مرگ "ايگناس گولْدْزيهِر" خاورشناس برجسته اروپايي (1921م)
مرگ "ايگناس گولْدْزيهِر" خاورشناس برجسته اروپايي (1921م)
ايگناس گولْدْ زيهِر، اسلامشناس برجسته اروپايى در 22 ژوئن 1850م در مجارستان متولد شد. وي پس از طي تحصيلات متوسطه، وارد دانشگاه بوداپست شد و پس از چندي در رشته الهيات اسلامي و زبانهاي سامي فارغالتحصيل گرديد. گولدزيهر در 23 سالگي در جريان سفر به سوريه، از محضر درس دانشمندان سوري استفاده برد و سپس از علماي مصر و فلسطين در مورد زبان و ادبيات عربي، فقه، اصول، حديث و تفسير بهرهمند گرديد. وي برخلاف روش مطالعاتي خاورشناسان قرن بيستم كه بر تجربه و مشاهده عيني منابع و متون شرقي تكيه ميكردند، فاقد تجربه مستقيم بيروني است و در عوض، بر نوعي تجربه دروني متكي بود. گولدزيهر در پي شناسايى و كشف جانمايههاي پنهاني برآمده كه در پس كالبد ظاهري كلمات مخفي گرديدهاند. او در نقد و بررسي آيات، درصدد بيان جعلي بودن يا اصالت آنها نيست، بلكه در جستجوي گرايشهاي نهان و اغراض پنهان راويان آنها است. وي در تحقيق خود پيرامون تفسير قرآن، نميخواهد اشتباهات مفسرين را بيان كند بلكه به دنبال شناخت گرايشهاي سياسي مذهبي است كه اينگونه اختلاف نظرهاي مفسران، چيزي جز نمود خارجي آنها نيست. اين ديدگاه نسبت به منابع و اسناد به اينكه نمودهايى از زندگي بسيار آشفته و پيچيدهاي است كه مولفين اين منابع آن را زنده كردند، باعث شد تا وي به مذهب و نظريات و ديدگاهها، نگاهي زماني و نه مكاني، و برخوردي پويا و نه ساكن، و نگاهي تاريخي نه مذهبي بيفكند. به اين ترتيب كه گولدزيهر در مطالعات خود هر مذهب و عقيدهاي را همانند موجود زندهاي ميدانست كه تولد مييابد، رشد ميكند، به كمال ميرسد؛ سپس شروع به فروپاشي ميكند، پژمرده ميشود و سرانجام نابود ميگردد. وي در اين زمينه از دو ويژگي برخوردار بود، اول آن كه در تحقيقات خود روشي استدلالي داشت و در هر مسئلهاي با ديدگاههاي كلي و اجمالي به سراغ منابع ميرفت و به ظاهرنگري و سطحيبيني اكتفا نمينمود. دوم آن كه وي در تكيه بر يافتههاي دروني و بينش عقلاني به دنبال شناخت تمايزات و ريزهكاريهاي مذاهب در مقايسه با يكديگر بود و در اين مسأله، با تيزبيني عمل ميكرد. با اين حال، گولدزيهر از نظر تعصب شخصي در قشاوتهاي خود در مورد بعضي از مباحث اسلامي با غرضورزي برخورد نموده و از طريق انصاف دور شده است. وي همچنين همانند بسياري از مستشرقين و خاورشناسان، از نظر سياسي و يا اعتقادي با اسلام اصيل همراه نشده است. وي به صورت صريح بيان مينمايد كه توحيد و يگانهپرستي در اسلام براي خداشناسي، مشكلاتي دارد در حالي كه تثليث و سهگانهپرستي مسيحي براي درك خداشناسيْ، واضح است. عليرغم گسترده تحقيقات گولدزيهر اين امر نشان دهنده فاصله امثال وي از حقانيت يكتاپرستي است. اين مساله در عين حال به دوري وي از جاده انصاف و مسير حقگرايى منجر شده است. گولدزيهر در كتاب درسهايى درباره تاريخ اسلام مدعي شده است كه حضرت محمد(ص) به عنوان ابرمردي از ابرمردان تاريخ، پس از بهرهگيري از ميراث فرهنگي موجود و تحت تاثير عوامل روانشناسي، الهامات دروني خويش را وحي الهي پنداشته و مردم را به آن فراخوانده است. البته گولدزيهر پس از بيان اين ادعا و ساير ادعاهايش، از ارائه دليل طفره رفته است. وي با ارائه اين تفسير از بعثت پيامبر(ص) كه ايشان الهاماتِ دروني خويش را تحت تاثير عوامل خارجي دانسته و از ته دل به آن ايمان آورده است، در واقع علاوه بر نسبت هذيان و توهم به پيامبر اسلام(ص)، به نوعي تناقضگويى ميپردازد. چرا كه وي درعين حال، پيامبر(ص) را يك ابرمرد ميداند و مطالعه سراسر زندگي آن حضرت(ص) علاوه بر اثبات سلامت كامل در تفكر و برخورداري از عاليترين توانايىها كه مورد اعتراف و اذعان گولدزيهر نيز ميباشد، نشانگر شخصيتي است كه هماره در اوجِ تعادل قرار داشته و در طول حيات خويش و 23 سال پيامبري خود، از بلنداي تعقل فاصله نگرفته است. ميتوان گفت گولدزيهر در اين ادعاي خود مسيري را طي نموده است كه قريش در اوان بعثت پيامر(ص) در پيش گرفتند ولي آنها نيز با شناخت پيامبر(ص) از تهمت دست برداشتند در صورتي كه امثال گولدزيهر همچنان بر اين عقيده واهي پاي ميفشارند. از منتخبات گولدزيهر در حدود ششصد كار تحقيقي و پژوهشي برجاي مانده كه از آن جمله ميتوان از تتبّعات اسلامي در 2 جلد، قرآن، فنّ تفسير، مقدمه بر توحيد الموحدين و نيز مقالات و مطالعاتي درباره معارف اسلامي و همچنين فِرَق اسلامي ياد كرد. گولدزيهر داراي كتابخانه شخصي نفيسي حاوي چهل هزار جلد كتاب بود كه قسمت عمده آن به مشرق زمين و موضوعات و مباحث مختلف اسلامي از قبيل فقه، حديث، تاريخ، تفسير، زبانشناسي و ادبيات عربي مربوط بوده و در حاشيه اكثر آنها، نظرات و نتيجه تحقيقات خود را نوشته است. ايگناس گولدزيهر سرانجام پس از 71 سال زندگي در 13 نوامبر 1921م درگذشت.
