پرسش :
در آیه 43 سوره بقره به رکوع که رکن نماز است امر شده، ولی چرا به سجده اشاره‌ای نشده است؟ در صورتی که سجده نیز به دنبال رکوع بوده و رکن است؟
پاسخ :
همان‌گونه که می‌دانید سجده مظهر نهایت بندگی بنده، در برابر خالق و پروردگار هستی است و در اظهار بندگی به مراتب از رکوع بالاتر است: «نزدیک‌‌ترین حالت بنده، به خداوند بزرگ، وقتی است که در سجده است».[1]
«وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ هَلْ نَزَلَ فِی الْقُرْآنِ فَقَالَ نَعَمْ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا فَقُلْتُ کَیْفَ حَدُّ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فَقَالَ أَمَّا مَا یُجْزِیکَ مِنَ الرُّکُوعِ فَثَلَاثُ تَسْبِیحَاتٍ تَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ ثَلَاثاً وَ مَنْ کَانَ یَقْوَى عَلَى أَنْ یُطَوِّلَ الرُّکُوعَ وَ السُّجُودَ فَلْیُطَوِّلْ مَا اسْتَطَاعَ یَکُونُ ذَلِکَ فِی تَسْبِیحِ اللَّهِ وَ تَحْمِیدِهِ وَ تَمْجِیدِهِ وَ الدُّعَاءِ وَ التَّضَرُّعِ فَإِنَّ أَقْرَبَ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَى رَبِّهِ وَ هُوَ سَاجِد»؛[2] راوی می‌گوید؛ از امام صادق(ع) پرسیدم، آیا از رکوع و سجود در قرآن چیزی بیان شده است. آن‌حضرت فرمود آری. خداوند در قرآن فرمود: اى کسانى که ایمان آوردهاید! رکوع کنید، و سجده به جا آورید. پرسیدم حد رکوع و سجده چیست؟ فرمود آنچه را که در رکوع لازم است، سه مرتبه تسبیح است؛ یعنی سه مرتبه «سبحان الله». هر کسی که قدرت و توان بر طولانی نمودن رکوع و سجود را دارد، آن‌را طولانی کند و در آن تسبیح و حمد خدا بگوید، و به درگاه الهی دعا و تضرع نماید. بیقین نزدیک‌‌ترین حالت بنده، به پروردگار وقتی است که در سجده است.
لذا آیاتی که در آنها انسان و فرشتگان امر به سجده شده‌‌اند به مراتب بیش از امر به رکوع است. بنابر این، اگرچه در آیه 43 سوره بقره و نیز آیات 24 سوره ص، 55 سوره مائده و 48 سوره مرسلات اشاره‌ای به سجده نشده، اما در آیات دیگر هم به رکوع و هم به سجده اشاره شده است. برخی آیات نیز تنها به سجده اشاره کرده که این تنوعی در گفتار است. به چند نمونه از این آیات توجه کنید:
1. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛[3] اى کسانى که ایمان آوردهاید! رکوع کنید، و سجده به جا آورید، و پروردگارتان را عبادت کنید، و کار نیک انجام دهید، شاید رستگار شوید.
2. «یا مَرْیَمُ اقْنُتی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدی وَ ارْکَعی مَعَ الرَّاکِعین»؛[4] اى مریم! (به شکرانه این نعمت) براى پروردگار خود، خضوع کن و سجده به جا آور! و با رکوع کنندگان، رکوع کن.
3. «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً»؛[5] محمّد (ص) فرستاده خدا است و کسانى که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند، پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود مىبینى.
4. «وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذی خَلَقَهُنَّ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»؛[6]و از نشانههاى او، شب و روز و خورشید و ماه است. براى خورشید و ماه سجده نکنید، براى خدایى که آفریننده آنها است، سجده کنید، اگر مىخواهید او را بپرستید!
5. «کَلاَّ لا تُطِعْهُ وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِب»؛[7]چنان نیست (که آن طغیانگر مىپندارد) هرگز او را اطاعت مکن، و سجده نما و (به خدا) تقرّب جوى.
پی نوشتها:
[1]. مجلسى، محمدتقى، محقق، مصحح، موسوى کرمانى، حسین، اشتهاردى، على پناه، ج 2، ص 38، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم، 1406ق.
[2]. طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، خرسان، حسن الموسوى، ج 2، ص 77، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. حج، 77.
[4]. آل عمران، 43.
