پاسخ اجمالی:
فدک سرزمین حاصل خیزی بود که از طرف یهودیان با صلح و سازش در اختیار پیامبر(ص) قرار گرفت و طبق قرآن از آنِ شخص پیامبر(ص) مى باشد. از طرفی قرآن پیامبر(ص) را موظف کرد که حق ذى القربى را بپردازد و نزدیک ترین فرد به رسول خدا(ص) فاطمه(س) بود، از این جهت فدک را به او بخشید.

پاسخ تفصیلی:
سرزمین آباد و حاصل خیزى که در نزدیکى خیبر قرار دارد و فاصله آن تا مدینه حدود 140 کیلومتر است، «فدک» نامیده مى شود.(1)

از نظر قوانین اسلامى، سرزمین هایى که از طریق جنگ و نبرد فتح مى شوند متعلق به عموم مسلمانان است، و به وسیله حاکمان اسلامى تحت عنوان «مفتوحة عنوة» اداره مى شود؛ ولى سرزمینى که بدون نیروى نظامى، از طریق صلح و سازش در اختیار پیامبر قرار گیرد، «انفال» و یا «فى‏ء» و به اصطلاح امروزى «املاک خالصه» نامیده مى شود و از آنِ شخص پیامبر مى باشد و از درآمد آن نیازمندى هاى مسلمانان را برطرف مى کند.

در سال هفتم هجرى که ارتش اسلام دژهاى مستحکم خیبر را محاصره کرد، همه آنها با قدرت نظامى فتح گردید، جز «فدک» که مردم آنجا از در صلح و مسالمت وارد شدند و اراضى آنان به صورت املاک خالصه درآمد، و در اختیار رسول خدا(صلى الله علیه وآله) قرار گرفت. 

آنچه گفته شد، مورد اتفاق فقیهان اسلامى و مطابق با حکم قرآن مجید مى باشد، آنجا که مى فرماید: «وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‏ رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ لکِنَّ اللَّهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى‏ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ».(2)
(آنچه را خدا از آنان (یهود) به رسولش بازگردانیده چیزى است که شما براى به دست آوردن آن زحمتى نکشیدید نه اسبى تاختید، و نه شترى، امّا خداى، فرستادگانش را بر آنچه خواهد چیره مى گرداند، که خداوند بر همه چیز تواناست).

از سوى دیگر، قرآن پیامبر را موظف مى سازد که حق «ذى القربى» را بپردازد. چنان که مى فرماید: «وآتِ ذَا الْقُربى حقّه»(3)؛ (حق خویشاوندان را بپرداز).

نزدیک ترین فرد به رسول خدا(صلى الله علیه وآله) دخت گرامى او فاطمه(علیها السلام) بود، از این جهت «فدک» را به او بخشید و تا زمانى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) زنده بود، کارگران حضرت زهرا(علیها السلام) آنجا را اداره مى کردند.

خلاصه اینکه :
1- فدک سرزمین حاصل خیزی بود که از طرف یهودیان با صلح و سازش در اختیار پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) قرار داده شده بود .
2- به چنین املاکی «انفال» و یا «فى‏ء» و به اصطلاح امروزى «املاک خالصه» گفته مى شود و از آنِ شخص پیامبر مى باشد و اختیار آن در دست ایشان می باشد.
3- قرآن پیامبر را موظف کرد که حق «ذى القربى» را بپردازد. چنان که مى فرماید: «وآتِ ذَا الْقُربى حقّه»؛ (حق خویشاوندان را بپرداز).
4- نزدیک ترین فرد به رسول خدا(صلى الله علیه وآله) دخت گرامى او فاطمه(علیها السلام) بود، از این جهت «فدک» را به او بخشید.

پی نوشت:
(1). معجم البلدان، ماده «فدک».
(2). سوره حشر، آیه 6.
(3). سوره اسراء، آیه 26.

منبع: راهنماى حقیقت، شیخ جعفر سبحانی، انتشارات امام صادق(ع)، ص 419 – 428.