مرگ "مصطفي كمال آتاتورك" نخستين رئيسجمهور لائيك تركيه (1938م)
مرگ "مصطفي كمال آتاتورك" نخستين رئيسجمهور لائيك تركيه (1938م)
مصطفي كمال پاشا معروف به آتاتورك به معني پدر تركها در 30 ژانويه سال 1881م به دنيا آمد. وي از جواني وارد نظام شد و در سالهاي 1911 به بعد در جنگ عليه ايتاليا در ليبي و سپس جنگ بالكان، شركت كرد. ولي بزرگترين پيروزي نظامي او كه موجب شهرت و محبوبيت وي در ميان نظاميان ترك شد، شكست دادن نيروهاي فرانسه و انگليس در نبرد گاليپولي در سال 1915م بود. او بعد از اين جنگ نيز درمراحل نهايى جنگ جهاني اول در قفقاز و روسيه جنگيد و پيروزيهايى به دست آورد. آتاتورك پس از جنگ جهاني اول در رأس افسران جوان ناسيوناليست، طي كودتايى امپراتوري عثماني را منحل كرد و با تشكيل دولت موقت انقلابي در آنكارا، جمهوري تركيه را بنا نهاد. مصطفي كمال سپس، سلطنت و خلافت را در امپراتوري عثماني كه جز سرزمين كنوني تركيه چيزي از آن باقي نمانده بود لغو كرد و در سال 1923م به عنوان اولين رئيسجمهور تركيه انتخاب شد. سياست كلي داخلي و خارجي حكومت آتاتورك عبارت بود از جدايى دين از سياست، تأسيس حكومت لائيك در تركيه، ايجاد نظام حقوقي و قضايى اروپايى در اين كشور، اتخاذ سياست بيطرفي در مناسبات بينالمللي تركيه به منظور حفظ استقلال كشور، پايهريزي صنايع جديد مطابق الگوهاي غربي، ترويج فرهنگ اروپايى و اتكا بر ناسيوناليسم و ملي گرايى تركي. آتاتورك در چارچوب سياست اسلام زدايى خود كه انگليسيها به وي ديكته كرده بودند، پس از الغاء خلافت، وزارت شريعت و امور خيريه و دادگاههاي مذهبي را منحل نمود. تعطيلي و تمسخر زيارتگاهها و اماكن مذهبي، قرار دادن اذان تركي به جاي عربي، منع استفاده از نامهاي خانوادگي عربي، تغييرنام اسلامبول به استانبول، قرار دادن روز يكشنبه به عنوان روز تعطيل، ممنوعيت هر گونه حركت مذهبي، ممنوعيت استفاده زنان از حجاب اسلامي، استفاده از تقويم ميلادي به جاي تقويم قمري، كنار نهادن دين رسمي اسلام و تعيين حكومت سكولار، جايگزيني الفباي لاتين به جاي الفباي تركي و نمونههاي فراوان ديگر، از جمله اقدامات دين ستيز اين عنصر خودباخته غرب ميباشد. در همين راستا بود كه رضا خان پهلوي پس از سفر به تركيه و ديدار با آتاتورك، سياستهاي سكولاريستي وي را در ايران به مرحله اجرا گذاشت. حكومت آتاتورك مبتني بر يك نظام تك حزبي و ديكتاتوري بود. او از ابتداي حكومت خود به اجراي برنامههاي وسيعي براي اروپايى كردن تركيه همت گماشت و در راستاي تحقق اين هدف، قانون مدني سوئيس، قانون جزاي ايتاليا و قانون تجارت آلمان را در كشور رواج داد. جمهوري تركيه در مدت كوتاهي به ديكتاتوري كامل مبدل شد. كليه امور مملكت با صدور فرمان از سوي آتاتورك انجام ميگرفت و در برابر خواست او، مجلس و پارلمان اجازه هيچ گونه اعتراض و مخالفتي نداشتند. با اين حال آتاتورك سعي ميكرد در سياست خارجي، خود را فردي صلحجو نشان دهد و به همين سبب، قراردادها و پيمانهاي دوستي متعددي را با كشورهاي جهان به امضا رسانيد. آتاتورك چهار بار به رياست جمهوري تركيه انتخاب شد و سرانجام پس از پانزده سال زمامداري، در دهم نوامبر 1938م در 57 سالگي درگذشت.
