پرسش :

من دختری هستم که نمی‌دانم چطور باشم از طرفی دوست دارم نماز، دعا و قرآن بخوانم و از طرف دیگر دوست دارم آهنگ گوش کنم، فیلم نگاه کنم و... ولی می‌دانم هیچ چیزی برایم جز خدا نمی‌‌‌‌ماند و میدانم با گناهانم از خدا دور می‌شوم؛ بلا تکلیفم با خودم نمی‌دانم شر باشم یا خیر؟ راه درست پیش چشمانم است ولی به اشتباه راه می‌روم جالب اینکه بعدگناه و اشتباه پشیمان می‌شوم و خودم را سرزنش می‌کنم، تا یک مدت تلاش می‌کنم خوب باشم ولی با یک اشتباه برمی‌گردم جای اول؛ چرا نمی‌‌توانم بر سر عهدم محکم بمانم؟ همیشه با خودم می‌گویم دوست دارم زندگیم با عطر و بوی خدا همراه باشه نه گناه و بدی.

پاسخ :
در ابتدا بهتر است بدانید علت این که فردی به گناه گرایش پیدا می کند چیست؟ و بعد بدانید آنچه شما را می تواند از این گناهان حفظ نماید، کدامند؟
همه ما در طول زندگي، همواره سعي بر طاعت و بندگي خدا داریم و مي‎كوشیم از انجام كارهايي كه او را ناخشنود مي‎سازد، دوري كنیم. امّا چه مي‎توان كرد كه انسان‎ها در زندگي، دچار فراز و نشيب‎ها و لغزش‎هاي فراوان مي‎شوند. گاهي اين لغزش‎ها بر اثر وسوسه‎هاي نفساني، از درون آنها ناشي مي‎شود و گاهي خفاشان شب‎پرست، براي گمراه كردن انسان‎ها از ترفندهاي به ظاهر زيبا و فريبا استفاده مي‎كنند و دام‎هاي بسيار خطرناك براي آنها مي‎گسترند. متأسفانه گاهي اين ترفند‎ها و وسوسه‎هاي شيطاني، انسان‎ها را از مسير هدايت و انسانيت خارج كرده و به وادي ظلمت و گمراهي مي‎كشاند و هنگامي به خود مي‎آيند كه گناهان آنها را احاطه كرده‎اند. در اين‌جاست كه توبه، اين هديه‌ی خداي مهربان به انسان گنه‎كار، به فريادشان مي‎رسد و به آنها اميدي تازه مي‎بخشد و درهاي رحمت الهي را فرا روي آنها مي‎گشايد چرا که خداوند در قرآن کریم وعده داده است که گناهان را به هر مقدار که باشد، مي‌بخشد.
از این که گفته بودید بعد از هر گناه دچار پشیمانی و عذاب وجدان می شوید، بر می آید که هنوز روحتان زیاد به گناه آلوده نشده و همچنان پنجره های امید به سوی سعادت به روی شما باز است. آنچه که شما را به گناه وا می دارد نفس امّاره است و آن چیزی که شما را دچار پشیمانی می کند نفس لوامه یا همان نفس سرزنشگر است. حضرت امام رضا (علیه‌السلام) نقل فرمودند: «شخصی از بنی اسرائیل چهل سال خداوند را عبادت نمود، سپس به درگاه خداوند قربانی کرد ولی قربانیش قبول نشد (چون علامت قبول قربانی این بود که آتشی از آسمان می آمد و قربانی را می سوزاند) عابد به خودش گفت: این قبول نشدن از خود توست و در این قضیه کسی گناهی ندارد. در این حال به او الهام شد؛ این که تو خودت را سرزنش و ملامت کردی از عبادت تو در آن چهل سال بهتر است».[1]
پس باشناختی که تا اینجا پیدا کردیم می توان گفت بیدار بودن نفس لواّمه و سرزنشگر بعد از ارتکاب اشتباهات، جای شکر دارد. خداوند به چنین نفسی قسم یاد می کند. «ولاَ اُقسِمُ بالنَّفسِ الَلوّامه».[2] علامه طباطبائی در المیزان راجع به نفس لوّامه می فرماید: نفس لوامه نفس مومن است که همواره شخص را در دنیا برای گناهانش ملامت می کند و در قیامت به او سود می رساند. [3]

