پرسش :
چرا نماز خواندن در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ مانند ساير امامان نيست و آن را نبايد شكسته خواند؟
پاسخ :
لازم است اين پرسش اندكي بازگردد: اين سؤال خود مي‌تواند به دو سؤال جداگانه تجزيه گردد: الف) چرا ما در برخي از مكانها ـ مثلاًُ حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ مي‌توانيم نماز را كامل بخوانيم با اينكه مسافر هستيم و حكم اصلي ما قصر خواندن است؟
ب) چه تفاوتي است ميان حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ و حرم هاي ساير امامان ـ مثلاًامام رضا ـ عليه السلام ـ كه در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ مي‌توان نماز را كامل خواند اما در ساير حرمها اين جواز وجود ندارد؟
قبل از ورود به پاسخ هر دو فرض سؤال لازم است توجه شما را به اين نكته جلب نمايم كه در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ما مخيّر هستيم ميان قصر خواندن و تمام خواندن. بنابراين شكسته خواندن واجب نيست. همان‌گونه كه در بقيه اماكن چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النّبي و مسجد كوفه) نيز مخيّر هستيم. و لزومي بر شكسته خواندن موجود نيست. جز اينكه بعضي از مراجع تمام خواندن را بهتر مي‌دانند.
اما پاسخ سؤال فقرة الف: اولين پاسخ آنست كه ما دانايي کامل به فلسفه احكام نداريم. بسياري از امور هست كه واجب است، اما علت و فلسفه آن بر ما پوشيده است. امّا چون بندة خدا هستيم بايد از فرمانش اطاعت كنيم. اين مسئله نيز از قانون فوق مستثني نيست. البته چنان نيست كه عقل آدمي از درك بعضي از حكمت هاي يك حكم كاملاً عاجز باشد. حداقل، به صورت احتمال مي‌توانيم به فلسفة پاره‌اي از احكام دست يابيم. از آن جمله در مواردي كه فلسفه حكمي در روايت آمده باشد از آن طريق مي‌توانيم به فلسفه حكم دست يابيم.
در مورد حكم مخيّر بودن انسان بين شكسته و تمام خواندن نماز در چهار مكان (مسجدالحرام، مسجدالنّبي، مسجد كوفه، و حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ) مي‌توان به امور زير اشاره كرد:
1 . شرافت و فضيلت آن مكانها: در اسلام تأكيد فراوان شده كه نماز حتي‌الامكان در مسجد خوانده شود و در ميان مساجد ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام برابر با صد هزار ركعت نماز است. و در مسجدالنّبي برابر با ده هزار ركعت و در مسجد كوفه و مسجدالاقصي هزار ركعت و در مسجد جامع شهر برابر با صد ركعت و در باره مساجد بازار و محله درجاتي كمتر از ثواب ذكر شده است.[1] اين شرافت در خصوص مساجد معروف چهارگانه موجب مي‌گردد كه شارع مقدس زمينة استفاده هر چه بهتر و بيشتر از آن مكانها و ثواب عمل در آن مكانهاي مقدس را فراهم نمايد، يكي از زمينه‌هايي كه شارع مي‌تواند فراهم نمايد، همين برداشتن حكم وجوب قصر است. چون مي‌دانيد كه وجوب قصر نماز مسافر به دليل لطف و رحمت و رأفتي است كه خداوند رئوف بر بندگان ناتوانش فرموده است. و تكليف را آسان‌تر نموده است ولي اگر اين لطف موجب گردد كه يك ثواب بسيار بزرگ از دست او برود، ديگر لطف نمي‌تواند باشد. خداوند، براي اينكه هم جنبة سهل و آسان بودن دين را حفظ كرده باشد و هم زمينه استفاده از چنان لطفي را فراهم نموده باشد، در اين مكانها حكم به تخيير داده است و از اين طريق زمينة بهره‌مندي بيشتر سالك راه رضاي حق را فراهم و امكان گفتگوي بيشتر او را با معبودش مهيا نموده است.
2 . وجه دوم كه شايد بتوان گفت، آنست كه آن اماكن مقدس حكم وطن آدمي را دارد. نه تنها حكم وطن انسانها كه حتي براي حيوانات و جانداران نيز وطن به حساب مي‌آيد. چون آن مكانها (بخصوص مكه) امن هستند و به همين دليل كسي حق تعرض به احدي، حتي هيچ جانداري را ندارد. و معلوم است كه در وطن، بايد نماز را تمام خواند.
