهبر معظم انقلاب راجع به این موضوع فرمودهاند: «ما مسلمان‌ها و بهخصوص ما شیعیان، امتیازی داریم که دیگر ملیت‌ها و ادیان این امتیاز را به قدر ما ندارند و آن عبارت است از اجتماعات دینی که به شکل روبه‌رو، چهره به چهره، نفس به نفس تشکیل میشود که این را در جاهای دیگر دنیا و در ادیان دیگر کمتر میشود پیدا کرد. هست؛ نه به این قوّت، نه به این وسعت، نه به این تأثیرگذاری و محتواهای راقی.» (۱۳۸۷/۴/۴)
توصیه‌های رهبر معظم انقلاب به هیئات:
توصیه هایی که رهبری در مورد هیئات مذهبی مطرح می کنند، زیاد و متنوع است اما می‌توان آنها را به‌طور کلی در شش دسته طبقه‌بندی کرد:
۱. فضای هیئت
دربارهی فضای جلسات، حضرت آقا معتقدند که باید تلفیقی از عنصر «منطق» و «عاطفه» باشد. ایشان معتقدند اساس حرکت تشیع بر «منطق قوی» و «عواطف» استوار است. یعنی اگر جلسهای باشد که بحث های استدلالی آن زیاد باشد، اما بحث‌‌های محبتی و عاطفی آن کم باشد، این جلسه معمولاً نمی تواند مخاطب را جذب خودش کند. افراد معمولاً سراغ جلسهای می روند که بخشی از آن استدلال باشد و بخشی هم عاطفه. این امتزاج عاطفه و استدلال همیشه مورد تأکید رهبر انقلاب بوده است. ایشان فرمودهاند: «اولاً اساس حرکت عمومی تشیع علاوه بر منطق قوی بر عواطف بود. از روز اول تا امروز در کنار عقل، عشق حضور جدی داشت؛ برای همین هم حرکت تشیع نابود نشد یعنی از بین نرفت و الا باید صد مرتبه در امواج متلاطم سیاست‌های متعرض و عنان آلود نابود شده بود. منطق قوی است. یعنی صرف عواطف نیست، اما منطق تنها هم نیست. عواطف هم با آن درآمیخته است. این از آن‌جاهایی است که عقل و عشق با هم می سازد.» (۱۳۸۱/۷/۲۰)
۲. منبر
ایشان در جلسهای در جمع فعالان هیئتهای رزمندگان اسلام دربارهی اهمیت و کارکرد منبر در هیئت فرمودند: هیئتهای مذهبی باید کلاس درس باشد. یعنی این‌طور می فرمایند که اگر کسی ۱۰ جلسه یا یک دهه رفت پای منبری نشست، آخر دهه احساس کند یک مطلب را فهمیده است. مثلاً فهمیده باشد که خواص و عوام عاشورا چه کسانی بودند و چه موضوعاتی موجب شد تا عده‌ای در برابر امام معصوم علیهالسلام قرار بگیرند و او را به شهادت برسانند. لذا ایشان در مورد بحث منبر می-فرمایند که عزاداری را واقعاً به معنای حقیقی کلمه باید به صورت کلاس درس دربیاوریم. این حالت را ما الان کم می بینیم، بهخصوص در هیئت ها کم مشاهده می شود. این جزو نقص های کار کنونی کشور ما است. این همه مجالس عزا و این همه مناسبت های مربوط به وفات و شهادت و موالید ائمه علیهمالسلام که اجتماعات مردم را به صورت طبیعی به وجود می آورند یک فرصت بسیار بزرگی است و فرمودند از این فرصت ها باید شما استفاده کنید. (۱۳۸۶/۸/۲)
۳. هیئت نباید سکولار باشد
در جلسهای که سال گذشته اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام خدمت حضرت آقا رسیدند، بنده صحبت کردم و اشاره داشتم که ما در هیئت ها به شعرا و سخنرانان خودمان گفتیم که باید به دغدغه های نظام اسلامی که دغدغه‌ی مردم هم هست پرداخته شود و از این جلسات باید برای بصیرت‌‌افزایی استفاده شود. ایشان هم بعداً در خلال صحبت خود به همین موضوع اشاره کردند و فرمودند: «یک نکته هم همین مطلبی است که آقای نجات اشاره کردند که درست هم هست. هیئت‌ها نمی‌توانند سکولار باشند؛ هیئتِ امام حسینِ سکولار ما نداریم! هرکس علاقهمند به امام حسین است، یعنی علاقهمند به اسلام سیاسی است، اسلام مجاهد است، اسلام مقاتله است، اسلام خون دادن است، اسلام جان دادن است؛ معنای اعتقاد به امام حسین این است. این‌که آدم در یک مجلس روضه یا هیئت عزاداری مراقب باشد که نبادا وارد مباحث اسلام سیاسی بشود، این غلط است.»