[5] فتح، 29.
[6]. فصلت، 37.
[7]. علق 19.
منبع: www.islamquest.net
همان‌گونه که می‌دانید سجده مظهر نهایت بندگی بنده، در برابر خالق و پروردگار هستی است و در اظهار بندگی به مراتب از رکوع بالاتر است: «نزدیک‌‌ترین حالت بنده، به خداوند بزرگ، وقتی است که در سجده است».[1]
«وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ هَلْ نَزَلَ فِی الْقُرْآنِ فَقَالَ نَعَمْ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا فَقُلْتُ کَیْفَ حَدُّ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فَقَالَ أَمَّا مَا یُجْزِیکَ مِنَ الرُّکُوعِ فَثَلَاثُ تَسْبِیحَاتٍ تَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ ثَلَاثاً وَ مَنْ کَانَ یَقْوَى عَلَى أَنْ یُطَوِّلَ الرُّکُوعَ وَ السُّجُودَ فَلْیُطَوِّلْ مَا اسْتَطَاعَ یَکُونُ ذَلِکَ فِی تَسْبِیحِ اللَّهِ وَ تَحْمِیدِهِ وَ تَمْجِیدِهِ وَ الدُّعَاءِ وَ التَّضَرُّعِ فَإِنَّ أَقْرَبَ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَى رَبِّهِ وَ هُوَ سَاجِد»؛[2] راوی می‌گوید؛ از امام صادق(ع) پرسیدم، آیا از رکوع و سجود در قرآن چیزی بیان شده است. آن‌حضرت فرمود آری. خداوند در قرآن فرمود: اى کسانى که ایمان آوردهاید! رکوع کنید، و سجده به جا آورید. پرسیدم حد رکوع و سجده چیست؟ فرمود آنچه را که در رکوع لازم است، سه مرتبه تسبیح است؛ یعنی سه مرتبه «سبحان الله». هر کسی که قدرت و توان بر طولانی نمودن رکوع و سجود را دارد، آن‌را طولانی کند و در آن تسبیح و حمد خدا بگوید، و به درگاه الهی دعا و تضرع نماید. بیقین نزدیک‌‌ترین حالت بنده، به پروردگار وقتی است که در سجده است.
لذا آیاتی که در آنها انسان و فرشتگان امر به سجده شده‌‌اند به مراتب بیش از امر به رکوع است. بنابر این، اگرچه در آیه 43 سوره بقره و نیز آیات 24 سوره ص، 55 سوره مائده و 48 سوره مرسلات اشاره‌ای به سجده نشده، اما در آیات دیگر هم به رکوع و هم به سجده اشاره شده است. برخی آیات نیز تنها به سجده اشاره کرده که این تنوعی در گفتار است. به چند نمونه از این آیات توجه کنید:
1. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛[3] اى کسانى که ایمان آوردهاید! رکوع کنید، و سجده به جا آورید، و پروردگارتان را عبادت کنید، و کار نیک انجام دهید، شاید رستگار شوید.
2. «یا مَرْیَمُ اقْنُتی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدی وَ ارْکَعی مَعَ الرَّاکِعین»؛[4] اى مریم! (به شکرانه این نعمت) براى پروردگار خود، خضوع کن و سجده به جا آور! و با رکوع کنندگان، رکوع کن.
3. «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً»؛[5] محمّد (ص) فرستاده خدا است و کسانى که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند، پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود مىبینى.
4. «وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذی خَلَقَهُنَّ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»؛[6]و از نشانههاى او، شب و روز و خورشید و ماه است. براى خورشید و ماه سجده نکنید، براى خدایى که آفریننده آنها است، سجده کنید، اگر مىخواهید او را بپرستید!
5. «کَلاَّ لا تُطِعْهُ وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِب»؛[7]چنان نیست (که آن طغیانگر مىپندارد) هرگز او را اطاعت مکن، و سجده نما و (به خدا) تقرّب جوى.
پی نوشتها:
[1]. مجلسى، محمدتقى، محقق، مصحح، موسوى کرمانى، حسین، اشتهاردى، على پناه، ج 2، ص 38، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم، 1406ق.
[2]. طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، خرسان، حسن الموسوى، ج 2، ص 77، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. حج، 77.
[4]. آل عمران، 43.
[5] فتح، 29.
[6]. فصلت، 37.
[7]. علق 19.
منبع: www.islamquest.net
