پرسش :

چرا حضرت زهرا (س) با آن همه عصمت و تقوا و پرهيز از دنيا در مسألة فدك اين قدر تلاش كردند؟

پاسخ :
فدك سرزمين آباد و حاصل خيزي بود كه در نزديكيِ خيبر قرار داشت و فاصلة آن با مدينه حدود 140 كيلومتر بود. كه پس از دژهاي خيبر نقطة اتكاء يهوديان حجاز به شمار مي رفت. سپاه اسلام پس از آن كه يهوديان را در خيبر و وادي القراي و تيما در هم شكست براي پايان دادن به قدرت هاي يهودي در اين سرزمين _ كه كانون خطر و توطئه براي اسلام بود _ سفيري بنام «محيط» پيش سران فدك فرستادند. يوشع بن نون كه رياست منطقه را بر عهده داشت صلح و تسليم را بر نبرد توجيح داد[1] و فدك را به پيامبر تسليم نمود. طبق دستور خداوند متعال و شريعت مقدس اسلام سرزمين هايي كه در اسلام به وسيلة جنگ و قدرت نظامي گرفته مي شود متعلق به عموم مسلمانان است و ادارة آن به دست فرمانرواي اسلام مي باشد. ولي سرزميني كه بدون هجوم نظامي و اعزام نيرو به دست مسلمانان مي افتد مربوط به شخص پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ و امام پس از وي مي باشد و اختيار اين نوع سرزمين ها با اوست.
محدثان و مفسران شيعه و گروهي از دانشمندان سني گفته اند: وقتي آية «و آتِ ذي القربي حقّه»[2] نازل شد پيامبر مأمور گرديد حق ذي القربي را ادا نمايد پيامبر اكرم _ صلّي الله عليه و آله _ بر اساس این آیه کریمه فدك را به
فاطمه (س) بخشيد.
منظور از بخشيدن اين مِلك دو چيز بود:
1. زمامداري مسلمانان پس از درگذشت پيامبر اسلام طبق تصريح مكرر پيامبر با اميرالمؤمنان علي _ عليه السلام _ بود و چنين مقام و منصبي به هزينة سنگيني نياز دارد. علي ع براي حفظ اين مقام و منصب مي توانست از درآمد فدك حداكثر استفاده را بنمايد. گويا دستگاه خلافت از اين پيش بيني مطلع شده بود كه در همان روزهاي نخست فدك را از دست خاندان پيامبر بيرون آورد.
2. دودمان پيامبر بايد پس از رحلت پيامبر به صورت آبرومندي زندگي كنند و حيثيت و شرف پيامبر محفوظ بماند. براي اين هدف پيامبر اکرم فدك را به دختر خود بخشيد.[3]
اما این که چرا حضرت زهرا (س) براي گرفتن فدك اصرار داشت و تلاش مي كرد؟ آيا حضرت زهرا (س) دنبال مال دنيا و ثروت بود يا اين كه حضرت زهرا (س) دنبال چيز ديگري فراتر از زمين و املاك بود؟
پاسخ این پرسش مهم در کلام موسي بن جعفر _ عليهما السلام _ در جواب به مهدي عباسي، نهفته است ، وقتي مهدي خليفة عباسي از حضرت خواست كه حدود فدك را بگويد تا آن را به آن ها باز گرداند حضرت فرمود يك سمت آن كوه اُحد، سمت ديگرش عريش مصر و مرز سوم آن درياي احمر و مرز چهارمش دومة الجندل است. مهدي عباسي برآشفت كه آيا اين ها كه گفتي حدود فدك است؟ امام فرمود: آري همة اين سرزمين ها از مناطقي است كه با لشگركشي و جنگ باز ستانده نشده است.[4]
لذا منظور امام عليه السلام این است كه اين سرزمين ها كه بدون جنگ و اعزام نيرو به دست مسلمين افتاده است جزء اموال امام و خليفة رسول خداست و تو خليفة واقعي پيامبر نيستي، بلكه لباس خلافت و جانشيني پيامبر حق ماست كه تو غصب كرده اي.
پس فدك سند مظلوميت حضرت زهرا (س) و اهل بيت و رسوايي و ننگ کسانی است که جایگاه خلافت را غاصبانه و به زور تصرف نموده اند.
هدف حضرت فاطمه (س) از پس ستاندن فدك باز ستاندن حق غصب شدة امير مؤمنان بود و لذا به همين منظور مستدل و مبرهن و محكم و قاطع سخن مي گفت و مردم را هشدار و انصار را تحريك مي كرد.
تلاش حضرت زهرا (س) براي پس گرفتن فدك و دادخواهي هاي ايشان به اين منظور بود كه مردم را آگاه نمايد كه جانشين و وصي پدر بزرگوار ايشان كسي جز علي _ عليه السلام _ نيست و اين ها كساني هستند كه نه تنها اموال دختر پيامبر را غصب كرده اند بلكه خلافت را نيز به غارت برده اند. و به خاطر همين است كه حضرت خطبه مي خواند و دادخواهي مي كند و از مظلوميت امير المؤمنين سخن مي راند. افزون بر این كه خود فدك هم به خاطر همان اهدافي كه پيامبر از بخشيدن آن به دخترش داشت، اهميت به سزايي داشت و چشم پوشي از آن به منزلة سست كردن اقتصاد اهل بيت و شيعيان آن ها بود. علاوه بر اينكه امام علي _ عليه السلام _ مي توانست با صرف اين اموال در مواردي مثل آزاد كردن بردگان، كمك به انسان هاي ضعيف النفس و ... قلب هاي آنان را به ولايت متمايل كند و با دستگيري و كمك به شيعيان مستمند از فشارهاي مالي كه گاهي باعث تمايل آنان به غاصبان ولايت مي شد جلوگيري نمايند. بنابراين اصرار بر پس گيري فدك براي بهره برداري محض نبود بلكه صرف گسترش مكتب اهل بيت بود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. فدك، رضا استادي.
2. رنج ها و فريادهاي فاطمه (س)، ترجمة بيت الاحزان، شيخ عباس قمي.

پی نوشتها:
[1] . جعفر سبحاني، فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام، ص 403، نشر مشعر، چاپ دوم، اسفند 73.
[2] . سورة اِسراء، آيه 26.
[3] . فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام، ص 406.
[4] . چشمه در بستر، مسعود پورسيدآقايي، ص 165، انتشارات حضور، چاپ چهارم، بهار 84.
منبع: اندیشه قم