و اما آن سؤال دوم كه به تفاوت حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ با ساير ائمه ـ عليهم السّلام ـ اشاره داشت: دو بحث در اين مورد مي‌توان طرح نمود: يكي از نظر فقهي و ديگري از نظر بحث ثواب و پاداش اعمال.
از نظر فقهي، در ميان فقها سيد مرتضي و ابن جنيد كه هر دو از بزرگان هستند، فتوا داده‌اند به جواز تمام خواندن در كليه حرم هاي ائمه. و بر آن استدلال كرده‌اند كه علت تمام خواندن، زيادي ثواب براي نماز خواندن در آن مكانها است. و اين زيادي ثواب در بقيه مكانهاي مقدس نظير حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ نيز موجود مي‌باشد. اما بقيه فقها اين نظر را قبول نكرده‌اند، اما از آنجا كه بحث تخصّصي مي‌باشد و ذكر آن در اين مجال اندك ممكن نيست شما پرسشگر كوشا را رجاع مي‌دهيم به كتب مفصل فقهي.[2]
اما از نظر ثواب و عقاب اعمال: اگر توجه كنيم به مقدار ثوابي كه براي نماز خواندن در مسجدالحرام ذكر شده (صد هزار ركعت) و براي مسجد‌النبي (ده هزار ركعت) و مسجد كوفه (هزار ركعت) و مقايسه كنيم اين مقدار را با اندازة ثوابي كه براي نماز خواندن در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ذكر شده، ظاهراً، به يك نتيجه خوبي دست مي‌يابيم.
در روايتي از ابن قولويه از حضرت امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ آمده است كه: امام به شخصي فرمود: «اي فلانی چه مانع است تو را كه هرگاه حاجتي براي تو روي آورد، نزد قبر حسين بروي و چهار ركعت نماز بگذاري نزد او سپس حاجت خود را بطلبي؟ به درستي كه نماز فريضه نزد آن حضرت معادل حج است و نماز نافله معادل عمره»[3] در روايت ديگر آمده است كه زيارت حسين ـ عليه السلام ـ مثل حج است و در آن لازم است آنچه كه در حج لازم است.[4] و حتي بعضي فتوا به وجوب زيارت امام حسين داده‌اند.[5] در حديث ديگر از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است هر ركعت نماز در آنجا معادل هزار مرتبه حج و عمره است و مثل اين است كه هزار بنده آزاد كرده باشي و هزار مرتبه با پيامبر مرسل ـ صلي الله عليه و آله ـ در راه خدا به جهاد قيام كرده باشي.[6]
عين این تعابير در مورد مسجد كوفه نيز آمده است مثلاً ابن قولويه از امام باقر ـ عليه السلام ـ روايت كرده كه فرمود: اگر مردم بدانند كه چه فضيلتي دارد مسجد كوفه هر آينه از شهرهاي دور زاد و راحله تهيه مي‌كنند به سوي اين مسجد و فرمود كه نماز واجب در آن برابر با حج مقبول و نماز نافله برابر با عمرة مقبوله است.[7] و از امام صادق ـ عليه السلام ـ روايت شده كه نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و نافله در آن مقابل با پانصد نماز است.[8]
از جمع اين روايات به اين نتيجه مي‌رسيم اگر نماز در مسجد كوفه و حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ برابر با هزار حج يا هزار ركعت نماز است و از طرفي فضيلت نماز در مسجدالنّبي هم (1000) ركعت است و فضيلت نماز در مسجدالحرام صد هزار ركعت است و هر نماز در حرم امام حسين برابر با هزار حج است، بر ما معلوم مي‌گردد كه اندازه و ميزان ثواب در اين مكانهاي چهارگانه به حدي است كه آن مكانها را از ويژگي خاصي برخوردار مي‌سازد.
اما در مورد ساير امامان ولو ما تعبير داريم كه زيارت آنها معادل حج است، اما تا جايي كه تتبّع كردم نيافتم موردي را كه براي نماز خواندن در آن مكانها آن اندازه ثواب معين شده باشد. مثلاًُ در مورد مسجد الاقصي ما روايت داريم كه ثوابش از مسجد كوفه كمتر است.[9] در مورد حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ روايت داريم كه هر كه در آنجا نماز گزارد مستحق آمرزش گناهان مي‌گردد.[10] اما تعبير نداريم كه معادل هزار ركعت نماز است. در مورد حرم اميرالمؤمنين تعبير داريم كه يك نماز معادل هفتاد نماز است اما بيشتر از آن را نيافتم. به هر حال اين مسئله مي‌تواند وجهي باشد براي اينكه چرا در خصوص آن مكانهاي مقدس نماز را مي‌توان تمام خواند. و چرا امام حسين ـ عليه السلام ـ چنان فضيلتي نداشته باشد، در حالي كه بسياري از ويژگي‌هاي آن بزرگوار را ديگر ائمه ندارند؟! از جمله شفا فقط در تربت ايشان است. و اجابت دعا را در زير قبه آن حضرت و ائمه از ذريّه آن بزرگوار مي‌باشند[11] و بسياري از مختصات ديگر که در كتب زيارات منقول است. و چرا چنین نباشد كه هيچ امامي همانند ايشان مصيبت نديد؟!
