پرسش :
عوامل و آثار غفلت از حضور امام زمان (عج) چیست؟
پاسخ :
نخستین و مهم ترین وظیفه انسان، شناخت پروردگار و آفریننده خویش است و از نظر گاه روایات راه معرفت خدا و اوصاف او شناخت اولیای خدا و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ است، چون انها مظهر اسماء و صفات الهی و آینه جمال و جلال پروردگارند. معصومین (ع) انسان های کاملی اند که خداوند آنان را خلیفه و نماینده خود در زمین قرار داده و اراده کرده است که با آنان شناخته شود و از مسیر اطاعت آن ها، اطاعت شود و ثواب و عقاب را نیز بر مدار اعتقاد و اطاعت آنان قرار داده است. وقتی از امام حسین ـ علیه السلام ـ درباره معرفت خدا و چگونگی آن سوال شد، حضرت فرمود: معرفة اهل کل زمان امامهم الذی یجب علیهم طاعته» (1) «مراد از شناخت خدا شناخت اهل هر زمانی نسبت به امام خویشتن است، آن امامی که اطاعت او بر آنان واجب است».
بنابر این معرفت و آگاهی به امام زمان ـ علیه السلام ـ لازم است و غفلت از آن حضرت نیز موجب خروج از جاده صحیح زندگی و نرسیدن به سعادتی که خداوند برای انسان رقم زده و گمراهی و شقاوت می شود و این غفلت در اثر برخی عوامل ایجاد می شود که به قسمتی از آن عوامل می پردازیم:
1. هواپرستی
شیطان دشمن انسان است و کارش اغوا و گمراه سازی است اگر شیطان همنشین و رفیق انسان گردد یا بر او مسلط شود او را بر گناه و نافرمانی خدا و دوری از اولیا خدا تحریک می کند و سرانجام او را از راه حق و طریق انبیاء الهی و از صراط مستقیم که امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: منظور راه و شناخت امام است (2) منحرف ساخته و انسان را دچار غفلت از خداوند و دوری از امام زمان ـ علیه السلام ـ می کند.
2. گناه و معصیت
نفس انسان به حسب طبیعت اصلیش دارای صفا و جلاء است که حقیقت را درک می کند، حق و باطل، تقوا و فجور را متمایز از هم می بیند چنانکه قرآن کریم می فرماید: فالهمها فجورها و تقواها(3) (خدا خوبی ها و بدی های نفس را به آن الهام نموده است» اما گناه تدریجا این طبیعت اولی را از بین می برد و نفس به گونه ای می شود که باطل و پلیدی را زیبا می بیند و اولیاء و ائمه ـ علیهم السلام ـ را حقیر و کم بها می انگارد، سرمایه داران و ثروت مندان و زور مداران را بزرگ می شمرد و در یک کلمه فسق و فجور را بر تقوا و فضیلت.
چنین کسی دارای انحراف دل است و این انحراف حاصل اعمال بد و گناه و معصیت است.
3. دنیا طلبی
دنیا پدیده ای است آفریده ی خداوند که برای استفاده و بهره وری انسان ها خلق شده است، تا انسان در سایه مواهب طبیعی آن مسیر تکامل را طی نماید. اما کوشش برای توسعه زندگی و افزایش ثروت تا جائی مطلوب است که عناوینی دیگر مثل راحت طلبی و تجمل پرستی، برتری طلبی و فزون خواهی صدق نکند اگر یکی از عناوین یاد شده بر آن منطبق شد یا انسان را از وصول به زندگی معنوی محروم ساخت قطعا ناپسند است و باعث غفلت انسان از خداوند و ولی خدا امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ خواهد شد.