یعنی هیئت این نیست که به سیاست کاری نداشته باشد؛ چون بعضی سخنران ها عادت کردند که می گویند ما سیاسی نیستیم. رهبر انقلاب معتقدند این عبارت، عبارت صحیحی نیست. ایشان فرمودهاند: «یکی از خصوصیات ائمهی طاهرین این بوده که همه‌ی آنها مبارزین و مجاهیدن فی‌سبیل الله بودند. یکی از ائمهی طاهرین را سراغ ندارید که اینها در موضع مجاهدت و مبارزه قرار نداشته باشد.» (۱۳۸۲/۸/۲)
این آموزه و این خط همان عاملی است که موتور محرکه‌ی شیعه را به کار انداخته است و ما بعد از ۱۳۰۰ سال از ظهور اسلام، شاهد هستیم پرچم شیعه در مناطقی از جهان اسلام بلند شده و این مسأله باعث عصبانیت سیاسیون، متعصبین و متحجرین منطقه و جهان شده است. ما قبل از انقلاب با تمسک به همین آموزه‌‌ها مبارزه می کردیم. شهادت طلبی‌‌ها و مبارزه‌ی ما با طاغوت از همین منبرها شروع شد. یعنی این‌که حضرت امام رحمه‌الله عصر روز عاشورای سال ۴۲ تشریف می برند به مدرسه‌ی فیضیه و آن منبر معروف خود را می‌روند و خطاب به شاه می گویند که ای جناب شاه! من به تو نصیحت می‌‌کنم، دست از این اعمال و رویه بردار، من میل ندارم که اگر روزی ارباب‌‌ها بخواهند تو بروی، مردم شکرگزاری کنند؛ من نمی‌‌خواهم تو مثل پدرت بشی و شروع می کنند به شاه نصیحت کردن. بنابراین حضرت امام در برهه‌‌های مختلف از عاشورا و تاسوعا و اربعین و محرم و صفر استفاده کردند برای پیروزی نهضت علیه رژیم. این یعنی هیئت سیاسی.
همچنین پس از پیروزی انقلاب هم ما از این ظرفیت استفاده کردیم. یعنی ما در دفاع مقدس با تمسک به مبارزه و شهادت طلبی ائمه علیهمالسلام بود که رزمندگان خودمان را تشویق می کردیم؛ رزمندگان ما با سربندهای «یا فاطمة‌الزهرا» و «یا حسین» به جبهه‌ها رفتند و در آن‌جا هم می گفتند که ما می خواهیم همان‌طور که امام حسین علیهالسلام شهید شد، ما هم شهید بشویم.
