پرسش :
چگونه مهدى منتظر مردگان را زنده، مؤمنین را عزیز و فاسقین را عذاب می نماید؟
پاسخ :
شرح پرسش:
چگونه مهدى منتظر علیه السلام در آخرالزمان مى تواند مردگان را زنده کند، مؤمنین را عزیز بدارد و فاسقین را عذاب نماید؟ و اصولا آیا اعتقاد به رجعت پشتوانه علمى دارد در حالی که جزء اعتقادات مسلمین نمى باشد، چرا که عقلا ممکن نیست و دلیل بر آن نداریم.
پاسخ اجمالى:
زنده کردن مردگان، در حقیقت کار خداوند است، که گاهى به بعضى از بندگان صالحش همچون حضرت عیسى علیه السلام و امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف این اذن را مى دهد که بعضى از انسانها را بتوانند زنده کنند و این زنده کردن فقط با اذن الهى امکان پذیر است.
و رجعت هم به معناى زنده شدن بعضى انسانها در دنیا، در موقع ظهور امام زمان علیه السلام، از روایات و بعضى آیات استفاده مى شود، و طبق سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این امر در امت اسلامى نیز همانند امتهاى گذشته به وقوع خواهد پیوست.
مساله رجعت ارتباطى با زنده کردن مردگان توسط امام زمان علیه السلام ندارد و شیعیان زنده کردن اموات را به خداوند نسبت مى دهند نه به امام زمان علیه السلام.
پاسخ تفصیلى:
قبل از پاسخ به شبهه مذکور لازم است نکاتى ذکر شود و آن این که: مساله رجعت هیچ ارتباطى با زنده کردن مردگان و یا عزیز نمودن مؤمنین و عذاب کردن فاسقین، توسط امام زمان علیه السلام ندارد و شیعیان هیچ موقع زنده نمودن مردگان را به امام زمان علیه السلام ربط نمى دهند، بلکه همواره اعتقادشان این است که زنده کردن و یا میراندن مخصوص ذات مقدس خداوند است. با توجه به این مطلب بحث از احیاء مردگان توسط غیر خدا، بحث حاشیه اى خواهد بود. در قرآن کریم خداوند صفاتى را براى خودش مطرح مى کند که مخصوص ذات مقدس او مى باشد و غیر از خداوند کسى از انبیاء و ائمه و ملائکه آن صفات را ندارند. مانند:
لااله الا هو یحیى و یمیت1؛
معبودى جز او نیست، زنده مى کند و مى میراند.
الله یتوفى الانفس حین موتها2؛
خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى کنند.
هنگامى که خداوند به عیسى بن مریم گفت:
یاد کن نعمتى را که به تو و مادرت بخشیدیم، زمانى که تو را با «روح القدس» تقویت کردم که در گهواره و به هنگام بزرگى، با مردم سخن مى گفتى و هنگامى که کتاب و حکمت و تورات و انجیل را به تو آموختم، و هنگامى که به فرمان من، از گل، چیزى به صورت پرنده مى ساختى، و در آن مى دمیدى، و به فرمان من پرنده مى شد، و کور مادر زاد، و مبتلا به بیمارى پیسى را به فرمان من، شفا مى دادى، و مردگان را (نیز) به فرمان من زنده مى کردى و هنگامى که بنى اسرائیل را از آسیب رساندن به تو، بازداشتم؛ در آن موقع که دلایل روشن براى آنها آوردى، ولى جمعى از کافران آنها گفتند: اینها جز سحر آشکار نیست.3
با توجه به مقدمه فوق، مى گوئیم: در همه ادیان به ظهور مصلح جهانى بشارت داده شده است و این مصلح جهانى که وارث همه علوم و معجزات انبیاء گذشته مى باشد و عدل و داد را برقرار کرده و زمین را از لوث ستمگران و خیانتکاران پاک مى کند.
قرآن کریم مى فرماید: و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادى الصالحون4؛
در "زبور" بعد از ذکر (تورات) نوشتیم بندگان شایسته ام وارث(حکومت) زمین خواهند شد»،
و امام زمان علیه السلام که همان مصلح موعود است همه معجزات پیامبران را خواهد داشت.5 بنابراین زنده کردن مردگان نیز مى تواند از معجزات آن حضرت باشد اما باید توجه داشت که هرگونه معجزه اى تنها باذن الهى خواهد بود و بدون اذن خداوند انجام معجزه ممکن نیست.
