با سلام و تشکر از ارتباط شما با قسمت مشاوره راسخون برادر گرامی از آن جایی که راجع به مهریه زیاد سوال می شود و بعضا به طرح مساله مهریه در قرآن کریم اشکال وارد می کنند، پاسخ کاملی برایتان ارایه می نمایم تا ان شاء الله ابهامات شما و دیگران در این زمینه بر طرف گردد. قرآن کریم مهر را ابداع و اختراع نکرد، زیرا مهر به این صورت ابداع خلقت است، کاری که قرآن کرد این بود مهر را به حالت فطری آن برگردانید. قرآن کریم با لطافت و ظرافت بی نظیری می گوید:« وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً(نساء،4)»:و مهر زنان را(به طور كامل) به عنوان يك بدهى(يا يك عطيه) به آنها بپردازيد، و اگر آنها با رضايت خاطر چيزى از آن را به شما ببخشند آن را حلال و گوارا مصرف كنيد. یعنی کابین زنان را که به خود آنها تعلق دارد(نه به پدران یا برادران آنها) و عطیه و پیشکشی است از جانب شما به آنها به خودشان بدهید. قرآن کریم در این جمله کوتاه به سه نکته اساسی اشاره کرده است. اولا با نام " صدقه "(به ضم دال) یاد کرده است نه با نام مهر، صدقه از ماده صدق است و بدان جهت به مهر صداق یا صدقه گفته میشود که نشانه راستین بودن علاقه مرد است، بعضی مفسرین مانند صاحب کشاف به این نکته تصریح کرده اند. هم چنان که بنا به گفته راغب اصفهانی در مفردات غریب القرآن علت اینکه صدقه(به فتح دال) را صدقه گفته اند این است که نشانه صدق ایمان است. دیگر اینکه با ملحق کردن ضمیر(هن) به این کلمه می خواهد بفرماید که مهریه به خود زن تعلق دارد نه پدر و مادر، مهر مزد بزرگ کردن و شیر دادن و نان دادن به او نیست. سوم اینکه با کلمه " نحله " کاملا تصریح میکند که مهر هیچ عنوانی جز عنوان تقدیمی و پیشکشی و عطیه و هدیه ندارد. یکی از مسلمات دین اسلام این است که مرد حقی به مال زن و کار زن ندارد، نه میتواند به او فرمان دهد که برای من فلان کار را بکن، و نه اگر زن کاری کرد که به موجب آن کار ثروتی به او تعلق میگیرد مرد حق دارد که بدون رضای زن در آن ثروت تصرف کند، و از این جهت زن و مرد وضع مساوی دارند. و بر خلاف رسم معمول در اروپای مسیحی که تا اوایل قرن بیستم رواج داشت، زن شوهردار از نظر اسلام در معاملات و روابط حقوقی خود تحت قیمومت شوهر نیست، در انجام معاملات خود استقلال و آزادی کامل دارد. اسلام در عین اینکه به زن چنین استقلال اقتصادی در مقابل شوهر داد و برای شوهر هیچ حقی در مال زن و کار زن و معاملات زن قرار نداد، آئین مهر را منسوخ نکرد، این خود میرساند که مهر از نظر اسلام به خاطر این نیست که مرد بعدا از وجود زن بهره اقتصادی میبرد و نیروی بدنی او را استثمار میکند، پس معلوم میشود اسلام سیستم مهری مخصوص به خود دارد، این سیستم مهری و فلسفه اش را نباید با سایر سیستمهای مهری اشتباه کرد و ایراداتی که بر آن سیستمها وارد است بر این سیستم وارد دانست. در دنیای غرب هم که به نام تساوی حقوق انسانها حقوق خانوادگی را از صورت طبیعی خارج کرده اند و سعی می کنند علی رغم قانون طبیعت زن و مرد را در وضع مشابهی قرار دهند و رل های مشابهی در زندگی خانوادگی به عهده آنها بگذارند، آنجا که به اصطلاح پای عشق آزاد بمیان می آید و قوانین قراردادی آنها را از مسیر طبیعت خارج نکرده است مرد همان وظیفه طبیعی خود یعنی نیاز