چرا دیه زن و مرد مساوى نیست؟
پرسش :
در سوره بقره آیه 178 قرآن مى‌فرماید:«الحُرُّ بِالحُرِّ» پس چرا دیه زن و مرد مساوى نیست؟
پاسخ :
درباره دیه زن، آیه‌اى که به صراحت مقدار آن را مشخص کند نداریم. درباره قصاص قرآن مى‌فرماید: «یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ القِصاصُ فِى القَتلَى الحُرُّ بِالحُرِّ والعَبدُ بِالعَبدِ و الاُنثىٰ بِالاُنثىٰ؛1 اى کسانى که ایمان آورده‌اید، درباره کشتگان، بر شما حق قصاص مقرر شده: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن....»
«و کَتَبنا عَلَیهِم فیها انَّ النَّفسَ بِالنَّفسِ والعَینَ بِالعَینِ والاَنفَ بِالاَنفِ والاُذُنَ بِالاُذُنِ والسِّنَّ بِالسِّنِ‌ّ والجُروحَ قِصاصٌ...؛ (مائده، 45) و در [تورات] بر آنان مقرر کردیم که جان در مقابل جان و چشم در برابر چشم و بینى در برابر بینى و گوش در برابر گوش و دندان در برابر دندان مى‌باشد و زخم‌ها [نیز به همان ترتیب] قصاص دارند....»
نصف بودن دیه زن، از مسائلى است که مورد اتفاق غالب فقهاى شیعه و اهل سنت است و همه مسلمانان قبول دارند.2
براى ارزیابى جایگاه انسان در اسلام دیه نمى‌تواند معیار باشد و نباید تفاوت زن و مرد را در زیادى و کمى دیه ارزیابى کرد. دیه تنها براى جبران خلأ اقتصادى مقتول است و ملاک ارزیابى انسان نیست. همچنان که در شریعت اسلامى براى سگى که پاسبان گله و خانه است دیه تعیین شده است براى جبران خلأ تن آدمى نیز دیه تعیین شده است، لذا دیۀ مهم‌ترین افراد با ساده‌ترین افراد یکسان است.
تن ابزارى بیش نیست و این ابزار خواه در هیکل یک فقیه یا طبیب یا مهندس یا مبتکر باشد و خواه در هیکل یک کارگر ساده، دیۀ همۀ آنان به یک اندازه است. ارزیابى آدمى به جان اوست و جان نه از بین مى‌رود و نه مقتول واقعى مى‌شود تا در نتیجه دیه به آن تعلق گیرد، بلکه آنچه آسیب مى‌بیند بدن است و بدن با ابزار مادى ارزیابى مى‌شود. و هر بدنى که بازدهى اقتصادى بیش‌ترى داشته و در اداره اقتصادى خانه مؤثرتر و قوى‌تر باشد مقدار دیه نیز به تناسب آن تنظیم مى‌شود، و چون مردها در ادارۀ اقتصادى معمولاً بیش‌تر از زن‌ها بازدهى اقتصادى دارند. دیۀ بیش‌ترى بر آنان تعلق گرفته است.
افزون بر این، مردان غالباً عضو مؤثر اقتصادى در خانواده هستند، اگر دیۀ بیش‌ترى به آنان تعلق نگیرد به خانواده و فرزندانش ضربه و زیان وارد مى‌شود؛ چون نفقه زن و فرزندان بر عهدۀ مرد است و شریعت اسلامى براى رعایت حقوق اعضاى خانواده و جلوگیرى از این زیان، دیۀ مرد را دو برابر زن قرار داده است.3
مثلاً در صورتى که مردى، زنى را به قتل رساند، در صورتى که قاتل را اعدام کنند، خانواده قاتل - که همان زن و فرزندان او هستند - دیگر راهى براى تأمین هزینه‌هاى خود ندارند و در واقع اینان از نظر اقتصادى نیز در معرض آسیب هستند. در این صورت، دین اسلام، اجازه مى‌دهد، قاتل اعدام شود تا به سزاى عملش برسد در عین حال براى آن‌که زن و فرزندان قاتل از حیث اقتصادى به گدایى و... نیفتند، دستور مى‌دهد نیمى از دیه بدانان پرداخت شود.
نکته مهمى که نباید از آن غفلت شود، بحث «وظیفه نان‌آورى» است که این وظیفه به عهده مردان خانواده است نه زنان یعنى زنان - هر قدر هم که ثروتمند باشند - باز هم وظیفه تأمین مخارج خانواده را ندارند ولى مردان - هرقدر هم فقیر باشند - وظیفه دارند مخارج خانواده را تأمین کنند.
پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره بقره، آیه 178.
(2). ر. ک: جواهر الکلام، محمدحسن نجفى، ج 43، ص 32.