رجعت و عقیده مسلم شیعه
رجعت، به معنى بازگشتن است، و مراد از آن زنده شدن و بازگشتن گروهى، (از نیکان بسیار نیک و انسان هاى بسیار بد) بعد از حضرت قائم عجّل الله تعالی فرجه الشریف مى باشد، تا نیکان با مشاهده دولت آن بزرگوار شادمان بشوند و به فیض نصرتش مفتخر گردند و انسان هاى بد نیز با مشاهده دولتى که هرگز نمى خواستند، غمگین گردند و به ذلت و خوارى برسند، و عقوبت و عذاب ببینند و به دست دوستان آن حضرت کشته شوند و اما دیگر مردمان در قبرها مى مانند تا در قیامت حاضر گردند.6
اما این که گفتید عقلا ممکن نیست و دلیلى بر آن نداریم؟!
مى گوئیم بهترین دلیل بر امکان چیزى وقوع آن است و در امتهاى گذشته نظیر آن واقع شده است و قرآن کریم موارد مختلفى از رجعت را بیان نموده است از جمله به داستان قومى اشاره مى کند که از ترس طاعون از وطن خود فرار کردند و خداوند آنها را مدتى طولانى میراند و سپس به سبب دعاى یکى از پیامبران بنام «حزقیل» همه آنها را زنده کرد بعد از آن پس از مدتى به اجل طبیعى از دنیا رفتند.7
براى روشن شدن مطلب دو آیه و دو روایت نقل مى شود:
الف) آیات :
1. قرآن کریم مى فرماید: الم تر الى الذین خرجوا من دیارهم و هم الوف حذر الموت، فقال لهم الله موتوا، ثم احیاهم ان الله لذو فضل على الناس و لکن اکثر الناس لایشکرون8؛
آیا ندیدى آنان را که از بیم مرگ از خانه هاى خود بیرون رفتند و آنها هزاران تن بودند، پس خداوند به آنها گفت: بمیرید. سپس آنان را زنده کرد، بى گمان خدا بر مردم صاحب فضل است. و لکن بسیارى از مردم سپاسگزارى نمى کنند.
و طبق قاعده معروف: حکم الامثال فیما یجوز و ما لا یجوز واحد احتمال امتناع آن از بین مى رود و ثابت مى شود که رجعت یک کار ممکنى است و نمى تواند در این امت(پیامبر اسلام) ممکن نباشد، و روایات ما آن را اثبات کرده اند و پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در این مورد مى فرمایند:
یکون فى هذه الامه کل ما کان فى بنى اسرائیل حذو النعل بالنعل و القزة بالقزة9؛
هر اتفاقى که در بنى اسرائیل رخ داده بدون ذره اى کم و زیاد در این امت هم رخ مى دهد.
2. آیه ى دیگرى که بر رجعت دلالت دارد این است که خداوند مى فرماید:
و یوم نحشر من کل امة فوجاً 10؛
(به خاطر آور) روزى را که ما از هر امتى، گروهى را از کسانى که آیات ما را تکذیب مى کردند محشور مى کنیم، و آنها را نگه مى داریم تا به یکدیگر ملحق شوند.
این آیه شریفه مربوط به قیامت نمى تواند باشد چون در قیامت همه محشور مى شوند نه از هر گروهى فوجى، لذا این آیه مربوط به رجعت مى شود.
ب) روایات:
1. مأمون خدمت امام رضا علیه السلام عرض کرد یا ابا الحسن درباره رجعت چه مى گویى؟ حضرت فرمودند: رجعت حق است در امت هاى پیشین بوده است و قرآن هم ازآن سخن گفته است و پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله هم فرمودند: پس مى آید، براى این امت هر آنچه براى امت هاى گذشته پیش آمد، بدون کم و زیاد، و فرمودند: هنگامى که مهدى علیه السلام از فرندان من ظهور نماید، عیسى از آسمان پایین آمده پشت سر آن حضرت نماز مى گذارد.
… مأمون عرض کرد سرانجام چه مى شود؟ حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: حق به اهل خودش بر مى گردد. این روایت به خوبى دلالت بر وجود رجعت و صحت آن دارد که نیازى به توضیح نیست.