4. رواج مفاسد اخلاقی
غریزه جنسی نیروئی است سرکش و آتشی است سوزان که بطور نامرئی در درون همه به خصوص جوانان شعله می زند، این نیروی شگرف اگر در کانال صحیح و کادر قانون مورد بهره برداری قرار گیرد، نتیجه اش بقاء نسل، گرمی کانون خانواده، زندگی پر از صفا و محبت و خلاصه سعادت و نیک بختی است و اگر به طور مهار گسیخته و هوس های شیطانی در آید زندگی معنوی خود را از دست می دهد و دچار غفلت از خدا و اولیای خدا می گردد همانطور که امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: ابتدای شهوت شادی است و پایان آن هلاکت و نابودی است. (4)
5. همنشینی با گناهکاران
دوستی و رفاقت با افراد شایسته یکی از عوامل بزرگ خوشبختی و سعادت و ... و همنشینی و رفاقت با اشخاص آلوده و ناپاک، یکی از علل سقوط و تیره روزی افراد به شمار می رود. امام ششم فرمود: پدرم در ضمن مواعظ خود به من فرمود: پسرم! هر کس با بدان بنشیند، از گزند آنان محفوظ نمی ماند و هر کس در اماکن نامناسب قدم بگذارد، بد نام می شود. (5)
6. نداشتن الگو و رهبر الهی
به تعبیر جامعه شناسان، انسان ها به دلایل مختلف عموما خود را در زمینه هایی با عده ای مقایسه و ارزیابی می کنند در این فرایند، انسان ارزش و استاندارد های افراد یا گروه های دیگر را به عنوان یک قالب مقایسه ای مرجع می گیرد. برای یک نظام اجتماعی پایدار وضعیت ایده آل آن است که گروهی که انسان به آن تعلق دارد گروه مرجع مثبت باشد و پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز اهل بیت خود را به مثابه گروه مرجع به امت معرفی کرده است تا در زندگی فردی و اجتماعی دچار سردرگمی نشوند و به جای سعادت و کمال مسیر ضلالت و گمراهی را پیش نگیرند اما صد افسوس که دشمنان تلاش می کنند تا آن جا که ممکن است امت را از خاندان عصمت دور نگه دارند و دچار غفلت و گمراهی نمایند.
7. عدم بصیرت و رشد فکری
بصیرت و رشد فکری یکی از ویژگی های یاران خوب امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ بوده تا با شناخت عمیق از حجت الهی و حق و باطل به امام بپیوندد و به سمت جبهه باطل نرود و سر در گم و گمراه و غافل نشود.
البته عوامل دیگری نیز باعث غفلت از حضور امام زمان ـ علیه السلام ـ هست که از حوصله مقاله ما خارج است .
آثار فردی و اجتماعی غفلت
الف: آثار فردی غفلت از امام زمان علیه السلام :
1. ناامیدی و یأس
نومیدی و یأس انسان را تدریجا به سوی فساد و همرنگی با محیط می کشاند و نمی تواند خود را به صورت یک اقلیت صالح در برابر اکثریت ناسالم حفظ کند و همرنگ جماعت نشدن را موجب رسوایی می داند.این یکی از اثار غفلت از اصلاح جامعه ومصلح الهی وقیام نجات بخش او می باشد. پس تنها چیزی که می تواند به انسان روح امید بدمد و نگذارد در محیط فاسد حل شود امید به مصلح جهانی است، هنگامی که روزنه امید برای او گشوده شود امید به تغییر وضع موجود، نقطه عطفی در زندگی او ایجاد می کند و چه بسا او را به توقف کردن در مسیر گناه و بازگشت به سوی پاکی و اصلاح دعوت می نماید.
2. احساس بیهودگی و پوچی
انسان منتظر باور قطعی دارد که تنها نظام اجتماعی عادلانه ای که به تمام خواسته های مشروع بشری پاسخ داده و منصفانه ترین قوانین را برای انسان ها آماده کرده است نظام حکومتی اسلام و قانون الهی قرآن است و زیباترین آن در عصر ظهور حضرت ولی عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ تحقق خواهد یافت و این باعث نشاط زندگی می شود و زندگی را ارزشی کرده و انسان را از بیهودگی نجات می بخشد.بر خلاف افراد و گروه های که از چنین اینده ای درخشانی غافل اند ونتیجه ای ان جز احساس بیهودگی وپوچی در زندگی چیزی دیگری نخواهد بود.
