پرسش :

در سپرده سرمایه‌گذاری، رابطه بانک و مشتری چگونه است؟

پاسخ :
بانک‌ها پس از کسر سپرده قانونی و نقدینگی، باقیمانده وجوه اين حساب‏‌ها را به وکالت از صاحبان سپرده در امور مشارکت، مضاربه، اجاره به شرط تمليک‏، معاملات اقساطی، مزارعه، مساقات، سرمايه‌‏گذاری مستقیم، معاملات سلف و جعاله به کار می‏‌گيرند. بانک‌ها باز پرداخت اصل سپرده سرمايه‌گذاری مدت‏دار را تعهد می‌‏نمايند و منافع حاصل از عملیات مذکور را طبق قرارداد متناسب با مدت و مبلغ سپرده با رعایت سهم منابع بانک، پس از کسر هزينه‏‌ها و حق‏‌الوکاله، بين صاحبان سپرده‏‌ها تقسيم می‏‌کنند.
در سپرده سرمايه‏‌گذاری رابطه بانک و صاحب سپرده، رابطه «وکالت» است. از حیث فقهی چند نکته درباره اين سپرده‌‏ها مطرح است:

 رابطۀ بين سپرده‎گذار و بانک، از یک طرف وکالت است و از طرف ديگر، شراکت است، چون بخشی از منابعی را که به طور مشاع به کار می‌‏برد مربوط به سرمايه خود بانک يا مربوط به سپرده‌‏های جاری و پس‌‏انداز است که در مالکيت بانک می‏‌باشند.
‌
 از آن‌جا که بانک وکيل سپرده‎گذاران است می‌‏تواند با پرداخت حق بيمه از مال خود يا از مال موکلان‏، سپرده‌‏های مذکور را بيمه کند؛ کمااين‌که به عنوان شريک سپرده‎گذاران، می‏‌تواند ضرر احتمالی را به عهده گرفته، پرداخت اصل سپرده را تعهد کند.

 حضرت امام خمینی رحمت‌الله‌علیه در جواز تعهّد ضرر احتمالی در قرارداد شرکت، می‏‌فرمايند: اگر قرار بگذارند که همه استفاده را يک نفر ببرد صحيح نيست، ولی اگر قرار بگذارند که تمام ضرر يا بيشتر آن را يکي از آنان بدهد، شرکت و قرارداد هر دو صحيح است.

 به مقتضای روابط حقوقی وکالت و شرکت، لازم است سود حاصله ابتدا بين بانک و مجموع سپرده‎گذاران به تناسب سرمايه هر يک تقسيم شود، سپس از سهم سود مجموع سپرده‎گذاران، حق‌‏الوکاله بانک کسر شود؛ آنگاه سود باقیمانده به تناسب سرمايه بين سپرده‎گذاران تقسيم شود.

 حضرت آيت‌‏الله خامنه‌‏ای مدظله‌العالی در باره اين سپرده‌‏ها می‌‏فرمايند: اگر سپرده‌‏گذاری در بانک به عنوان قرض باشد و بانک زياده‏ای به عنوان بهره بپردازد، ربا و حرام است. اما اگر به عنوان قرض نباشد بلکه بانک به عنوان وکيل سپرده‎گذاران از طريق عقود اسلامی با سپرده‏‌ها کار کند و بخشی از سود را به عنوان حق‏‌العمل برای خود لحاظ کند و بخش ديگر را به سپرده‎گذاران بپردازد، اشکالی ندارد.

 از آن‌جا که سود حاصل از به کارگيري سپرده‏‌ها ابتدای دوره معلوم نيست، بانک می‌‏تواند طبق نظر کارشناسی سود انتظاری را محاسبه کرده و در مقاطع خاصی چون ماهانه يا فصلی، درصدی را به عنوان سود علی‌‏الحساب به سپرده‌‏گذار بپردازد و در پايان دوره از سهم سود سپرده‌‏گذار کسر کند. ماهيت سود علی‏‌الحساب‏، قرض بانک به سپرده‌‏گذار است که در پايان دوره از محل سود سپرده‌‏گذار استيفاء می‌‏شود و مابقی سود ـ اگر سود تحقق يافته بيشتر از سود علی‌الحساب باشد ـ به سپرده‏‌گذار پرداخت می‏‌شود.

منبع: www.mbri.ac.ir