راه های غلبه بر هوای نفس
برای غلبه بر هوای نفس لازم است اقداماتی صورت گیرد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود.
- از بین بردن شرائط گناه
کار شیطان تزئین و جلوه دادن آن چیزهائی است که می تواند انسان را برای آلوده شدن به سمت خود وسوسه کند. حال اگر ما این اسباب و وسائل را در کنار خود حفظ کنیم و یا شرایطی را که موجب گرایش و رفتن به سمت این آلودگی های روحی می شود را در دسترس داشته باشیم، در واقع زمینه را برای کار شیطان آماده کرده ایم.
- عواقب عادت به گناه
نکته مهم دیگری که بایدبدانید این است که یکی از عوامل مهم در تکرار گناه، عادت کردن به گناه است. یعنی وقتی انسان کاری را زیاد تکرار کند به دلیل عادت کردن به آن، ناخودآگاه آن رفتار در زندگیش تکرار پیدا می کند. البته این مورد شدت و ضعف دارد. احتمالا در مورد شما (با توجه به اینکه گفته اید بعد از اشتباهاتتان احساس پشیمانی دارید) هنوز به یک عادت جدی تبدیل نشده است. حال که خداوند به شما لطف کرده و با بیدار نگهداشتن نفس لوّامه، هر چند یکبار شما را به سوی خود می خواند؛ شما نیز از این فرصت استفاده کرده و با تکرار کارهای خوب روح و جسم خود را به انجام آنها عادت دهید.
- انتخاب رفتار جایگزین:
یکی از بهترین راه‌های ترک گناه انجام رفتار خوب و خدا پسند است که هم کفاره گناهان محسوب شود و هم عامل پاک کردن نفس. در قرآن و روایات راه‏های زیادی ذکرشده که عمل به آنها نه تنها موجب از بین رفتن گناه و آثار و عوارض آن می گردد، بلکه موجب تبدیل سیئات به حسنات می شود. به برخی از این اعمال مختصرا اشاره می شود؛ انشالله خودتان با اراده‌ی قوی، در این راه گام بردارید؛ خداوند کمک تان می کندو حتما راه های دیگر را نیز با مطالعه و تحقیق پیدا خواهید نمودو یا در صورت لزوم، چنانچه مایل بودید در مکاتبات بعدی خدمتتان عرض میکنیم.
-پیوسته با طهارت (وضو و غسل) بودن و خواندن نمازهاى پنجگانه با حضور قلب
سلمان فارسى مى گوید: روزى با پیامبر زیر درختى نشسته بودیم. حضرت شاخه‏هاى خشک درخت را تکان داد، تمام برگ‏هاى آن فرو ریخت. سپس رو به من کرد و فرمود: سؤال نکردى چرا این کار را کردم. گفتم: بفرمایید منظورتان چه بود. فرمود: هنگامى که مسلمان وضو بگیرد (و مواظب باشد) خوب وضو بگیرد، سپس نمازهاى پنجگانه را به جا آورد، گناهان او فرو مى ریزد، همان گونه که برگ‏هاى این شاخه فرو ریخت. سپس آیه «ِانّ الحَسَنات یُذهِبنَ السَّیِئات» را تلاوت فرمود. [4]«بدرستی که کارهای خوب کارهای بد را (از بین) می‌برد».
-صله ارحام: اسحاق بن عمار مى گوید: پیوسته این جمله را از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که فرمود: «انّ صلة الرَحِم وَ البِّر لیهوّنان الحِساب وَ یُعصِمانَ مِنَ الذّنوب»؛ صله رحم و احسان و نیکى، حساب را آسان مى کند و از گناهان نگه مى دارند. [5]
-قرآن خواندن: امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: تلاوت هر آیه‏اى از قرآن ده حسنه دارد و ده سیئه و گناه را محو نماید. [6]
- صلوات برمحمد و آل محمد: امام رضا (علیه‌السلام) مى فرماید: «مَن لم یَقدِرُ عَلى ما یکفر بِه ذنوبَهُ فَلیَکثُر مِن الصَلوة عَلى مُحَمّد وَ آلِه فإنّها تَهدِّم الذّنوب هَدماً؛ کسى که توانایى بر چیزى که موجب محو و آمرزش گناهان شود ندارد، پس بسیار بر محمّد و آلش صلوات بفرستد، چرا که صلوات گناهان را نابود و ریشه کن مى‏کند».[7]
- استغفار: امام صادق (علیه‌السلام) از پدرانشان از رسول خدا نقل می کنند که: آن حضرت به اصحاب خود فرمودند: آیا خبر ندهم شما را به چیزی که اگر انجام دهید، شیطان از شما دور می شود مانند دوری مشرق از مغرب؟ اصحاب گفتند: بفرمائید. حضرت فرمود:
- «روزه» روی شیطان را سیاه می کند
- «صدقه» پشتش را می شکند
- و «دوستی در راه خدا و مداومت به عمل صالح» پشت و پناه او را منهدم می کند
- و «استغفار» رگ حیاتش را قطع می کند.[8]
دور کردن اسباب گناه:
می‌دانید که انسان در معرض هر چیزی که بیشتر قرار بگیرد، بیشتر از آن اثر می پذیرد. یعنی هرچه بیشتر در معرض گناه باشد، کنترل نفس مشکل تر خواهد بود. پس وقتی اسباب و وسایل گناه در دسترسش باشد یا این که با افرادی معاشرت داشته باشید که شما را به سمت گناه سوق می دهند، و یا قرار گرفتن در شرایطی خاص مثل تنهائی یا حضور در برخی میهمانی ها و محافل قطعا شما را بیشتر در معرض آسیب قرار می دهد.
بنابراین بهترین و آسان ترین راه گناه نکردن، دوری از محیط ها و شرایطی است که زمینه گناه را در فرد ایجاد می کند. چنانچه فیلم هائی دارید که گهگاه با وجود آنها برای دیدنشان وسوسه می شوید، بهترین کار از بین بردن آنهاست. زیرا وقتی شما ابزار گناه را در اختیار دارید در واقع خودتان راه را برای حضور شیطان آماده کرده اید.