و طلب و مایه گذاشتن و پول خرج کردن را انجام میدهد، مرد به زن هدیه می دهد و متحمل مخارج او میشود. در صورتی که در ازدواج فرنگی مهر وجود ندارد و از لحاظ نفقه نیز مسئولیت سنگینی به عهده زن میگذارند. یعنی معاشقه فرنگی از ازدواج فرنگی با طبیعت هماهنگ تر است. مهر یکی از نمونه هائی است که می رساند زن و مرد با استعدادهای نامتشابهی آفریده شده اند و قانون خلقت از لحاظ حقوق فطری و طبیعی سندهای نامتشابهی بدست آنها داده است. بنابراین اشتباه می کنند کسانی که می گویند " مهر " یعنی ثمن، یعنی بها، یعنی پول برای خرید. نه، قرآن می گوید: این نحله و هدیه است( همان طور که) وقتی شما می خواهید کسی را راضی کنید به شکلی که نیاز شما را رفع کند، شما به او هدیه می دهید نه او به شما. تعبیر دیگر قرآن " صداق " است. صداق یعنی چیزی به علامت اینکه علاقه من علاقه راستین است، صادقانه است، دروغین نیست ، برای شهوترانی نیست، برای همسری است، برای فریب دادن نیست، از روی حقیقت است. در عصر جاهليت نظر به اينكه براى زنان ارزشى قائل نبودند، غالبا مهر را كه حق مسلم زن بود در اختيار اولياى آنها قرار ميدادند، و آن را ملك مسلم آنها ميدانستند گاهى نيز مهر يك زن را ازدواج زن ديگرى قرار ميدادند به اين گونه كه مثلا برادرى، خواهر خود را به ازدواج ديگرى در مى آورد كه او هم در مقابل، خواهر خود را به ازدواج وى درآورد، و مهر اين دو زن همين بود.اسلام بر تمام اين رسوم ظالمانه خط بطلان كشيد، و مهر را به عنوان يك حق مسلم به زن اختصاص داد، و در آيات قرآن كرارا مردان را به رعايت كامل اين حق توصيه كرده است.در اسلام براى مهر مقدار معينى تعيين نشده است و بسته بتوافق دو همسر است اگر چه در روايات فراوانى تاكيد شده كه مهر را سنگين قرار ندهند ولى اين يك حكم الزامى نيست بلكه مستحبّ است.اكنون اين سؤال پيش مى آيد كه مرد و زن هر دو از ازدواج و زناشويى بطور يكسان بهره ميگيرند، و پيوند زناشويى پيوندى است بر اساس منافع متقابل طرفين، با اين حال چه دليلى دارد كه مرد مبلغ كم يا زيادى به عنوان مهر به زن بپردازد؟ وانگهى آيا اين موضوع به شخصيت زن لطمه نمى زند، و شكل خريد و فروش به ازدواج نمى دهد؟!.روى همين جهات است كه بعضى بشدت با مسئله مهر مخالفت مى كنند، مخصوصا معمول نبودن مهر در ميان غربيها براى غرب زده ها به اين فكر دامن ميزند، در حالى كه نه تنها حذف مهر، به شخصيت زن نمى افزايد بلكه وضع او را به مخاطره مى افكند. توضيح اينكه درست است كه مرد و زن هر دو از زندگى زناشويى بطور يكسان سود ميبرند، ولى نمى توان انكار كرد كه در صورت جدايى زن و مرد زن متحمل خسارت بيشترى خواهد شد زيرا:اولا مرد طبق استعداد خاص بدنى معمولا در اجتماع نفوذ و تسلط بيشترى دارد، و هر چند بعضى ميخواهند به هنگام سخن گفتن اين حقيقت روشن را انكار كنند اما وضع زندگى اجتماعى بشر كه با چشم مى بينيم حتى در جوامع اروپايى كه زنان به اصطلاح از آزادى كامل برخوردارند نشان ميدهد كه ابتكار اعمال پر- درآمد بيشتر در دست مردان است.به علاوه مردان براى انتخاب همسر مجدد امكانات بيشترى دارند ولى زنان بيوه مخصوصا با گذشت قسمتى از عمر آنها، و از دست رفتن سرمايه جوانى و زيبايى، امكاناتشان براى انتخاب همسر جديد كمتر است.