پرسش :
پوشش امری نسبی است. اگر زن یا دختری لازم ندید خود را در برابر بیگانه کامل بپوشاند، چه ایرادی دارد که پوشش کمتری داشته باشد؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
پوشش قبل از آن که یک امر دینی باشد ،بخصوص در زنان، تأمین یک نیاز فطری و درونی به نام حیا و شرم است و در تمامی جوامع به نحوی رعایت می شود.
حجاب و پوشش زن در اسلام یکی از احکام ضروری و ثایت (غیر نسبی) بشمار می رود و فقط پوشش در مقابل محارم مانند برادر نسبت به همسر محدودتر می باشد. امّا در مقابل نامحرمان همیشه به بمقدار ثابتی است که در منابع دینی آمده است. و قاطبه مفسرین بزرگ قرآن و فقها و متدینین و زنان با ایمان بر این باور هستند که پوشاندن سر و بدن زن (بجز گردی صورت و دست ها تا مچ) در مقابل نامحرم واجب و از ضروریات دین است و همین امر (ضروری بودن) برای قطعی و یقینی بودن حکم حجاب کافی است و علاوه بر این به حکم سوره نور (آیه 31) و سوره احزاب(آیه 59) ، اشخاصی که حجاب اسلامی را رعایت نمی کنند دچار معصیت و گناه شده اند چرا که از فرمان خدا سر پیچی کرده اند.
پاسخ تفصیلی:
مقدمه
برای روشن شدن مسأله حجاب توجه به نکات ذیل لازم است:
1. به حکم عقل و شرع در مقام عمل در غیر از ضروری دین، هر شخصی یا صاحب نظر و مجتهد است که طبق نظر خود عمل می کند و یا در غیر آن صورت، مقلد است و باید طبق نظر کار شناس و خبره (که در مباحث دینی مراجع تقلید عظام هستند) عمل کند.[1] البته این نکته به معنای این نیست که شخص در معنای احکام و آیات قرآن تفکر و اندیشه نکند، بلکه بر هر مسلمان لازم است که در فهم آیات قرآن بیندیشد ولی باید توجه داشت فهم ابتدایی و خامی که با اطلاعات محدود از آیات پیدا می کنیم، سخن آخر نیست و معلوم نیست صحیح باشد و نباید طیق آن حکم به مسایل شرعی کنیم و مبنای قضاوت نهایی ما قرار گیرد.
2. بدون تردیدحجاب و پوشش زن یکی از احکام ضروری اسلام بشمار می رود و قاطبه مفسرین بزرگ قرآن و فقها و متدینین و زنان با ایمان بر این باور هستند که پوشاندن سر زن در مقابل نامحرم واجب و از ضروریات دین است و همین امر (ضروری بودن) برای قطعی و یقینی بودن حکم حجاب کافی است.
اما در پاسخ به پرسش فوق باید گفت:
درباره نسبی بودن حجاب و پوشش زنان، باید پرسید مراد شما از نسبی بودن حجاب چیست؟ اگر مراد این باشد که میزان پوشش زن و اظهار زیباییهای خود نسبت به همسر و محارم و بیگانگان متفاوت است، این سخن صحیحی است و روایات و آیات قرآن هم مشخص کرده اند که زینت ظاهر برای نامحرم، فقط وجه وکفین است و در مقابل محارم، محدوده بازتر و بیشتر و سپس در برابر شوهر که هیچ پوششی لازم نیست. امّا اگر مراد این باشد که زن در برابر بیگانگان اگر احساس کرد و لازم دید، خود را کامل می پوشاند و اگر لازم ندید می تواند پوشش کمتری داشته باشد سخن غلطی است. چرا که نامحرم، نامحرم است، حتی اگر برادر شوهر و پسر عمو باشد، چه در شهر و کشور خود و چه در اروپا و سرزمین های کفر و بی دین باشد و بین آنها سسله مراتبی وجود ندارد اساساً حجاب یک امر شخصی محض نیست و در درجه اوّل چنانچه خواهد آمد حق الله و حق الناس(حق زیست اخلاقی) است و در هر شرایطی نسبت به نامحرم باید رعایت شود.
قرآن کریم در چهار آیه[2] به طور صریح و روشن به مسأله حجاب پرداخته است و حدود آن را برای افراد مختلف جامعه به طور کامل بیان فرموده است و ما به دوآیه از آنها که ارتباط بیشتری با سوال دارد می پردازیم.