کنترل معاشرت:
مجالسی که زمینه ساز گناهند و یا افراد خاصی که معاشرت با آنها انجام این گناهان را برای شما عادی جلوه می دهند ویا مشوق شما هستند؛ بهتر است تا جائی که امکان دارد، ترک شوند و در غیر اینصورت معاشرت با آنها به حداقل کاهش یابد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- اردکانی، احمدبن محمدالحسین، منتخب شرح الصلوات، تهرن: طوبای محبت، چاپ ششم، 1386.
2- امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، قم: بوستان کتاب، 1386.
3- مکارم شیرازی، ناصرو دیگران، تفسیر نمونه، تهران: دارلکتاب الاسلامیه، 1372.
4- سعیدیان، محسن، شیطان، هوای نفس و پیروی از او، تهران: تام، 1389.
5- سهراب پور، همت، جوانان در طوفان غرایز، تهران: شعله، 1379.
6- مصطفوی (خمینی)، فریده، روش خودسازی، قم: بوستان کتاب، 1380.


پی‌نوشت‌ها:
[1]- سعیدیان، محسن، هوای نفس، شیطان، پیروی از او؛ صص37و38.
[2]- سوره قیامت، آیه 2
[3]- مصطفوی، فریده، روش خودسازی، قم: بوستان کتاب، 1380، ص30
[4]- تفسیر نمونه ج 9، ص268
[5]- مصطفوی، فریده، روش خودسازی، قم: بوستان کتاب، 1380، ص164.
[6]- همان ص164
[7]- اردکانی، احمدبن محمدالحسین، منتخب شرح الصلوات، تهرن: طوبای محبت، ص28
[8]- سعیدیان، محسن، هوای نفس، شیطان، پیروی از او، ص91.

منبع: اندیشه قم