پاسخ اجمالی:
مفهوم این واژه - در تمام موارد استعمال - در احادیث و آیات این است که چیزى یا شخصى در صورت به شکل موجود دیگرى در مى آید بى آن که باطن و ماهیت آن تغییر یافته باشد.

پاسخ تفصیلی:
در آیه 17 سوره «مریم» می خوانیم: «فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنَا الَیْها رُوْحَنَا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِیّاً» ؛ (و [مریم] حجابى میان خود و آنها افکند [تا خلوتگاهش از هر نظر براى عبادت آماده باشد] در این هنگام ما روح خود را به سوى او فرستادیم، و او در شکل انسانى بى‏ عیب و نقص بر مریم ظاهر شد).

«تمثل» از مادّه «مُثُول» (بر وزن عُقُول) به معناى ایستادن در برابر شخص یا چیزى است. و «مُمَثَّل» (بر وزن مُفَصّل) به شخص یا چیزى مى گویند که به شکل شخص یا چیزى دیگرى نمایان گردد.

در روایات اسلامى و تواریخ موضوع تمثل مکرر آمده است؛ از جمله در مورد ظاهر شدن ابلیس در «دارالندوه» در مقابل مشرکان عرب، آن روز که براى نابودى پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقشه مى کشیدند، شیطان در شکل پیرمردى خیراندیش و خیرخواه ممثل شد!

همچنین ممثل شدن دنیا به صورت یک زن زیبا و دلربا در برابر على(علیه السلام) که قدرت نفوذ در آن حضرت را نیافت، که داستان اش معروف است.

همچنین مجسّم شدن اعمال انسان در قبر و در قیامت، هر کدام در صورت مناسبى، که در روایات اسلامى از آن تعبیر به تمثیل شده است.

مفهوم همه آنها این است که چیزى یا شخصى در صورت به شکل موجود دیگرى در مى آید بى آن که باطن و ماهیت آن تغییر یافته باشد.(1)

پی نوشت:
(1). المیزان فى تفسیر القرآن، طباطبایى سید محمد حسین، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1417 قمری، چاپ: پنجم، ج 14، ص36، (کلام فی معنى التمثل).

منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، 1386 شمسی، چاپ نهم ، ج 1، ص 249.

پرسش‌های مرتبط:

شیطان چگونه باطل را برای انسان تزیین می کند؟

امام علی(علیه السلام) در خطبه 192 نهج البلاغه، نسبت به دام های خطرناک «ابلیس» چه هشدارهایی داده است؟

آیا آفریدن ابلیس با عدل و حکمت خدا سازگار است؟

بر اساس آیات و روایات، سرانجام تکبّرِ «ابلیس» به کجا منتهی شد؟