آیه اوّل: خدواند در سوره نور می فرماید« وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیوبِهِنَّ وَ لا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ؛ و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوسآلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند، و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند، و (اطراف) روسرىهاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان»[3]
خُمُر جمع خمار، و مراد از آن پوشش مخصوص سر و اطراف سر بانوان، مانند مقنعه است و از بعضی کتاب های لغت استفاده می شود که معنای سیاهی در آن اخذ شده است، شیعه وسنی نقل کرده اند که به دنبال نزول این آیه، زنان انصار هر یک مقنعه مشکی به سر کردند.[4]
طبق این آیه شریفه پوشاندن زینت و سر با خمار (مقنعه) برای زنان واجب است و رعایت نکردن آن گناه بزرگی است چرا که موجب مفساد متعدد اجتماعی و غیره می شود.
و می تواند مردان نامحرم را آلوده گناه کند، امام رضا (ع) فرمودند: « نگاه به موهای زنان با حجاب ازدواج کرده و بانوان دیگر، از آن جهت حرام شده که نگاه مردان را بر می انگیزد و آنان را به فساد و آنچه ورود در آن نه حلال است و نه شایسته فرا می خواند»[5] بنابر این به حکم آیه شریفه و برای حظ زن از نگاه آلوده مردان بیگانه و آلوده نشدن مردان نامحرم به گناه و فراهم آوردن راه تعالی و سعادت برای همه افراد جامعه، خانم ها باید موی سر و زینتهای خود را بپوشانند.
آیه دوّم: خداوند در سوره احزاب می فرماید«یا أَیهَا النَّبِی قُلْ لِأَزْواجِک وَ بَناتِک وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذلِک أَدْنى أَنْ یعْرَفْنَ فَلا یؤْذَینَ.؛ اى پیامبر، به همسران و دخترانت و زنهاى مؤمنان بگو روسرىها و چادرهاى خود را بر خویش بیفکنند (که گردن و سینه و بازوان و ساقها پوشیده شود) این (کار) نزدیکتر است به آنکه (به حجاب و عفت) شناخته شوند تا مورد تعرض و آزار (فاجران) قرار نگیرند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است»[6]
جلابیب در آیه شریفه به جمع جلباب که به معنای پوشش گسترده است و فراگیر بدن است، که زنان به روی لباس های دیگر می پوشند و شباهت بسیاری به چادر های رایج دارد[7] و با خمار متفاوت است زیرا پیامبر (ص) فرمودند «ولغیر ذی محرم اربعه اثواب: درع وخمار وجلباب وازار»،[8] و ذکر جلباب بعد از خمار نشان می دهد این دو لباس با هم متفاوت هستند.
و نزدیک ساختن جلباب (یدنین علیهن من جلابیهن ) کنایه از پوشیدن سر و روی خود با آن است[9] یعنی چنان نباشد که تنها جنبه تشریفاتی داشته باشد و همه پیکرشان را نپوشاند و از مصادیق (کاسیات عاریات)[10] شمرده شوند.
و باید توجه داشت حجاب و پوشش افراد چه مرد و چه زن علاوه بر حیثیت فردی، حیثیت روحی و روانی هم بر ناظران دارد و زمانی که حدود قرآنی و دینی حجاب مراعات نگردد سلامت و سعادت جامعه لطمه می بیند و علاوه بر ضررهای جسمی، مادی، و خانوادگی که به دنبال دارد، تجاوز به حریم ایمان دیگران نیز هست.
و با توجه به این دلایلی که ذکر شد و روایات معصومین (علیهم السلام) و آیات دیگر قرآن کریم، همه مراجع (به جز آیه الله صافی) فرموده اند: زن باید تمام بدن و موی خود را (به جز گردی صورت و دست ها تا مچ) در برابر نامحرم بپوشاند.