2. سلمان مى گوید: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله دوازده امام بعد از خود را معرفى نمودند و اسامى هر یک را بیان نمود، من گریستم و عرض کردم آیا من آنها را درک مى کنم؟ حضرت فرمودند:
تو اى سلمان و امثال تو آنها را دوست مى دارند و با معرفت آنها را درک مى کنند، سلمان گوید خدا را شکر کردم سپس عرض کردم یا رسول الله آیا من تا زمان آنها زنده خواهم بود؟
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: اى سلمان این آیه را بخوان « هنگامى که نخستین وعده فرا رسد گروهى از بندگان نیرومند و جنگجوى خود را بر ضد شما مى انگیزم، خانه ها را جستجو کنند و این وعده اى است قطعى پس شما را بر آنها چیره مى کنیم و شما را بوسیله داریی ها و فرزندان کمک خواهیم کرد و نفرات شما را بیشتر قرار مى دهیم11».
سلمان مى گوید من از روى شوق گریه نمودم و گفتم یا رسول الله این حادثه در زمان شما (و با حضور شما) خواهد بود؟
حضرت فرمودند: آرى و الله در آن زمان من و على و فاطمه و حسن و حسین و نه امام از فرزندان حسین (علیهم اسلام) و هر کسى که در مسیر اهل بیت مظلوم واقع شده اند همه یکجا گردهم مى آییم، آنگاه ابلیس و لشکریان او و مؤمنین واقعى و کافران حقیقى حاضر مى شوند، و فرمودند: ماییم تأویل این آیه: «ما چنین اراده نموده ایم، که بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان وارثان روى زمین قرار دهیم».
سلمان مى گوید از نزد پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله برخواستم از آن به بعد، هیچ باکى نداشتم که من مرگ را ملاقات کنم و یا او به سراغم آید.12
پی نوشت ها :
1. اعراف/158.
2. رم/42.
3. مائده/110.
4. انبیاء/105.
5. محمد باقر مجلسى، بحارالانوار(مترجم على دوانى، انتشارات دار الکتاب،1373 هـ ش، تهران)، ج26، ص476.
6. سید ابوالحسن مولانا، مهدى و مساله رجعت، (انتشارات نور ولایت، اول، تبریز، 1375 هـ ش) ص21.
7. محمد حسین طباطبائى، تفسیر المیزان، (جامعه مدرسین حوزه علمیّه قم، قم) ج2، ص282.
8. بقره/243.
9. شیخ حر عاملى، الایقاظ من الهجعه... (مترجم سید هاشم رسولى محلاتى) دار الکتب، قم) ص29.
10. نمل/83.
11. اسراء/5ـ6.
12. بحار الانوار(پیشین)، ج53، ص143.
شرح پرسش:
چگونه مهدى منتظر علیه السلام در آخرالزمان مى تواند مردگان را زنده کند، مؤمنین را عزیز بدارد و فاسقین را عذاب نماید؟ و اصولا آیا اعتقاد به رجعت پشتوانه علمى دارد در حالی که جزء اعتقادات مسلمین نمى باشد، چرا که عقلا ممکن نیست و دلیل بر آن نداریم.
پاسخ اجمالى:
زنده کردن مردگان، در حقیقت کار خداوند است، که گاهى به بعضى از بندگان صالحش همچون حضرت عیسى علیه السلام و امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف این اذن را مى دهد که بعضى از انسانها را بتوانند زنده کنند و این زنده کردن فقط با اذن الهى امکان پذیر است.
و رجعت هم به معناى زنده شدن بعضى انسانها در دنیا، در موقع ظهور امام زمان علیه السلام، از روایات و بعضى آیات استفاده مى شود، و طبق سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این امر در امت اسلامى نیز همانند امتهاى گذشته به وقوع خواهد پیوست.
مساله رجعت ارتباطى با زنده کردن مردگان توسط امام زمان علیه السلام ندارد و شیعیان زنده کردن اموات را به خداوند نسبت مى دهند نه به امام زمان علیه السلام.
پاسخ تفصیلى:
قبل از پاسخ به شبهه مذکور لازم است نکاتى ذکر شود و آن این که: مساله رجعت هیچ ارتباطى با زنده کردن مردگان و یا عزیز نمودن مؤمنین و عذاب کردن فاسقین، توسط امام زمان علیه السلام ندارد و شیعیان هیچ موقع زنده نمودن مردگان را به امام زمان علیه السلام ربط نمى دهند، بلکه همواره اعتقادشان این است که زنده کردن و یا میراندن مخصوص ذات مقدس خداوند است. با توجه به این مطلب بحث از احیاء مردگان توسط غیر خدا، بحث حاشیه اى خواهد بود. در قرآن کریم خداوند صفاتى را براى خودش مطرح مى کند که مخصوص ذات مقدس او مى باشد و غیر از خداوند کسى از انبیاء و ائمه و ملائکه آن صفات را ندارند. مانند:
لااله الا هو یحیى و یمیت1؛
معبودى جز او نیست، زنده مى کند و مى میراند.