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. لطف الله صافي، پرتوي از عظمت حسين ـ عليه السلام ـ نشر مدرسه المهدي، قم
2. شيخ جعفر، تستري، الخصايص الحسينه، چاپ الحيدريه نجف سال 1375ق(اين كتاب به فارسي به نام زيتون، توسط دكتر خليل الله فاضلي ترجمه شده است).
3. شيخ محمد حسن اصفهاني، نورالعين في المشي الي زيارت الحسين ـ عليه السلام ـ نشر مكتبه الصدوق، تهران سال 1363ش
پی نوشتها:
[1] . كتاب اللمعه الدمشقية، زين الدين الجبعي العاملي، شهيد ثاني، (كتاب الصلواة) فصل در فضيلت نماز در مساجد. چاپ مؤسسه احياء تراث العربي، بيروت، 1403.
[2] . مستند عروة‌الوثقي، محاضرات، آيت الله العظمي خويي، مرتضي بروجردي، ج 8، ص 1 ـ 420، نشر لطفي، 1367، قم.
[3] . كليات مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي، ترجمه مهدي الهي قمشه‌اي، ص 1817، شركت تعاوني ناشران و كتابفروشان قم، چاپ دوم، 1382، (فضيلت نماز خواندن در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ).
[4] . همان.
[5] . قصه كربلا، علي نظري منفرد، فصل فضيلت زيارت امام حسين(عليه السلام) .
[6] . مفاتيح الجنان، همان، ص 815.
[7] . همان، فضيلت و اعمال مسجد كوفه، ص 763.
[8] . همان.
[9] . مفاتيح، همان.
[10] . همان، ص 964.
[11] . شهيد مرتضي مطهري، مجموعه آثار، ج 17، ص 570، چاپ 6، انتشارات صدرا، قم، 1372.
منبع: اندیشه قم
لازم است اين پرسش اندكي بازگردد: اين سؤال خود مي‌تواند به دو سؤال جداگانه تجزيه گردد: الف) چرا ما در برخي از مكانها ـ مثلاًُ حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ مي‌توانيم نماز را كامل بخوانيم با اينكه مسافر هستيم و حكم اصلي ما قصر خواندن است؟
ب) چه تفاوتي است ميان حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ و حرم هاي ساير امامان ـ مثلاًامام رضا ـ عليه السلام ـ كه در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ مي‌توان نماز را كامل خواند اما در ساير حرمها اين جواز وجود ندارد؟
قبل از ورود به پاسخ هر دو فرض سؤال لازم است توجه شما را به اين نكته جلب نمايم كه در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ما مخيّر هستيم ميان قصر خواندن و تمام خواندن. بنابراين شكسته خواندن واجب نيست. همان‌گونه كه در بقيه اماكن چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النّبي و مسجد كوفه) نيز مخيّر هستيم. و لزومي بر شكسته خواندن موجود نيست. جز اينكه بعضي از مراجع تمام خواندن را بهتر مي‌دانند.
اما پاسخ سؤال فقرة الف: اولين پاسخ آنست كه ما دانايي کامل به فلسفه احكام نداريم. بسياري از امور هست كه واجب است، اما علت و فلسفه آن بر ما پوشيده است. امّا چون بندة خدا هستيم بايد از فرمانش اطاعت كنيم. اين مسئله نيز از قانون فوق مستثني نيست. البته چنان نيست كه عقل آدمي از درك بعضي از حكمت هاي يك حكم كاملاً عاجز باشد. حداقل، به صورت احتمال مي‌توانيم به فلسفة پاره‌اي از احكام دست يابيم. از آن جمله در مواردي كه فلسفه حكمي در روايت آمده باشد از آن طريق مي‌توانيم به فلسفه حكم دست يابيم.