3. عدم اصلاح خویش
آن کس که منتظر مصلح است، در اصلاح خود می کوشد تا برای جامعه ایمانی عنصری مفید، موثر و کارآمد باشد البته نکته مهم اینجا است که منتظر واقعی برای چنان برنامه مهمی هرگز نمی تواند نقش تماشاچی را داشته باشد باید حتما در صف اصلاح طلبان قرار گیرد.در قبال افراد و مجموعه های که غافل از این امر مهم وحیاتی هستند وبر اثر پندار باطل و توهم واهی گرفتار منجلاب وضعیت موجود گردیده واز اصلاح و خود سازی فردی واجتماعی دور می گردند (6). و آثار متعدد دیگر مانند:
حل شدن در فساد محیط، کوری دل، مردن قلب، قساوت قلب، ناآرامی روحی و زیانکاری و غیره ... که از حوصله بحث ما خارج است.
ب: آثار اجتماعی غفلت از امام زمان علیه السلام :
1. فساد جامعه
هنگامی که فساد فراگیر می شود و اکثریت یا جمع کثیری را به آلودگی می کشاند گاهی افراد پاک در بن بست سخت روانی قرار می گیرند بن بستی که از یأس در اصلاحات سرچشمه می گیرد و منجر به گسترش فساد وتباهی بیشتر می گردد. تنها چیزی که می تواند در انها روح امید بدمد و به مقاومت و خویشتن داری دعوت کند و نگذارد در محیط فاسد حل شوند امید به اصلاح نهایی و مصلح جهانی است.
2. همکاری با ستمگران و ظالمان
یکی از اثار سوء غفلت از امام زمان(عج)وبرنامه های نجات بخش ان بزرگوار گرفتار شدن در دام طاغوت وستم گران زمان می باشد.همان گونه که شناخت و اعتقاد به امام زمان ـ علیه السلام ـ مانع از همکاری شخص معتقد با ستمگران و ظالمان می شود و در برابر حکومت های فاسد تا حد توان پایداری می کند چون او منتظر امامی است که هرگز با ظلم و ستم سازش نکرده بلکه برای عدالت گستری قیام خواهد کرد.
3. دوری از مدینه فاضله
یکی از تبعات آشکار غفلت وبیگانگی از امام زمان وآرمان های جهان شمول وعدالت گستر ان حضرت محرومیت جهانیان از برکات مدینه فاضله مهدوی و گرفتار شدن مردم به شعارهای دو مکتب لیبرال دموکراسی غرب و کمونیسم شرق می باشند که سالیان متمادی بر افکار و اندیشه سیاسی جوامع بشری تأثیر گذاشته بودند ولی به مرور زمان یکی پس از دیگری ناکارآمدی خود را نشان دادند و نه تنها بشر را نجات نداده بلکه او را در گردابی از بحران های معرفتی و اخلاقی، روانی و تکنولوژی و غیره گرفتار کرده است. بشر امروزه با تجربه گذشته عطش یک طرح و نگاه جدید به جهان هستی دارد و چیزی نمی تواند او را سیراب کند مگر طرح (مدینه فاضله مهدوی) نظریه مهدویت یک نظریه جهانی است و این اندیشه نوین برای جهان و اداره آن برنامه و طرح بنیادین و کارساز دارد.
و سخن پایانی اینکه غفلت از وجود مقدس ولی عصر وحاکم الهی نتیجه و اثری ندارد جز:
1. مردن روح جهاد و شهادت در جامعه
2. افول غیرت دینی.
3. حاکمیت مستکبرین.
4. عدم امنیت و صلح جهانی.
5. سرکوب انقلاب ها.
6. قبول اسلام آمریکائی.
7. سرنگونی حکومت صالحان در جهان.
8. ظلم به مستضعفین.
پی نوشتها:
1. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج1، ص 9، ح 1، چاپ اسلامیه.
2. تفسیر نور الثقلین، ج1، ص 20، نقل از نفسیر نمونه، ج1، ص 251، چاپخانه مدرسه امیر المومنین ـ علیه السلام ـ قم، 1367، آیت الله مکارم شیرازی.
3. سوره شمس آیه 8.
4. نهج البلاغه، حکمت 433، فیض الاسلام، چاپ اسلامیه، غرر الحکم شماره 6946.
5. خصال،شیخ صدوق، جلد اول، صفحه 80، چاپ اسلامیه، 1360.
6. حکومت جهانی مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ آیت الله مکارم، ص 105، چاپ علمیه، قم، 1375.
