زادروز دکتر حسابی (1281ش)
پروفسور محمود حسابی فيزيكدان برجسته و دانشمند كم‌نظير معاصر ايران در تاریخ چهارم اسفندماه سال ۱۲۸۱ هجری شمسی زاده شد. پدرش (سیدعباس معزالسلطنه) و مادرش (گوهرشاد حسابی) هر دو اهل تفرش بودند. او چهار سال اول دوران کودکی‌اش را در تهران سپری نمود. سپس بههمراه والدین و برادرش عازم شامات شد. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت با تنگدستی و مرارتهای دوری از میهن، در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد.
در همان زمان، تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا می‌گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست. او همچنین بر کتب بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب بهخوبی آشنا بود و در نواختن ويولن و پيانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بيروت.
• شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از اینرو، به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. در سن هفده سالگی، لیسانس ادبیات و در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ نمود. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغالتحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشهکشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. او همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستارهشناسی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت.
شركت راهسازی فرانسوی كه وی در آنجا مشغول كار بود، به پاس قدردانی از زحماتش او را برای ادامه تحصيل به فرانسه اعزام كرد. هم‌زمان با تحصيل در رشته معدن، در راهآهن برقی فرانسه مشغول بهکار گرديد و پس از پايان تحصيل در اين رشته، کار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغالسنگ ايالت سار آغاز کرد.
حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشته فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷م در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را، با ارائه رساله‌ای تحت عنوان "حساسیت سلول‌های فتوالکتریک" با درجه عالی دریافت نمود. برخی مدعی‌اند محمود حسابی تنها شاگرد ایرانی آلبرت اینشتین بوده است.
حسابی در دانشگاه پرينستون آمريکا تحت نظر پروفسور انيشتين، فرضياتی درباره "بینهايت بودن ذرات" و "عبور نور از مجاورت ماده" ارائه نمود. وی، با اندوختهای از دانش روز و كسب مدارج عالی تحصيلی و علمی در چندين رشته مهندسی و مطالعات جامع در علوم پايه بهعنوان اولين فردی كه در ايران دارای دكترای فيزيك بود، به كشور بازگشت.
وی برای نخستينبار، موضوع پيشرفتهای اتمی جهان را در ايران مطرح و توجه افراد را به اين مهم جلب كرد كه ايران نبايد در اين رشته علمی، كه ترقی آينده جهان بدان وابسته است، از ساير كشورها عقب بماند. بیشک میتوان پروفسور محمود حسابی را اولين پايهگذار انرژی اتمی ايران دانست.
حسابی علاوه بر زبان فارسی، به چهار زبان زنده دنيا يعنی عربی، فرانسوی، انگليسی و آلمانی نیز تسلط داشت و همچنين در تحقيقات علمی خود از زبانهای سانسکريت، لاتين، يونانی، پهلوی (زبان ايرانيان باستان)، اوستايی، ترکی، ايتاليايی و روسی استفاده مینمود.
نشان "اوفيسيه دولالژيون دونور" و همچنين نشان "كوماندور دولالژيون دونور"، بزرگترين نشانهای كشور فرانسه، به وی اهدا گرديد. پروفسور حسابی از سوی جامعه علمی جهان بهعنوان "مرد اول علمی جهان" در سال ۱۹۹۰م برگزيده و در كنگره شصت سال فيزيك ايران در سال ۱۳۶۶ش نیز ملقب به "پدر فيزيك ايران" گرديد.
پروفسور سيدمحمود حسابی سرانجام در تاریخ دوازدهم شهریورماه سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بيمارستان دانشگاه ژنو به هنگام معالجه قلبی، در سن ۹۰ سالگی دار فانی را وداع گفت و بنا به خواسته خودش، در آرامگاه خانوادگی در شهر دانشگاهی تفرش به خاک سپرده شد.
• عمده خدمات پروفسور محمود حسابی به شرح زیر است:
- اولین نقشهبرداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
- اولین راهسازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک)
- اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران
- پایهگذاری اولین مدارس عشایری کشور
- پایهگذاری دارالمعلمین عالی
- پایهگذاری دانشسرای عالی
- ساخت اولین رادیو در کشور
- راهاندازی اولین آنتن فرستنده در کشور
- راهاندازی اولین مرکز زلزلهشناسی کشور
- راهاندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور
- راهاندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
- محاسبه و تعیین ساعت ایران
- پایهگذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، بهنام بیمارستان گوهرشاد
- شرکت در پایهگذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
- تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران
- پایهگذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
- پایهگذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
- پایهگذاری شورای عالی معارف
- پایهگذاری مرکز عدسیسازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
- پایهگذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازهگیری فواصل گام‌های موسیقی ایرانی
- پایهگذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهش‌های موسیقی
- پایهگذاری و برنامهریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی
- پایهگذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
- پایهگذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
- پایهگذاری سازمان انرژی اتمی ایران
- پایهگذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
- پایهگذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز
- پایهگذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
- پایهگذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی)
- تدوین اساسنامه و تأسیس مؤسسه ملی استاندارد
- تدوین آئیننامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
- پایهگذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سغدایی
- راهاندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
- ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران
- ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور
