پرسش :
مرجعيت و به طور خاص مرجعيت امام خميني (ره) چه نقشي در آغاز و انجام پيروزي انقلاب اسلامي داشت ؟
پاسخ :
ترديدي نيست که حضور گسترده مردم با انگيزه هاي ديني از يک سو و حضور مراجع ديني، علماء و چهره هاي مذهبي در سطوح رهبري از سوي ديگر، از مشخصه هاي بارز اين انقلاب مي باشد. در واقع حضور مردم در اين نهضت، بواسطه حضور علماء، مراجع مذهبي و دعوت آنان از مردم بوده است، به طوري که بدون ترغيب رهبران مذهبي شرکت مردم و حمايت آنان از حرکت هاي انقلابي غير ممکن بود.[1]
از طرفي هويت ديني انقلاب اسلامي بر همگان محرز و مسلّم است و تجلّي اين هويت را مي توان در رهبري، آرمان ها، اهداف، شعارها و نقطه هاي اوج انقلاب مشاهده نمود . در خصوص رهبري انقلاب مي توان گفت که چهره امام خميني (ره) پيش از آن که به عنوان رهبر يک نهضت شناخته شده و در نظر آورده شود به عنوان يک مرجع تقليد مورد توجه عموم مردم بوده و مردم نيز ايشان را به عنوان يک مرجع ديني مي نگريستند و اگرچه امام (ره) فراتر از مرجعيت، يعني اصلاح امر مسلمين و عزت بخشيدن به اسلام و امت اسلامي مي انديشيدند، ولي اين وادي را بي واسطه مرجعيت نپيمودند.
لذا امام (ره) از يک سو مرجع تقليد بوده و از سوي ديگر، مصلحي مبارز و آزادي خواه و در يک کلام «مرجع مصلح» بودند و راز موفقيت امام (ره) نيز در همين نکته نهفته است . نفوذ و اعتبار امام (ره) بر پايه و مبناي تقليد بوده و زبان رهبري ايشان نيز با «زبان تکليف ديني» که مردم با اين مبنا و اين زبان انس ديرينه داشته اند در واقع ظهور و بروز پيدا کرد.[2] بنابراين با تثبيت مرجعيت امام خميني (ره) پس از رحلت آيت الله العظمي بروجردي (ره) ايشان در اولين قدم فتواي حرمت تقيه را صادر کردند و بدين وسيله موانع موجود بر سرراه مبارزه را مرتفع ساختند . از سوي ديگر امام (ره) معتقد بودند که امر به معروف و نهي از منکر در مسائلي که حيثيت اسلام و مسلمين در گرو آنهاست با مطلق ضرر، و لو ضرر نفسي يا حرج، رفع نمي شود و وجود حکومت طاغوت در جامعه اسلامي بزرگترين منکر و همکاري با طاغوت از انکر منکرات است و سکوت در صورتي که موجب تقويت طاغوت باشد حرام است و اعتراض و اظهار نفرت از ظالم واجب است ولو اينکه اين اعتراض در رفع ظلم مؤثر نباشد.[3]
بدين ترتيب امام خميني (ره) به عنوان يک مرجع و رهبر ديني، با اين جهت گيري ها، موجب اشاعه تفکر مبارزه جويي و انقلابي در ميان پيروان خود شدند و همه اين موارد با برخورداري ايشان از پايگاه مرجعيت شيعه امکان پذير گرديد و اين استمرار در مبارزات عملي و نظري امام خميني منجر به نفي سلطنت و خلاف شرع دانستن آن از سوي ايشان شد، امام خميني (ره) با استفاده از پايگاه مرجعيت شيعه توانست رژيم سلطنتي پهلوي را غير مشروع دانسته و «حکومت اسلامي» را به عنوان طرحي جايگزين ارائه نمايد.