(3) . ر. ک: زن در آئینه جلال و جمال، عبداللّٰه جوادى آملى، صص 404-400؛ تفسیر نمونه، ج 17، صص 314-313.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
درباره دیه زن، آیه‌اى که به صراحت مقدار آن را مشخص کند نداریم. درباره قصاص قرآن مى‌فرماید: «یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ القِصاصُ فِى القَتلَى الحُرُّ بِالحُرِّ والعَبدُ بِالعَبدِ و الاُنثىٰ بِالاُنثىٰ؛1 اى کسانى که ایمان آورده‌اید، درباره کشتگان، بر شما حق قصاص مقرر شده: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن....»
«و کَتَبنا عَلَیهِم فیها انَّ النَّفسَ بِالنَّفسِ والعَینَ بِالعَینِ والاَنفَ بِالاَنفِ والاُذُنَ بِالاُذُنِ والسِّنَّ بِالسِّنِ‌ّ والجُروحَ قِصاصٌ...؛ (مائده، 45) و در [تورات] بر آنان مقرر کردیم که جان در مقابل جان و چشم در برابر چشم و بینى در برابر بینى و گوش در برابر گوش و دندان در برابر دندان مى‌باشد و زخم‌ها [نیز به همان ترتیب] قصاص دارند....»
نصف بودن دیه زن، از مسائلى است که مورد اتفاق غالب فقهاى شیعه و اهل سنت است و همه مسلمانان قبول دارند.2
براى ارزیابى جایگاه انسان در اسلام دیه نمى‌تواند معیار باشد و نباید تفاوت زن و مرد را در زیادى و کمى دیه ارزیابى کرد. دیه تنها براى جبران خلأ اقتصادى مقتول است و ملاک ارزیابى انسان نیست. همچنان که در شریعت اسلامى براى سگى که پاسبان گله و خانه است دیه تعیین شده است براى جبران خلأ تن آدمى نیز دیه تعیین شده است، لذا دیۀ مهم‌ترین افراد با ساده‌ترین افراد یکسان است.
تن ابزارى بیش نیست و این ابزار خواه در هیکل یک فقیه یا طبیب یا مهندس یا مبتکر باشد و خواه در هیکل یک کارگر ساده، دیۀ همۀ آنان به یک اندازه است. ارزیابى آدمى به جان اوست و جان نه از بین مى‌رود و نه مقتول واقعى مى‌شود تا در نتیجه دیه به آن تعلق گیرد، بلکه آنچه آسیب مى‌بیند بدن است و بدن با ابزار مادى ارزیابى مى‌شود. و هر بدنى که بازدهى اقتصادى بیش‌ترى داشته و در اداره اقتصادى خانه مؤثرتر و قوى‌تر باشد مقدار دیه نیز به تناسب آن تنظیم مى‌شود، و چون مردها در ادارۀ اقتصادى معمولاً بیش‌تر از زن‌ها بازدهى اقتصادى دارند. دیۀ بیش‌ترى بر آنان تعلق گرفته است.
افزون بر این، مردان غالباً عضو مؤثر اقتصادى در خانواده هستند، اگر دیۀ بیش‌ترى به آنان تعلق نگیرد به خانواده و فرزندانش ضربه و زیان وارد مى‌شود؛ چون نفقه زن و فرزندان بر عهدۀ مرد است و شریعت اسلامى براى رعایت حقوق اعضاى خانواده و جلوگیرى از این زیان، دیۀ مرد را دو برابر زن قرار داده است.3
مثلاً در صورتى که مردى، زنى را به قتل رساند، در صورتى که قاتل را اعدام کنند، خانواده قاتل - که همان زن و فرزندان او هستند - دیگر راهى براى تأمین هزینه‌هاى خود ندارند و در واقع اینان از نظر اقتصادى نیز در معرض آسیب هستند. در این صورت، دین اسلام، اجازه مى‌دهد، قاتل اعدام شود تا به سزاى عملش برسد در عین حال براى آن‌که زن و فرزندان قاتل از حیث اقتصادى به گدایى و... نیفتند، دستور مى‌دهد نیمى از دیه بدانان پرداخت شود.
نکته مهمى که نباید از آن غفلت شود، بحث «وظیفه نان‌آورى» است که این وظیفه به عهده مردان خانواده است نه زنان یعنى زنان - هر قدر هم که ثروتمند باشند - باز هم وظیفه تأمین مخارج خانواده را ندارند ولى مردان - هرقدر هم فقیر باشند - وظیفه دارند مخارج خانواده را تأمین کنند.
پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره بقره، آیه 178.
(2). ر. ک: جواهر الکلام، محمدحسن نجفى، ج 43، ص 32.
(3) . ر. ک: زن در آئینه جلال و جمال، عبداللّٰه جوادى آملى، صص 404-400؛ تفسیر نمونه، ج 17، صص 314-313.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
پرسش و پاسخ مرتبط
تازه های پرسش و پاسخ
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}