در مورد حكم مخيّر بودن انسان بين شكسته و تمام خواندن نماز در چهار مكان (مسجدالحرام، مسجدالنّبي، مسجد كوفه، و حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ) مي‌توان به امور زير اشاره كرد:
1 . شرافت و فضيلت آن مكانها: در اسلام تأكيد فراوان شده كه نماز حتي‌الامكان در مسجد خوانده شود و در ميان مساجد ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام برابر با صد هزار ركعت نماز است. و در مسجدالنّبي برابر با ده هزار ركعت و در مسجد كوفه و مسجدالاقصي هزار ركعت و در مسجد جامع شهر برابر با صد ركعت و در باره مساجد بازار و محله درجاتي كمتر از ثواب ذكر شده است.[1] اين شرافت در خصوص مساجد معروف چهارگانه موجب مي‌گردد كه شارع مقدس زمينة استفاده هر چه بهتر و بيشتر از آن مكانها و ثواب عمل در آن مكانهاي مقدس را فراهم نمايد، يكي از زمينه‌هايي كه شارع مي‌تواند فراهم نمايد، همين برداشتن حكم وجوب قصر است. چون مي‌دانيد كه وجوب قصر نماز مسافر به دليل لطف و رحمت و رأفتي است كه خداوند رئوف بر بندگان ناتوانش فرموده است. و تكليف را آسان‌تر نموده است ولي اگر اين لطف موجب گردد كه يك ثواب بسيار بزرگ از دست او برود، ديگر لطف نمي‌تواند باشد. خداوند، براي اينكه هم جنبة سهل و آسان بودن دين را حفظ كرده باشد و هم زمينه استفاده از چنان لطفي را فراهم نموده باشد، در اين مكانها حكم به تخيير داده است و از اين طريق زمينة بهره‌مندي بيشتر سالك راه رضاي حق را فراهم و امكان گفتگوي بيشتر او را با معبودش مهيا نموده است.
2 . وجه دوم كه شايد بتوان گفت، آنست كه آن اماكن مقدس حكم وطن آدمي را دارد. نه تنها حكم وطن انسانها كه حتي براي حيوانات و جانداران نيز وطن به حساب مي‌آيد. چون آن مكانها (بخصوص مكه) امن هستند و به همين دليل كسي حق تعرض به احدي، حتي هيچ جانداري را ندارد. و معلوم است كه در وطن، بايد نماز را تمام خواند.
و اما آن سؤال دوم كه به تفاوت حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ با ساير ائمه ـ عليهم السّلام ـ اشاره داشت: دو بحث در اين مورد مي‌توان طرح نمود: يكي از نظر فقهي و ديگري از نظر بحث ثواب و پاداش اعمال.
از نظر فقهي، در ميان فقها سيد مرتضي و ابن جنيد كه هر دو از بزرگان هستند، فتوا داده‌اند به جواز تمام خواندن در كليه حرم هاي ائمه. و بر آن استدلال كرده‌اند كه علت تمام خواندن، زيادي ثواب براي نماز خواندن در آن مكانها است. و اين زيادي ثواب در بقيه مكانهاي مقدس نظير حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ نيز موجود مي‌باشد. اما بقيه فقها اين نظر را قبول نكرده‌اند، اما از آنجا كه بحث تخصّصي مي‌باشد و ذكر آن در اين مجال اندك ممكن نيست شما پرسشگر كوشا را رجاع مي‌دهيم به كتب مفصل فقهي.[2]
اما از نظر ثواب و عقاب اعمال: اگر توجه كنيم به مقدار ثوابي كه براي نماز خواندن در مسجدالحرام ذكر شده (صد هزار ركعت) و براي مسجد‌النبي (ده هزار ركعت) و مسجد كوفه (هزار ركعت) و مقايسه كنيم اين مقدار را با اندازة ثوابي كه براي نماز خواندن در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ذكر شده، ظاهراً، به يك نتيجه خوبي دست مي‌يابيم.