نخستین و مهم ترین وظیفه انسان، شناخت پروردگار و آفریننده خویش است و از نظر گاه روایات راه معرفت خدا و اوصاف او شناخت اولیای خدا و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ است، چون انها مظهر اسماء و صفات الهی و آینه جمال و جلال پروردگارند. معصومین (ع) انسان های کاملی اند که خداوند آنان را خلیفه و نماینده خود در زمین قرار داده و اراده کرده است که با آنان شناخته شود و از مسیر اطاعت آن ها، اطاعت شود و ثواب و عقاب را نیز بر مدار اعتقاد و اطاعت آنان قرار داده است. وقتی از امام حسین ـ علیه السلام ـ درباره معرفت خدا و چگونگی آن سوال شد، حضرت فرمود: معرفة اهل کل زمان امامهم الذی یجب علیهم طاعته» (1) «مراد از شناخت خدا شناخت اهل هر زمانی نسبت به امام خویشتن است، آن امامی که اطاعت او بر آنان واجب است».
بنابر این معرفت و آگاهی به امام زمان ـ علیه السلام ـ لازم است و غفلت از آن حضرت نیز موجب خروج از جاده صحیح زندگی و نرسیدن به سعادتی که خداوند برای انسان رقم زده و گمراهی و شقاوت می شود و این غفلت در اثر برخی عوامل ایجاد می شود که به قسمتی از آن عوامل می پردازیم:
1. هواپرستی
شیطان دشمن انسان است و کارش اغوا و گمراه سازی است اگر شیطان همنشین و رفیق انسان گردد یا بر او مسلط شود او را بر گناه و نافرمانی خدا و دوری از اولیا خدا تحریک می کند و سرانجام او را از راه حق و طریق انبیاء الهی و از صراط مستقیم که امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: منظور راه و شناخت امام است (2) منحرف ساخته و انسان را دچار غفلت از خداوند و دوری از امام زمان ـ علیه السلام ـ می کند.
2. گناه و معصیت
نفس انسان به حسب طبیعت اصلیش دارای صفا و جلاء است که حقیقت را درک می کند، حق و باطل، تقوا و فجور را متمایز از هم می بیند چنانکه قرآن کریم می فرماید: فالهمها فجورها و تقواها(3) (خدا خوبی ها و بدی های نفس را به آن الهام نموده است» اما گناه تدریجا این طبیعت اولی را از بین می برد و نفس به گونه ای می شود که باطل و پلیدی را زیبا می بیند و اولیاء و ائمه ـ علیهم السلام ـ را حقیر و کم بها می انگارد، سرمایه داران و ثروت مندان و زور مداران را بزرگ می شمرد و در یک کلمه فسق و فجور را بر تقوا و فضیلت.
چنین کسی دارای انحراف دل است و این انحراف حاصل اعمال بد و گناه و معصیت است.
3. دنیا طلبی
دنیا پدیده ای است آفریده ی خداوند که برای استفاده و بهره وری انسان ها خلق شده است، تا انسان در سایه مواهب طبیعی آن مسیر تکامل را طی نماید. اما کوشش برای توسعه زندگی و افزایش ثروت تا جائی مطلوب است که عناوینی دیگر مثل راحت طلبی و تجمل پرستی، برتری طلبی و فزون خواهی صدق نکند اگر یکی از عناوین یاد شده بر آن منطبق شد یا انسان را از وصول به زندگی معنوی محروم ساخت قطعا ناپسند است و باعث غفلت انسان از خداوند و ولی خدا امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ خواهد شد.