پس معرفت‌زایی و شناخت باید از مهمترین کارکردهای هیئت باشد. یکی از مهمترین کارها این است که به مردم بگوییم «هویت حسینی» و «هویت یزیدی» در دوران حاضر مربوط به چه کسانی است. چنان‌چه رهبر انقلاب فرمودهاند: «فهمیدن قضیه‌ی عاشورا فقط در تاریخ نیست، در هر زمانی باید دید عناصر تشکیل‌دهنده‌ی هویت یزیدی کجا پیدا میشود؟ آن‌‌گاه در مقابلش باید عناصر تشکیل دهنده‌ی هویت حسینی را به میدان آورد. منبر باید انسان‌ساز باشد، اندیشه‌ساز باشد. روضه و نوحه و سینه‌زنی باید فضا را از مسائل زنده‌ی حسینی، معرفت و آگاهی پر کند.» (۱۳۸۷/۱/۲۳)
۴. مداح هیئت
راجع به مداحی به‌‌طورکلی نظر رهبر انقلاب این است که اگر محتوای شعر و نوع خواندن آن مداح هنرمندانه باشد بعضاً تأثیرش از دو یا سه منبر هم بیشتر است. بارها ایشان در صحبت های خود فرمودهاند که مداح باعث «معرفت‌‌افزایی» به افراد می شود. ایشان مداحی را «جوشاندن چشمه های عواطف در دل ها» می دانند: «مداحی، معرفت‌افزائی است. مداحی، پراکندن معرفت و حکمت و امید و عقیده‌ی راسخ است. مداحی، جوشاندن چشمه‌های عواطف در دل‌ها است؛ با استفاده‌ی از هنر شعر، هنر آواز، هنر اجرا.» (۱۳۹۲/۲/۱۱)
یک موقع یک فردی راجع به واقعه‌‌ی کربلا داستانی می گوید که داستانش، هم خیلی زیبا و هم خیلی حزن انگیز است؛ آن فردی هم که می شنود متأثر می شود؛ اما یک فرد دیگری می آید همین داستان زیبا را تبدیل به فیلم یا تئاتر یا یک اثر هنری می کند و آن وقت خیلی اثر می گذارد بر قلوب انسان‌ها؛ اثری که درازمدت است. کار مداح هم مانند کار یک هنرمند است که یک موضوع را با استفاده از نوا و صدای خوش و هنرمندانه به مخاطب عرضه می‌کند که موجب اثرگذاری بیشتر آن میشود. رهبر انقلاب در یک جایی فرمودهاند: «در کار مداحىِ شما چند چشمه‌ی هنری وجود دارد: شعرتان هنر است؛ صدایتان هنر است؛ آهنگی که انتخاب می‌کنید، هنر است؛ اشارات و کارهایی که انجام می‌دهید، هنر است. » (۱۳۷۷/۷/۱۹) لذا می گویند در مداحی، شعر خوب و هنرمندانه خواندن بسیار مهم است.
۵. اشعار مداحی
راجع به بحث شعر، حضرت آقا می گویند شعری را قبول داریم و می گوییم که این شعر برای مجلس امام حسین علیهالسلام خوب است که واجد چند خصوصیت باشد. فرمودهاند شعر باید «محکم»، «قوی»، «خوش مضمون» و «قانع‌کننده» باشد: «شعر شما باید خوب، محکم، قوی، خوش مضمون و قانع‌کننده باشد. گاهى قصیده‌اى که شما مى‌خوانید، به اندازه‌ی چند منبرِ یک منبرىِ خوش بیان تأثیر مى‌گذارد. گاهى یک بیت شعرِ بجا به قدر یک کتاب قیمت دارد. اینها آسان و مجانى به‌دست نمى‌آید. انسان باید زحمت بکشد، کار و تلاش کند، شعر خوب را بیابد، آن را حفظ کند و بخواند.» (۱۳۷۷/۷/۱۹)
دربارهی خصوصیت دیگر شعر فرمودهاند که باید دارای مفاهیم اسلامی باشد و صرف قشنگ و جذاب بودن کفایت نمی‌کند. مثلاً بعضی از اشعاری را که مداحان می خوانند قشنگ است و آدم خوشش می آید، اما هیچ مفهوم اسلامی همراهش نیست. افراد هم می آیند و همراهش گریه می کنند اما معرفتی در آن نهفته نیست. به همین دلیل ایشان فرمودهاند: «یکی از چیزهایی که باید در این اشعار باشد، عبارت از مفاهیم بلند اسلامی - مثلاً در باب توحید یا نبوت - است. بهترین اشعار قدما در باب توحید و نبوت، همین مدایحی است که شعرای بزرگ ما در مقدمه‌ی دیوان‌ها و مثنوی‌هایشان ذکر کرده‌اند و گفتهاند.» (۱۳۶۸/۱۰/۲۸)
۶. سبک و آهنگ مداحی