الله یتوفى الانفس حین موتها2؛
خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى کنند.
هنگامى که خداوند به عیسى بن مریم گفت:
یاد کن نعمتى را که به تو و مادرت بخشیدیم، زمانى که تو را با «روح القدس» تقویت کردم که در گهواره و به هنگام بزرگى، با مردم سخن مى گفتى و هنگامى که کتاب و حکمت و تورات و انجیل را به تو آموختم، و هنگامى که به فرمان من، از گل، چیزى به صورت پرنده مى ساختى، و در آن مى دمیدى، و به فرمان من پرنده مى شد، و کور مادر زاد، و مبتلا به بیمارى پیسى را به فرمان من، شفا مى دادى، و مردگان را (نیز) به فرمان من زنده مى کردى و هنگامى که بنى اسرائیل را از آسیب رساندن به تو، بازداشتم؛ در آن موقع که دلایل روشن براى آنها آوردى، ولى جمعى از کافران آنها گفتند: اینها جز سحر آشکار نیست.3
با توجه به مقدمه فوق، مى گوئیم: در همه ادیان به ظهور مصلح جهانى بشارت داده شده است و این مصلح جهانى که وارث همه علوم و معجزات انبیاء گذشته مى باشد و عدل و داد را برقرار کرده و زمین را از لوث ستمگران و خیانتکاران پاک مى کند.
قرآن کریم مى فرماید: و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادى الصالحون4؛
در "زبور" بعد از ذکر (تورات) نوشتیم بندگان شایسته ام وارث(حکومت) زمین خواهند شد»،
و امام زمان علیه السلام که همان مصلح موعود است همه معجزات پیامبران را خواهد داشت.5 بنابراین زنده کردن مردگان نیز مى تواند از معجزات آن حضرت باشد اما باید توجه داشت که هرگونه معجزه اى تنها باذن الهى خواهد بود و بدون اذن خداوند انجام معجزه ممکن نیست.
رجعت و عقیده مسلم شیعه
رجعت، به معنى بازگشتن است، و مراد از آن زنده شدن و بازگشتن گروهى، (از نیکان بسیار نیک و انسان هاى بسیار بد) بعد از حضرت قائم عجّل الله تعالی فرجه الشریف مى باشد، تا نیکان با مشاهده دولت آن بزرگوار شادمان بشوند و به فیض نصرتش مفتخر گردند و انسان هاى بد نیز با مشاهده دولتى که هرگز نمى خواستند، غمگین گردند و به ذلت و خوارى برسند، و عقوبت و عذاب ببینند و به دست دوستان آن حضرت کشته شوند و اما دیگر مردمان در قبرها مى مانند تا در قیامت حاضر گردند.6
اما این که گفتید عقلا ممکن نیست و دلیلى بر آن نداریم؟!
مى گوئیم بهترین دلیل بر امکان چیزى وقوع آن است و در امتهاى گذشته نظیر آن واقع شده است و قرآن کریم موارد مختلفى از رجعت را بیان نموده است از جمله به داستان قومى اشاره مى کند که از ترس طاعون از وطن خود فرار کردند و خداوند آنها را مدتى طولانى میراند و سپس به سبب دعاى یکى از پیامبران بنام «حزقیل» همه آنها را زنده کرد بعد از آن پس از مدتى به اجل طبیعى از دنیا رفتند.7
براى روشن شدن مطلب دو آیه و دو روایت نقل مى شود:
الف) آیات :
1. قرآن کریم مى فرماید: الم تر الى الذین خرجوا من دیارهم و هم الوف حذر الموت، فقال لهم الله موتوا، ثم احیاهم ان الله لذو فضل على الناس و لکن اکثر الناس لایشکرون8؛
آیا ندیدى آنان را که از بیم مرگ از خانه هاى خود بیرون رفتند و آنها هزاران تن بودند، پس خداوند به آنها گفت: بمیرید. سپس آنان را زنده کرد، بى گمان خدا بر مردم صاحب فضل است. و لکن بسیارى از مردم سپاسگزارى نمى کنند.