4. رواج مفاسد اخلاقی
غریزه جنسی نیروئی است سرکش و آتشی است سوزان که بطور نامرئی در درون همه به خصوص جوانان شعله می زند، این نیروی شگرف اگر در کانال صحیح و کادر قانون مورد بهره برداری قرار گیرد، نتیجه اش بقاء نسل، گرمی کانون خانواده، زندگی پر از صفا و محبت و خلاصه سعادت و نیک بختی است و اگر به طور مهار گسیخته و هوس های شیطانی در آید زندگی معنوی خود را از دست می دهد و دچار غفلت از خدا و اولیای خدا می گردد همانطور که امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: ابتدای شهوت شادی است و پایان آن هلاکت و نابودی است. (4)
5. همنشینی با گناهکاران
دوستی و رفاقت با افراد شایسته یکی از عوامل بزرگ خوشبختی و سعادت و ... و همنشینی و رفاقت با اشخاص آلوده و ناپاک، یکی از علل سقوط و تیره روزی افراد به شمار می رود. امام ششم فرمود: پدرم در ضمن مواعظ خود به من فرمود: پسرم! هر کس با بدان بنشیند، از گزند آنان محفوظ نمی ماند و هر کس در اماکن نامناسب قدم بگذارد، بد نام می شود. (5)
6. نداشتن الگو و رهبر الهی
به تعبیر جامعه شناسان، انسان ها به دلایل مختلف عموما خود را در زمینه هایی با عده ای مقایسه و ارزیابی می کنند در این فرایند، انسان ارزش و استاندارد های افراد یا گروه های دیگر را به عنوان یک قالب مقایسه ای مرجع می گیرد. برای یک نظام اجتماعی پایدار وضعیت ایده آل آن است که گروهی که انسان به آن تعلق دارد گروه مرجع مثبت باشد و پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز اهل بیت خود را به مثابه گروه مرجع به امت معرفی کرده است تا در زندگی فردی و اجتماعی دچار سردرگمی نشوند و به جای سعادت و کمال مسیر ضلالت و گمراهی را پیش نگیرند اما صد افسوس که دشمنان تلاش می کنند تا آن جا که ممکن است امت را از خاندان عصمت دور نگه دارند و دچار غفلت و گمراهی نمایند.
7. عدم بصیرت و رشد فکری
بصیرت و رشد فکری یکی از ویژگی های یاران خوب امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ بوده تا با شناخت عمیق از حجت الهی و حق و باطل به امام بپیوندد و به سمت جبهه باطل نرود و سر در گم و گمراه و غافل نشود.
البته عوامل دیگری نیز باعث غفلت از حضور امام زمان ـ علیه السلام ـ هست که از حوصله مقاله ما خارج است .
آثار فردی و اجتماعی غفلت
الف: آثار فردی غفلت از امام زمان علیه السلام :
1. ناامیدی و یأس
نومیدی و یأس انسان را تدریجا به سوی فساد و همرنگی با محیط می کشاند و نمی تواند خود را به صورت یک اقلیت صالح در برابر اکثریت ناسالم حفظ کند و همرنگ جماعت نشدن را موجب رسوایی می داند.این یکی از اثار غفلت از اصلاح جامعه ومصلح الهی وقیام نجات بخش او می باشد. پس تنها چیزی که می تواند به انسان روح امید بدمد و نگذارد در محیط فاسد حل شود امید به مصلح جهانی است، هنگامی که روزنه امید برای او گشوده شود امید به تغییر وضع موجود، نقطه عطفی در زندگی او ایجاد می کند و چه بسا او را به توقف کردن در مسیر گناه و بازگشت به سوی پاکی و اصلاح دعوت می نماید.
2. احساس بیهودگی و پوچی
انسان منتظر باور قطعی دارد که تنها نظام اجتماعی عادلانه ای که به تمام خواسته های مشروع بشری پاسخ داده و منصفانه ترین قوانین را برای انسان ها آماده کرده است نظام حکومتی اسلام و قانون الهی قرآن است و زیباترین آن در عصر ظهور حضرت ولی عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ تحقق خواهد یافت و این باعث نشاط زندگی می شود و زندگی را ارزشی کرده و انسان را از بیهودگی نجات می بخشد.بر خلاف افراد و گروه های که از چنین اینده ای درخشانی غافل اند ونتیجه ای ان جز احساس بیهودگی وپوچی در زندگی چیزی دیگری نخواهد بود.