امام خميني (ره) به دليل برخوردار بودن از موقعيت ممتاز مرجعيت ديني و پايگاه مردمي اش به خوبي توانست به جهت گيري ها و رويکردهاي انقلابي اش مشروعيت ديني بدهد . به عبارتي مشروعيت رهبري انقلابي امام خميني (ره) نه فقط به دليل داشتن صفات شخصي ايشان بلکه مهم تر به سبب قرار گرفتن ايشان در جايگاه مرجعيت و رهبري ديني بود که به واسطه آن مردم مسلمان شيعه، گوش جان به فرامين ايشان مي سپردند و اطاعت از وي را بر خود فرض و واجب مي دانستند . فراگير شدن رهبري امام خميني (ره) هم با توجه به مرجعيت ايشان ممکن گرديد چرا که وقتي امام در سيزده خرداد چهل و دو دستگير شدند مردم به عنوان حمايت از مرجع تقليد خود و براي آزادي وي قيام کردند و به اين ترتيب قيام پانزده خرداد رخ داد که آغاز نهضت و جرقه شروع انقلاب اسلامي و نفي مشروعيت رژيم شاه بود.
همچنين پيشتازي و طلايه داري امام خميني (ره) به عنوان مرجع و رهبري ديني بود که ساير مراجع بنام هم چون آيات عظام آقايان گلپايگاني، مرعشي نجفي و ديگران به مناسبت هاي گوناگون و حساس انقلاب، اعلاميه صادر کردند و از نهضت تحت رهبري او حمايت کردند . نکته مهم اين است که پشتيباني مراجع عظام تقليد از نهضت امام خميني (ره) در آغاز نهضت چه در اعتراض به تصويب لايحه انجمن هاي ولايتي و ايالتي و چه در اعتراض به دستگيري امام (ره) توسط رژيم پهلوي و تلاش براي آزادي ايشان و نيز اعتراض به تبعيد ايشان به ترکيه و هم چنين حضور مؤثر آنان در هدايت مردم در قيام نوزده دي که در واقع اعتراض به توهين به امام در مطبوعات توسط عوامل رژيم پهلوي بود را نمي توان ناديده انگاشت . مراجع عظام و آيات ديگر در شهرستان ها با نبود حضور امام در ايران، نقش موثري در هدايت مردم داشتند و با صدور اعلاميه حمايت و پشتيباني خود را از حرکت امام و انقلاب اعلام مي داشتند . بنابر اين مراجع عظام و آيات و علماي ديگر نقش مؤثري در هدايت انقلابي و ديني مردم داشتند و در بحبوحه انقلاب هم مراجع عظام با تاييدات شرعي از مبارزات و با صدور اعلاميه هاي متعدد بر عليه رژيم پهلوي نقش موثري را در حرکت عظيم انقلابي مردم و پيروزي انقلاب ايفاء کردند . رهبري سرآمد ايشان و شعاع هدايت و رهبري او چنان پرتو افکني مي کرد که حتي مخالفان غير مذهبي شاه هم نمي توانستند رهبري آن را انکار نمايند .
بنابر اين آنچه در اين جا اهميت دارد اين است که امام خميني (ره) با تمام ويژگي هايي که داشتند و از عنايت هاي خاص خداوند بهره مند بودند از جايگاه و پايگاه مرجعيت و رهبري ديني انقلاب اسلامي را هدايت و رهبري کرد تا اينکه خداوند مردم را در اين انقلاب به پيروزي رساند و بعد از پيروزي انقلاب هم از همين پايگاه مرجعيت و رهبري ديني در جهت استقرار نظام جمهوري اسلامي و تثبيت آن و در مقابله با توطئه ها و دشمني هايي که بر عليه انقلاب انجام گرفت، استفاده کردند و در عين حال مراجع معظم نيز نقش حمايت و پشتيباني از انقلاب و نظام جمهوري اسلامي را استمرار دادند.
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: حميد عنايت، انقلاب در ايران، ترجمه مينا منتظر لطف، فرهنگ و توسعه، شماره 4، سال 1979، ص8.
[2]. ر.ک: جليلي، سيد هدايت، نهاد مرجعيت در دوران نهضت و نظام، در مجموعه مقالات انقلاب اسلامي و ريشه هاي (آن)، نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها، ج2، ص253.
[3]. ر.ک: امام خميني (ره)، تحرير الوسيله، قم، انتشارات اسماعيليان، ج1، ص472 ـ 482.