دربارهی سبک‌هایی هم که مداحان برای سرود‌ها و نوحه‌های خود در ایام ولادت و شهادت انتخاب میکنند نیز ایشان توصیه‌ها و نکاتی دارند. اولین نکته ای که ایشان راجع به سبک روی آن تأکید دارند، «توجه به موسیقی اصیل ایرانی» است؛ ایشان معتقدند بسیاری از گوشه‌‌های موسیقی ایرانی برگرفته از مرثیه‌‌ها و مداحی ها است. یعنی بسیاری از موسیقی-هایی که الان مرسوم است و آهنگسازان ما در دستگاه های مختلف می‌‌سازند، برگرفته از مرثیه های مداحی‌های قدیمی در ایران است. بنابراین مداحان می‌توانند از این موسیقی اصیل سنتی ایران که اتفاقاً دارای تنوع زیادی هم هست برای ساخت سبک‌ها و آهنگ‌های خود استفاده کنند: «ما در قدیم از زبان موسیقی‌دان‌های معروف شنیده بودیم که می‌گفتند موسیقی اصیل ایرانی را نوحه‌خوان و شبیه‌خوان‌ها حفظ کرده‌اند؛ موافق‌خوان، مخالف‌خوان، علی‌اکبرخوان، قاسم‌خوان. هر کدام یک دستگاهی را به اینها می‌دادند که باید در آن دستگاه بخوانند. این موجب شد که موسیقی نانوشته‌ی ایرانی - که نه نُت داشت، نه نوشته داشت و نه چیز دیگری داشت - بتواند برسد به دست کسانی که اینها را با نُت و شیوه‌های جدید بتوانند ثبت و ضبط کنند.» (۱۳۸۶/۴/۱۴)
نکته‌ی بعدی «پرهیز از تقلید غلط از سبک‌های غربی» است. ایشان معتقدند از سبک های غربی باید پرهیز شود و در جاهای مختلفی بر این موضوع تأکید کرده‌اند: «خواننده‌ی جلسه‌ی مداحی، ناگهان بیاید آهنگ‌های اروپائی را - آن هم به شکل غلط و نابلد بنا کند خواندن؛ سبک‌هائی که فرض کنید حالا فلان خواننده‌ی غربی یا مقلد عربِ آن غربی یک‌وقتی خوانده، ما این را از او یاد بگیریم و بنا کنیم خواندن! که قبل از انقلاب هم متأسفانه همین کارها را کردند. موسیقی اصیل ایرانی را که می‌توانست نوع حلال هم داشته باشد - البته همان موسیقی اصیل، یک نوعش هم حرام است؛ فرقی بین ایرانی و غیر ایرانی نیست - همان را هم ضایع کردند. البته بعد از انقلاب بهتر شد؛ اما حالا مثلاً مداح یا خواننده‌ی ما بیاید در رادیو و تلویزیون به تقلید - آن هم غلط - آهنگ غربی یا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ایمان و در مجلس معنویت تکرار کند، این درست نیست؛ این غلط است.» (۱۳۸۶/۴/۱۴)
به همین دلیل هم ایشان به مداحان توصیه میکنند که خودشان آهنگ بسازند: «خودتان آهنگ بسازید. این همه ذوق و این همه هنر وجود دارد. یقیناً در جمع علاقه‌مندان به این جریان کسانی هستند که می‌توانند آهنگ‌های خوبِ مخصوص مداحی بسازند؛ آهنگ عزا، آهنگ شادی.» (۱۳۸۴/۵/۵)
توصیه رهبر معظم انقلاب درباره مراسم حسینیه امام خمینی
حضرت آقا دربارهی جلسات حسینیه چند نکته را هم تذکر داده‌اند؛ مثلاً این‌که گفتهاند چون مردم از یکی دو ساعت قبل از شروع جلسه به این‌جا می‌‌آیند و می‌‌نشینند، برنامه‌‌ها طوری تنظیم شود که وقت مردم تلف نشود. به همین خاطر دفتر مقام معظم رهبری برنامهی نماز‌های ظهر و عصر ماه مبارک رمضان را این‌گونه تنظیم کرده که از یک ساعت قبل از اذان ظهر برنامهی قرائت قرآن شروع شود. یا در ایام محرم و فاطمیه، آقای فلاح‌زاده از نیم ساعت قبل از اذان می‌‌آیند و مسائل شرعی را مطرح میکنند. این باعث می شود که وقت مردم بیهوده نگذرد.
در جلساتتان کتاب بخوانید
ایشان یک‌بار خودشان به من فرمودند که در این جلساتی که دارید، بعضی از کتاب های خوب را بیاورید و از روی آنها برای حاضران بخوانید. حالا ممکن است این کتاب‌‌ها خاطرات رزمندگان باشد یا غیره. این باعث میشود که افراد به کتاب خواندن عادت کنند. چون مردم عموماً عادت ندارند به کتاب خواندن. ما هم با توجه به همین مسأله در جلسات خودمان، بعضاً این کار را انجام دادیم.
* مسئول ستادمرکزی هیئت رزمندگان اسلام
منبع: پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)