3. عدم اصلاح خویش
آن کس که منتظر مصلح است، در اصلاح خود می کوشد تا برای جامعه ایمانی عنصری مفید، موثر و کارآمد باشد البته نکته مهم اینجا است که منتظر واقعی برای چنان برنامه مهمی هرگز نمی تواند نقش تماشاچی را داشته باشد باید حتما در صف اصلاح طلبان قرار گیرد.در قبال افراد و مجموعه های که غافل از این امر مهم وحیاتی هستند وبر اثر پندار باطل و توهم واهی گرفتار منجلاب وضعیت موجود گردیده واز اصلاح و خود سازی فردی واجتماعی دور می گردند (6). و آثار متعدد دیگر مانند:
حل شدن در فساد محیط، کوری دل، مردن قلب، قساوت قلب، ناآرامی روحی و زیانکاری و غیره ... که از حوصله بحث ما خارج است.
ب: آثار اجتماعی غفلت از امام زمان علیه السلام :
1. فساد جامعه
هنگامی که فساد فراگیر می شود و اکثریت یا جمع کثیری را به آلودگی می کشاند گاهی افراد پاک در بن بست سخت روانی قرار می گیرند بن بستی که از یأس در اصلاحات سرچشمه می گیرد و منجر به گسترش فساد وتباهی بیشتر می گردد. تنها چیزی که می تواند در انها روح امید بدمد و به مقاومت و خویشتن داری دعوت کند و نگذارد در محیط فاسد حل شوند امید به اصلاح نهایی و مصلح جهانی است.
2. همکاری با ستمگران و ظالمان
یکی از اثار سوء غفلت از امام زمان(عج)وبرنامه های نجات بخش ان بزرگوار گرفتار شدن در دام طاغوت وستم گران زمان می باشد.همان گونه که شناخت و اعتقاد به امام زمان ـ علیه السلام ـ مانع از همکاری شخص معتقد با ستمگران و ظالمان می شود و در برابر حکومت های فاسد تا حد توان پایداری می کند چون او منتظر امامی است که هرگز با ظلم و ستم سازش نکرده بلکه برای عدالت گستری قیام خواهد کرد.
3. دوری از مدینه فاضله
یکی از تبعات آشکار غفلت وبیگانگی از امام زمان وآرمان های جهان شمول وعدالت گستر ان حضرت محرومیت جهانیان از برکات مدینه فاضله مهدوی و گرفتار شدن مردم به شعارهای دو مکتب لیبرال دموکراسی غرب و کمونیسم شرق می باشند که سالیان متمادی بر افکار و اندیشه سیاسی جوامع بشری تأثیر گذاشته بودند ولی به مرور زمان یکی پس از دیگری ناکارآمدی خود را نشان دادند و نه تنها بشر را نجات نداده بلکه او را در گردابی از بحران های معرفتی و اخلاقی، روانی و تکنولوژی و غیره گرفتار کرده است. بشر امروزه با تجربه گذشته عطش یک طرح و نگاه جدید به جهان هستی دارد و چیزی نمی تواند او را سیراب کند مگر طرح (مدینه فاضله مهدوی) نظریه مهدویت یک نظریه جهانی است و این اندیشه نوین برای جهان و اداره آن برنامه و طرح بنیادین و کارساز دارد.
و سخن پایانی اینکه غفلت از وجود مقدس ولی عصر وحاکم الهی نتیجه و اثری ندارد جز:
1. مردن روح جهاد و شهادت در جامعه
2. افول غیرت دینی.
3. حاکمیت مستکبرین.
4. عدم امنیت و صلح جهانی.
5. سرکوب انقلاب ها.
6. قبول اسلام آمریکائی.
7. سرنگونی حکومت صالحان در جهان.
8. ظلم به مستضعفین.
پی نوشتها:
1. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج1، ص 9، ح 1، چاپ اسلامیه.
2. تفسیر نور الثقلین، ج1، ص 20، نقل از نفسیر نمونه، ج1، ص 251، چاپخانه مدرسه امیر المومنین ـ علیه السلام ـ قم، 1367، آیت الله مکارم شیرازی.
3. سوره شمس آیه 8.
4. نهج البلاغه، حکمت 433، فیض الاسلام، چاپ اسلامیه، غرر الحکم شماره 6946.
5. خصال،شیخ صدوق، جلد اول، صفحه 80، چاپ اسلامیه، 1360.
6. حکومت جهانی مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ آیت الله مکارم، ص 105، چاپ علمیه، قم، 1375.
