پرسش :

از دیدگاه قرآن، «عیب جویان» و «غیبت کنندگان» چه عذابی دارند؟


پاسخ :
پاسخ اجمالی:
«عیب جویی» و «غیبت» از گناهان کبیره است؛ زیرا آبرو و حیثیتِ افراد با ایمان را بر باد مى دهد و لذا «قرآن» وعده دوزخ به آنها داده و مى فرماید: «واى بر هر عیبجوى غیبت کننده اى، همان کس که اموالى را جمع آورى و شماره کرده، گمان مى کند اموالش او را جاودانه مى سازد، چنین نیست، بزودى در آتش خرد کننده پرتاب مى شود». به نظر مى رسد تمام کسانى که دیگران را مسخره می کنند و با نیشِ زبان و حرکاتِ چشم و آبرو در پشت سر و پیشِ رو، در جستجوى پرده برداشتن از عیب افراد هستند تا حیثیتشان را بر باد دهند نیز مشمول این آیه می شوند.

پاسخ تفصیلی:
«عیب جویی» و «غیبت» از گناهان کبیره است؛ زیرا آبرو و حیثیت افرادِ با ایمان را بر باد مى دهد، همان سرمایه اى که هم وزن خون انسان و احیاناً از آن بالاتر است و لذا «قرآن مجید» وعده عذاب دوزخ درباره آن داده و مى فرماید: «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ * اَلَّذِی جَمَعَ مَالاً وَ عَدَّدَهُ * یَحْسَبُ اَنَّ مَالَهُ اَخْلَدَهُ * کَلَّا لَیُنْبَذَنَّ فِی الْحُطَمَةِ»(1)؛ (واى بر هر عیبجوى غیبت کننده اى * همان کس که اموالى را جمع آورى و شماره کرده [بى آنکه حلال و حرام آن را حساب کند] * گمان مى کند اموالش او را جاودانه مى سازد * چنین نیست، بزودى در آتش خرد کننده پرتاب مى شود).

در تفسیر معناى «هُمزَة» و «لُمَزَة» در میان مفسّران گفتگو بسیار است. این دو واژه، صیغه مبالغه است که از ماده «هَمْز» و «لَمْز» (بر وزن رمز) گرفته شده، بعضى هر دو را به یک معنا یعنى عیبجویى و غیبت تفسیر کرده اند؛ در حالى که بعضى اوّلى را به معناى عیبجویى آشکار و دوّمى را به معناى عیبجویى پنهان و با اشاره چشم و ابرو و مانند آن دانسته اند و بعضى اوّلى را به معناى غیبت کردن و دوّمى را به معناى عیبجویى روبرو، دانسته اند.

به هر حال به نظر مى رسد تمام کسانى که دیگران را به باد استهزاء مى گیرند و با نیشِ زبان و حرکات چشم و ابرو در پشت سر و پیشِ رو، در جستجوى عیب افراد یا پرده برداشتن از عیوب پنهانى و آشکار ساختن آنها هستند تا حیثیت اشخاص را بر باد دهند مشمول این آیه خواهند بود و همان گونه که آنها شخصیت دیگران را در هم مى شکنند در قیامت آتش دوزخ - که «حُطَمَه»؛ (درهم شکننده) است - تمام وجود آنها را در هم مى کوبد و مى شکند!، این افراد در حقیقت شرورترین خلق خدا هستند چنان که در حدیثى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) آمده است که فرمود: [شما را از شرورترین افرادتان خبر بدهم؟! عرض کردند آرى اى رسول خدا!] پیامبر فرمود: «اَلْمَشَّائُونَ بِالنِّیَّةِ، اَلْمُفْرِقُونَ بَیْنَ الْأَحِبَّةِ، اَلْبَاغُونَ لِلْبُرَئاءِ الْمَعَایِبَ»(2)؛ (آنها که بسیار سخن چینى مى کنند و در میان دوستان جدایى مى افکنند و در میان افرادِ پاک و بی گناه عیب جویى مى کنند).

پی نوشت:
(1). سوره همزه، آیات 1 الی 4.
(2). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ‏1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2 ، ص 369، (باب النمیمة)؛ الجامع لأحکام القرآن، قرطبى، محمد بن احمد، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1364 شمسی، چاپ: اول، ج 20، ص 181.

منبع: پیام قرآن‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیة‏، تهران‏، ‏1386 شمسی‏، چاپ: نهم، ج 6، ص 296.