پرسش :

شرايط پذيرش توبه چيست؟

پاسخ :
بسياري از نوجوانان، بر اثر ارتكاب گناه يا جرمي، به نفس خويش تلقين مي‎نمايند كه خداوند با ديده‏ي غضب آلود به آنها نگاه مي‎كند و هيچ اعتباري در درگاه او ندارند و با نا اميدي و يأس كامل و اضطراب، نه تنها كار خيري انجام نمي‎دهند، بلكه به گناه و جرم خود ادامه مي‎دهند؛ اما بايد گفت كه اين حالت يأس از رحمت حق نيز خود گناهي جداگانه به حساب مي‎آيد؛ چون او مي‎تواند و قادر است با قدرت و نيروي جواني تصميم بگيرد كه بر تمام اعمال و كارهاي گذشته‏ي خويش پوشش گذارد و به درگاه خدا روي آورد؛ يعني با همان قدرتي كه مرتكب جرم و گناه مي‎شد، مرتكب عمل خير گردد و بهترين عمل خير براي او روي‎آوردن به درگاه الهي است. هرچند كه اعمال زشت آدمي و رفتار ضد اخلاقي و انساني، معصيتي بزرگ به شمار مي‎آيد، ولي نااميدي از بخشش و عفو و رحمت الهي، گناهي بسيار بزرگ‏تر از گناهي است كه انجام داده است؛ چون هيچ كس جز كفار از رحمت الهي مأيوس و نا اميد نيستند.
پس اميد به رحمت الهي، خود بزرگ‏ترين توفيق الهي است؛ البته اميدي كه همراه با عمل باشد و همين اميدواري به رحمت حق، بزرگ‏ترين انگيزه براي بازگشت به سوي خداست و نوعي توجه و عنايت الهي به اوست؛ چون
توبه بذر حسنه است و حسنه نيازمند به نيرو است و نيروي انجام حسنه از خداست. اوست كه توفيق مي‎دهد؛ يعني اسباب فراهم مي‎نمايد تا بنده موفق به توبه شود، و بتواند از لجنزار گناه بيرون آيد و به سوي پروردگارش برگردد.[1]
اما اين‏كه چگونه بفهمد توبه‏ي او پذيرفته شده يا نه، بايد به اين نكته‏ي مهم توجه داشته باشد كه خداوند رحمان، تنها هنگامي توبه‏ي گنه‌كار را مي‎پذيرد كه معصيت او ناشي از استكبار و يا نوعي تمسخر نسبت به خدا نباشد؛[2] يعني با عناد و لجاجت گناه نكرده باشد؛ بلكه از روي جهالت و ناداني مرتكب معصيت شده باشد و هنگامي كه توبه مي‎كند، بدين صورت نباشد كه بلا فاصله مرتكب گناه گردد.
يك جوان مسلمان بايد بداند كه توبه از مختصات دين اسلام است؛ چون در شريعت مسيح و يهود، اگر چه بحث توبه آمده، اما حقيقت توبه كه در دين اسلام آمده، با آنچه در ساير اديان الهي آمده، متفاوت است.
و نيز بايد بداند كه اگر توبه صرفاً در حد گفتار و زبان خلاصه نشود و با عمل همراه باشد، قطعاً پذيرفته است. و هم‏چنين به اين نكته بايد علم داشته باشد كه خداوند توبه‏ي جوان گنه‌كار را بسيار آسان‌تر از گناه فرد سال‌خورده پذيرا است؛ چون او جوان توبه كننده را بسيار دوست دارد. و به همين جهت توبه‌ي جوان را بهتر و آسان‏تر مي‎پذيرد.
و ديگر اين‏كه، بايد بداند توبه‏ي حقيقي در نفس و قلب آدميان اثر اصلاحي دارد و جان آدميان را مي‎سازد و او را در مسير سعادت دنيا و آخرت قرار مي‎دهد؛ زيرا توبه در واقع از بين بردن پليدي‎ها است.
سيوطي در تفسير الدر المنثور از پيامبر اسلام(ص) روايت مي‎كند كه فرمود:
خداي ـ عزّوجلّ ـ توبه‏ي بنده‎اش را مي‎پذيرد و يا گناهانش را مي‎آمرزد، مادامي كه پرده را نينداخته باشند. شخصي پرسيد: انداختن پرده يعني چه؟ فرمود: بيرون شدن جان در حال شرك.
از امام باقر(ع) در همان تفسير روايت شده كه فرمودند:
گناهان مؤمن اگر موفق به توبه شود، آمرزيده مي‎شود؛ پس بر مؤمن است كه مراقب خود باشد كه بعد از توبه و آمرزش، خود را به هيچ گناهي آلوده نسازد.[3]
به نظر مي‎رسد كه يك جوان همان‌گونه كه با اراده و اختيارش به سمت معصيت و گناه روي مي‎آورد، با همان نيرو و اراده مي‎تواند عزم خود را جزم نموده و به سمت پليدي‎ها نرود و يا اگر نا آگاهانه به آن سوي كشيده شد، باز گردد؛ يعني به همان راحتي كه مرتكب معصيت ‎شده، به همان آساني و حتي راحت‌تر از آن، عمل خير و نيك انجام دهد؛ اما آن چه جوان را به اين كار سوق نمي‎دهد، عدم توجه است؛ چون آن قدر احساسات و شور و هيجانات جواني، او را محاصره كرده است كه اجازه‏ي هرگونه تفكر و تأمّل را از او سلب نموده است. پس هرگاه توجه و تنبّه باشد، توبه به دنبال آن خواهد آمد و چون تأمّل نيست توبه كم‏تر است.
پی نوشتها:
1. الميزان، ج 4، ص 244.
2. الميزان، ج 4، ص 247.
3. الميزان، ج 4، بحث روايي، ص 258.
منبع: جوانان و پرسش‌هاي اخلاقي، مصطفي خليلي، ناشر: مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي حوزه‌ علميه(بهار 1381)