و طبق قاعده معروف: حکم الامثال فیما یجوز و ما لا یجوز واحد احتمال امتناع آن از بین مى رود و ثابت مى شود که رجعت یک کار ممکنى است و نمى تواند در این امت(پیامبر اسلام) ممکن نباشد، و روایات ما آن را اثبات کرده اند و پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در این مورد مى فرمایند:
یکون فى هذه الامه کل ما کان فى بنى اسرائیل حذو النعل بالنعل و القزة بالقزة9؛
هر اتفاقى که در بنى اسرائیل رخ داده بدون ذره اى کم و زیاد در این امت هم رخ مى دهد.
2. آیه ى دیگرى که بر رجعت دلالت دارد این است که خداوند مى فرماید:
و یوم نحشر من کل امة فوجاً 10؛
(به خاطر آور) روزى را که ما از هر امتى، گروهى را از کسانى که آیات ما را تکذیب مى کردند محشور مى کنیم، و آنها را نگه مى داریم تا به یکدیگر ملحق شوند.
این آیه شریفه مربوط به قیامت نمى تواند باشد چون در قیامت همه محشور مى شوند نه از هر گروهى فوجى، لذا این آیه مربوط به رجعت مى شود.
ب) روایات:
1. مأمون خدمت امام رضا علیه السلام عرض کرد یا ابا الحسن درباره رجعت چه مى گویى؟ حضرت فرمودند: رجعت حق است در امت هاى پیشین بوده است و قرآن هم ازآن سخن گفته است و پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله هم فرمودند: پس مى آید، براى این امت هر آنچه براى امت هاى گذشته پیش آمد، بدون کم و زیاد، و فرمودند: هنگامى که مهدى علیه السلام از فرندان من ظهور نماید، عیسى از آسمان پایین آمده پشت سر آن حضرت نماز مى گذارد.
… مأمون عرض کرد سرانجام چه مى شود؟ حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: حق به اهل خودش بر مى گردد. این روایت به خوبى دلالت بر وجود رجعت و صحت آن دارد که نیازى به توضیح نیست.
2. سلمان مى گوید: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله دوازده امام بعد از خود را معرفى نمودند و اسامى هر یک را بیان نمود، من گریستم و عرض کردم آیا من آنها را درک مى کنم؟ حضرت فرمودند:
تو اى سلمان و امثال تو آنها را دوست مى دارند و با معرفت آنها را درک مى کنند، سلمان گوید خدا را شکر کردم سپس عرض کردم یا رسول الله آیا من تا زمان آنها زنده خواهم بود؟
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: اى سلمان این آیه را بخوان « هنگامى که نخستین وعده فرا رسد گروهى از بندگان نیرومند و جنگجوى خود را بر ضد شما مى انگیزم، خانه ها را جستجو کنند و این وعده اى است قطعى پس شما را بر آنها چیره مى کنیم و شما را بوسیله داریی ها و فرزندان کمک خواهیم کرد و نفرات شما را بیشتر قرار مى دهیم11».
سلمان مى گوید من از روى شوق گریه نمودم و گفتم یا رسول الله این حادثه در زمان شما (و با حضور شما) خواهد بود؟
حضرت فرمودند: آرى و الله در آن زمان من و على و فاطمه و حسن و حسین و نه امام از فرزندان حسین (علیهم اسلام) و هر کسى که در مسیر اهل بیت مظلوم واقع شده اند همه یکجا گردهم مى آییم، آنگاه ابلیس و لشکریان او و مؤمنین واقعى و کافران حقیقى حاضر مى شوند، و فرمودند: ماییم تأویل این آیه: «ما چنین اراده نموده ایم، که بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان وارثان روى زمین قرار دهیم».
سلمان مى گوید از نزد پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله برخواستم از آن به بعد، هیچ باکى نداشتم که من مرگ را ملاقات کنم و یا او به سراغم آید.12
پی نوشت ها :
1. اعراف/158.
2. رم/42.
3. مائده/110.
4. انبیاء/105.
5. محمد باقر مجلسى، بحارالانوار(مترجم على دوانى، انتشارات دار الکتاب،1373 هـ ش، تهران)، ج26، ص476.
6. سید ابوالحسن مولانا، مهدى و مساله رجعت، (انتشارات نور ولایت، اول، تبریز، 1375 هـ ش) ص21.
7. محمد حسین طباطبائى، تفسیر المیزان، (جامعه مدرسین حوزه علمیّه قم، قم) ج2، ص282.
8. بقره/243.
9. شیخ حر عاملى، الایقاظ من الهجعه... (مترجم سید هاشم رسولى محلاتى) دار الکتب، قم) ص29.
10. نمل/83.
11. اسراء/5ـ6.
12. بحار الانوار(پیشین)، ج53، ص143.