منبع: اندیشه قم
ترديدي نيست که حضور گسترده مردم با انگيزه هاي ديني از يک سو و حضور مراجع ديني، علماء و چهره هاي مذهبي در سطوح رهبري از سوي ديگر، از مشخصه هاي بارز اين انقلاب مي باشد. در واقع حضور مردم در اين نهضت، بواسطه حضور علماء، مراجع مذهبي و دعوت آنان از مردم بوده است، به طوري که بدون ترغيب رهبران مذهبي شرکت مردم و حمايت آنان از حرکت هاي انقلابي غير ممکن بود.[1]
از طرفي هويت ديني انقلاب اسلامي بر همگان محرز و مسلّم است و تجلّي اين هويت را مي توان در رهبري، آرمان ها، اهداف، شعارها و نقطه هاي اوج انقلاب مشاهده نمود . در خصوص رهبري انقلاب مي توان گفت که چهره امام خميني (ره) پيش از آن که به عنوان رهبر يک نهضت شناخته شده و در نظر آورده شود به عنوان يک مرجع تقليد مورد توجه عموم مردم بوده و مردم نيز ايشان را به عنوان يک مرجع ديني مي نگريستند و اگرچه امام (ره) فراتر از مرجعيت، يعني اصلاح امر مسلمين و عزت بخشيدن به اسلام و امت اسلامي مي انديشيدند، ولي اين وادي را بي واسطه مرجعيت نپيمودند.
لذا امام (ره) از يک سو مرجع تقليد بوده و از سوي ديگر، مصلحي مبارز و آزادي خواه و در يک کلام «مرجع مصلح» بودند و راز موفقيت امام (ره) نيز در همين نکته نهفته است . نفوذ و اعتبار امام (ره) بر پايه و مبناي تقليد بوده و زبان رهبري ايشان نيز با «زبان تکليف ديني» که مردم با اين مبنا و اين زبان انس ديرينه داشته اند در واقع ظهور و بروز پيدا کرد.[2] بنابراين با تثبيت مرجعيت امام خميني (ره) پس از رحلت آيت الله العظمي بروجردي (ره) ايشان در اولين قدم فتواي حرمت تقيه را صادر کردند و بدين وسيله موانع موجود بر سرراه مبارزه را مرتفع ساختند . از سوي ديگر امام (ره) معتقد بودند که امر به معروف و نهي از منکر در مسائلي که حيثيت اسلام و مسلمين در گرو آنهاست با مطلق ضرر، و لو ضرر نفسي يا حرج، رفع نمي شود و وجود حکومت طاغوت در جامعه اسلامي بزرگترين منکر و همکاري با طاغوت از انکر منکرات است و سکوت در صورتي که موجب تقويت طاغوت باشد حرام است و اعتراض و اظهار نفرت از ظالم واجب است ولو اينکه اين اعتراض در رفع ظلم مؤثر نباشد.[3]
بدين ترتيب امام خميني (ره) به عنوان يک مرجع و رهبر ديني، با اين جهت گيري ها، موجب اشاعه تفکر مبارزه جويي و انقلابي در ميان پيروان خود شدند و همه اين موارد با برخورداري ايشان از پايگاه مرجعيت شيعه امکان پذير گرديد و اين استمرار در مبارزات عملي و نظري امام خميني منجر به نفي سلطنت و خلاف شرع دانستن آن از سوي ايشان شد، امام خميني (ره) با استفاده از پايگاه مرجعيت شيعه توانست رژيم سلطنتي پهلوي را غير مشروع دانسته و «حکومت اسلامي» را به عنوان طرحي جايگزين ارائه نمايد.