در روايتي از ابن قولويه از حضرت امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ آمده است كه: امام به شخصي فرمود: «اي فلانی چه مانع است تو را كه هرگاه حاجتي براي تو روي آورد، نزد قبر حسين بروي و چهار ركعت نماز بگذاري نزد او سپس حاجت خود را بطلبي؟ به درستي كه نماز فريضه نزد آن حضرت معادل حج است و نماز نافله معادل عمره»[3] در روايت ديگر آمده است كه زيارت حسين ـ عليه السلام ـ مثل حج است و در آن لازم است آنچه كه در حج لازم است.[4] و حتي بعضي فتوا به وجوب زيارت امام حسين داده‌اند.[5] در حديث ديگر از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است هر ركعت نماز در آنجا معادل هزار مرتبه حج و عمره است و مثل اين است كه هزار بنده آزاد كرده باشي و هزار مرتبه با پيامبر مرسل ـ صلي الله عليه و آله ـ در راه خدا به جهاد قيام كرده باشي.[6]
عين این تعابير در مورد مسجد كوفه نيز آمده است مثلاً ابن قولويه از امام باقر ـ عليه السلام ـ روايت كرده كه فرمود: اگر مردم بدانند كه چه فضيلتي دارد مسجد كوفه هر آينه از شهرهاي دور زاد و راحله تهيه مي‌كنند به سوي اين مسجد و فرمود كه نماز واجب در آن برابر با حج مقبول و نماز نافله برابر با عمرة مقبوله است.[7] و از امام صادق ـ عليه السلام ـ روايت شده كه نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و نافله در آن مقابل با پانصد نماز است.[8]
از جمع اين روايات به اين نتيجه مي‌رسيم اگر نماز در مسجد كوفه و حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ برابر با هزار حج يا هزار ركعت نماز است و از طرفي فضيلت نماز در مسجدالنّبي هم (1000) ركعت است و فضيلت نماز در مسجدالحرام صد هزار ركعت است و هر نماز در حرم امام حسين برابر با هزار حج است، بر ما معلوم مي‌گردد كه اندازه و ميزان ثواب در اين مكانهاي چهارگانه به حدي است كه آن مكانها را از ويژگي خاصي برخوردار مي‌سازد.
اما در مورد ساير امامان ولو ما تعبير داريم كه زيارت آنها معادل حج است، اما تا جايي كه تتبّع كردم نيافتم موردي را كه براي نماز خواندن در آن مكانها آن اندازه ثواب معين شده باشد. مثلاًُ در مورد مسجد الاقصي ما روايت داريم كه ثوابش از مسجد كوفه كمتر است.[9] در مورد حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ روايت داريم كه هر كه در آنجا نماز گزارد مستحق آمرزش گناهان مي‌گردد.[10] اما تعبير نداريم كه معادل هزار ركعت نماز است. در مورد حرم اميرالمؤمنين تعبير داريم كه يك نماز معادل هفتاد نماز است اما بيشتر از آن را نيافتم. به هر حال اين مسئله مي‌تواند وجهي باشد براي اينكه چرا در خصوص آن مكانهاي مقدس نماز را مي‌توان تمام خواند. و چرا امام حسين ـ عليه السلام ـ چنان فضيلتي نداشته باشد، در حالي كه بسياري از ويژگي‌هاي آن بزرگوار را ديگر ائمه ندارند؟! از جمله شفا فقط در تربت ايشان است. و اجابت دعا را در زير قبه آن حضرت و ائمه از ذريّه آن بزرگوار مي‌باشند[11] و بسياري از مختصات ديگر که در كتب زيارات منقول است. و چرا چنین نباشد كه هيچ امامي همانند ايشان مصيبت نديد؟!
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. لطف الله صافي، پرتوي از عظمت حسين ـ عليه السلام ـ نشر مدرسه المهدي، قم
2. شيخ جعفر، تستري، الخصايص الحسينه، چاپ الحيدريه نجف سال 1375ق(اين كتاب به فارسي به نام زيتون، توسط دكتر خليل الله فاضلي ترجمه شده است).
3. شيخ محمد حسن اصفهاني، نورالعين في المشي الي زيارت الحسين ـ عليه السلام ـ نشر مكتبه الصدوق، تهران سال 1363ش
پی نوشتها:
[1] . كتاب اللمعه الدمشقية، زين الدين الجبعي العاملي، شهيد ثاني، (كتاب الصلواة) فصل در فضيلت نماز در مساجد. چاپ مؤسسه احياء تراث العربي، بيروت، 1403.
[2] . مستند عروة‌الوثقي، محاضرات، آيت الله العظمي خويي، مرتضي بروجردي، ج 8، ص 1 ـ 420، نشر لطفي، 1367، قم.
[3] . كليات مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي، ترجمه مهدي الهي قمشه‌اي، ص 1817، شركت تعاوني ناشران و كتابفروشان قم، چاپ دوم، 1382، (فضيلت نماز خواندن در حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ ).
[4] . همان.
[5] . قصه كربلا، علي نظري منفرد، فصل فضيلت زيارت امام حسين(عليه السلام) .
[6] . مفاتيح الجنان، همان، ص 815.
[7] . همان، فضيلت و اعمال مسجد كوفه، ص 763.
[8] . همان.
[9] . مفاتيح، همان.
[10] . همان، ص 964.
[11] . شهيد مرتضي مطهري، مجموعه آثار، ج 17، ص 570، چاپ 6، انتشارات صدرا، قم، 1372.
منبع: اندیشه قم