با توجه به اين جهات روشن مى شود كه امكانات و سرمايه اى را كه زن با ازدواج از دست ميدهد بيش از امكاناتى است كه مرد از دست ميدهد، و در حقيقت مهر چيزى است به عنوان جبران خسارت براى زن و وسيله اى براى تامين زندگى آينده او، و علاوه مسئله مهر معمولا به شكل ترمزى در برابر تمايلات مرد نسبت به جدايى و طلاق محسوب ميشود. درست است كه مهر از نظر قوانين اسلام با برقرار شدن پيمان ازدواج به- ذمه مرد تعلق ميگيرد و زن فورا حق مطالبه آن را دارد، ولى چون معمولا به-صورت بدهى بر ذمه مرد ميماند، هم اندوخته اى براى آينده زن محسوب ميشود، و هم پشتوانه اى براى حفظ حقوق او و از هم نپاشيدن پيمان زناشويى(البته اين موضوع استثنائاتى دارد ولى آنچه گفته شد در غالب موارد صادق است).و اگر بعضى براى مهر تفسير غلطى كرده اند و آن را يك نوع" بهاى زن" پنداشته اند ارتباط به قوانين اسلام ندارد، زيرا در اسلام مهر به هيچ وجه جنبه بها و قيمت كالا ندارد، و بهترين دليل آن همان صيغه عقد ازدواج است كه در آن رسما" مرد" و" زن" به عنوان دو ركن اساسى پيمان ازدواج به حساب آمده اند، و مهر يك چيز اضافى و در حاشيه قرار گرفته است، بهمين دليل اگر در صيغه عقد، اسمى از مهر نبرند عقد باطل نيست، در حالى كه اگر در خريد و فروش و معاملات اسمى از قيمت برده نشود مسلما باطل خواهد بود،(البته بايد توجه داشت اگر در عقد ازدواج نامى از مهر برده نشود شوهر موظف است كه در صورت آميزش جنسى،" مهر المثل" يعنى مهرى همانند زنانى كه هم طراز او هستند بپردازد). از آنچه گفته شد نتيجه می شود كه مهر جنبه" جبران خسارت" و" پشتوانه براى احترام به حقوق زن" دارد، نه قيمت و بها و شايد تعبير به" نحله" به معنى" عطيه" در آيه اشاره به اين قسمت باشد. به هرحال فلسفه و علت اصلی پيدايش مهر اینست که: مهر از آنجا پيدا شده كه قانون خلقت در روابط دو جنس، بعهده هر يك از آنها نقش جداگانه ای گذاشته است. مهر از احساسات رقيق و عطوفت آميز مرد ناشی شده نه از احساسات خشن و مالكانه او، آنچه از ناحيه زن در اين امر دخالت داشته، حس خودداری مخصوص او بوده نه ضعف و بی اراده بودن او، مهر تدبيری است از ناحيه قانون خلقت برای بالا بردن ارزش زن و قرار دادن او در سطح عاليتری. مهر به زن شخصيت ميدهد. ارزش معنوی مهر برای زن بيش از ارزش مادی آن است. قرآن كريم رسوم جاهليت را درباره مهر منسوخ كرد و آنرا بحالت اولی و طبيعی آن برگردانيد. قرآن كريم هر رسمی كه موجب تضييع مهر زنان ميشد منسوخ كرد، از آن جمله اينكه وقتی كه مردی نسبت به زنش دلسرد و بی ميل ميشد او را در مضيقه و شكنجه قرار ميداد، هدفش اين بود كه با تحت شكنجه قرار دادن او، او را به طلاق راضی كند و تمام يا قسمتی از آنچه بعنوان مهر به او داده از او پس بگيرد. قرآن كريم فرمود: « و لا تعضلوهن لتذهبوا ببعض ما آتيتموهن، نساء، 19 » يعنی زنان را بخاطر اينكه چيزی از آنها بگيريد و قسمتی از مهری كه به آنها داده ايد جبران كنيد تحت مضيقه و شكنجه قرار ندهيد! قرآن در باب مهر، رسوم و قوانين جاهليت را عليرغم ميل مردان آنروز عوض كرد. آنچه خود قرآن در باب مهر گفت رسم معمول جاهليت نبود كه بگوئيم قرآن اهميتی به بود و نبود مهر نميدهد، قرآن ميتوانست مهر را بكلی منسوخ كند و مردان را از اين نظر راحت كند، ولی اين كار را نكرد.