امام خميني (ره) به دليل برخوردار بودن از موقعيت ممتاز مرجعيت ديني و پايگاه مردمي اش به خوبي توانست به جهت گيري ها و رويکردهاي انقلابي اش مشروعيت ديني بدهد . به عبارتي مشروعيت رهبري انقلابي امام خميني (ره) نه فقط به دليل داشتن صفات شخصي ايشان بلکه مهم تر به سبب قرار گرفتن ايشان در جايگاه مرجعيت و رهبري ديني بود که به واسطه آن مردم مسلمان شيعه، گوش جان به فرامين ايشان مي سپردند و اطاعت از وي را بر خود فرض و واجب مي دانستند . فراگير شدن رهبري امام خميني (ره) هم با توجه به مرجعيت ايشان ممکن گرديد چرا که وقتي امام در سيزده خرداد چهل و دو دستگير شدند مردم به عنوان حمايت از مرجع تقليد خود و براي آزادي وي قيام کردند و به اين ترتيب قيام پانزده خرداد رخ داد که آغاز نهضت و جرقه شروع انقلاب اسلامي و نفي مشروعيت رژيم شاه بود.
همچنين پيشتازي و طلايه داري امام خميني (ره) به عنوان مرجع و رهبري ديني بود که ساير مراجع بنام هم چون آيات عظام آقايان گلپايگاني، مرعشي نجفي و ديگران به مناسبت هاي گوناگون و حساس انقلاب، اعلاميه صادر کردند و از نهضت تحت رهبري او حمايت کردند . نکته مهم اين است که پشتيباني مراجع عظام تقليد از نهضت امام خميني (ره) در آغاز نهضت چه در اعتراض به تصويب لايحه انجمن هاي ولايتي و ايالتي و چه در اعتراض به دستگيري امام (ره) توسط رژيم پهلوي و تلاش براي آزادي ايشان و نيز اعتراض به تبعيد ايشان به ترکيه و هم چنين حضور مؤثر آنان در هدايت مردم در قيام نوزده دي که در واقع اعتراض به توهين به امام در مطبوعات توسط عوامل رژيم پهلوي بود را نمي توان ناديده انگاشت . مراجع عظام و آيات ديگر در شهرستان ها با نبود حضور امام در ايران، نقش موثري در هدايت مردم داشتند و با صدور اعلاميه حمايت و پشتيباني خود را از حرکت امام و انقلاب اعلام مي داشتند . بنابر اين مراجع عظام و آيات و علماي ديگر نقش مؤثري در هدايت انقلابي و ديني مردم داشتند و در بحبوحه انقلاب هم مراجع عظام با تاييدات شرعي از مبارزات و با صدور اعلاميه هاي متعدد بر عليه رژيم پهلوي نقش موثري را در حرکت عظيم انقلابي مردم و پيروزي انقلاب ايفاء کردند . رهبري سرآمد ايشان و شعاع هدايت و رهبري او چنان پرتو افکني مي کرد که حتي مخالفان غير مذهبي شاه هم نمي توانستند رهبري آن را انکار نمايند .
بنابر اين آنچه در اين جا اهميت دارد اين است که امام خميني (ره) با تمام ويژگي هايي که داشتند و از عنايت هاي خاص خداوند بهره مند بودند از جايگاه و پايگاه مرجعيت و رهبري ديني انقلاب اسلامي را هدايت و رهبري کرد تا اينکه خداوند مردم را در اين انقلاب به پيروزي رساند و بعد از پيروزي انقلاب هم از همين پايگاه مرجعيت و رهبري ديني در جهت استقرار نظام جمهوري اسلامي و تثبيت آن و در مقابله با توطئه ها و دشمني هايي که بر عليه انقلاب انجام گرفت، استفاده کردند و در عين حال مراجع معظم نيز نقش حمايت و پشتيباني از انقلاب و نظام جمهوري اسلامي را استمرار دادند.
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: حميد عنايت، انقلاب در ايران، ترجمه مينا منتظر لطف، فرهنگ و توسعه، شماره 4، سال 1979، ص8.
[2]. ر.ک: جليلي، سيد هدايت، نهاد مرجعيت در دوران نهضت و نظام، در مجموعه مقالات انقلاب اسلامي و ريشه هاي (آن)، نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها، ج2، ص253.
[3]. ر.ک: امام خميني (ره)، تحرير الوسيله، قم، انتشارات اسماعيليان، ج1، ص472 ـ 482.
منبع: اندیشه قم