آیه الله صافی: زن باید تمام بدن و موی خود را در برابر نامحرم بپوشاند و بنابر احتیاط واجب، باید دست و صورت خود را نیز بپوشاند.[11] بنابراین، باید توجه داشت که دستورات اسلام برای سعادتمندی بشر و بازداری وی از هلاکت و سقوط به ورطه نابودی است و حکم به وجوب حجاب بدون تفاوت گذاشتن میان موارد گوناگون و متفاوت نیز ناظر به این نکتة ظریف است که چه بسا انسان در موردی گمان میکند رعایت ننمودن امری پیامدی را به همراه ندارد اما از این مهم غفلت مینماید که نفس امّاره و سرکش از درون و ابلیس و دیگر شیاطین از بیرون ممکن است شخصی را وسوسه نمایند تا با تعرض به خانمی که فکر گناه را هم در سر نپرورانده او را از هستی ساقط کنند و اعتبار او و خانوادهاش را پایمال و زنگی اجتماعی وی را ساقط نمایند. هر خرد بیپیرایهای حکم میکند که انسان احتیاط نماید و به امری که ممکن است نابودی دین و دنیای او را در پی داشته باشد نزدیک نشود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1.مطهری، مرتضی، مسئلة حجاب، تهران: صدرا، 1393.
2.حسینی، سیدمجتبی، نگاه و پوشش، قم: دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها)، 1389.
3. مهدی‌زاده، حسین، حجاب شناسی، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیه قم، 1381.
پی نوشت ها:
[1] . هاشمی خمینی، سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، م 1، ج1، ص11، دفتر انتشارات اسلامی،1386.
[2] . سوره های احزاب (آیه 59، 53)، نور (آیه 60، 31).
[3] . سوره نور (آیه 31).
[4] . حسینی سید مجتبی،حجاب شناسی، ص67، دفتر نشر معارف، قم،1392.
[5] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 104، ص 34، دار الکتاب الاسلامیه، تهران، 1362.
[6] . سوره احزاب (آیه 59).
[7] . حجاب شناسی، ص69.
[8] . طبرسی، فضل ابن حسن، مجمع البیان ، ج7، ص155، ناصر خسرو، تهران، 1372.
[9] . طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج16، ص361 انتشارات جامعه مدرسین، قم،1417ق.
[10] . زنانی که ظاهراً پوشیده هستند ولی در واقع برهنه اند.
[11] . توضیح المسایل مراجع، م2435، ص488.
منبع: اندیشه قم
پاسخ اجمالی:
پوشش قبل از آن که یک امر دینی باشد ،بخصوص در زنان، تأمین یک نیاز فطری و درونی به نام حیا و شرم است و در تمامی جوامع به نحوی رعایت می شود.
حجاب و پوشش زن در اسلام یکی از احکام ضروری و ثایت (غیر نسبی) بشمار می رود و فقط پوشش در مقابل محارم مانند برادر نسبت به همسر محدودتر می باشد. امّا در مقابل نامحرمان همیشه به بمقدار ثابتی است که در منابع دینی آمده است. و قاطبه مفسرین بزرگ قرآن و فقها و متدینین و زنان با ایمان بر این باور هستند که پوشاندن سر و بدن زن (بجز گردی صورت و دست ها تا مچ) در مقابل نامحرم واجب و از ضروریات دین است و همین امر (ضروری بودن) برای قطعی و یقینی بودن حکم حجاب کافی است و علاوه بر این به حکم سوره نور (آیه 31) و سوره احزاب(آیه 59) ، اشخاصی که حجاب اسلامی را رعایت نمی کنند دچار معصیت و گناه شده اند چرا که از فرمان خدا سر پیچی کرده اند.
پاسخ تفصیلی:
مقدمه
برای روشن شدن مسأله حجاب توجه به نکات ذیل لازم است:
1. به حکم عقل و شرع در مقام عمل در غیر از ضروری دین، هر شخصی یا صاحب نظر و مجتهد است که طبق نظر خود عمل می کند و یا در غیر آن صورت، مقلد است و باید طبق نظر کار شناس و خبره (که در مباحث دینی مراجع تقلید عظام هستند) عمل کند.[1] البته این نکته به معنای این نیست که شخص در معنای احکام و آیات قرآن تفکر و اندیشه نکند، بلکه بر هر مسلمان لازم است که در فهم آیات قرآن بیندیشد ولی باید توجه داشت فهم ابتدایی و خامی که با اطلاعات محدود از آیات پیدا می کنیم، سخن آخر نیست و معلوم نیست صحیح باشد و نباید طیق آن حکم به مسایل شرعی کنیم و مبنای قضاوت نهایی ما قرار گیرد.
2. بدون تردیدحجاب و پوشش زن یکی از احکام ضروری اسلام بشمار می رود و قاطبه مفسرین بزرگ قرآن و فقها و متدینین و زنان با ایمان بر این باور هستند که پوشاندن سر زن در مقابل نامحرم واجب و از ضروریات دین است و همین امر (ضروری بودن) برای قطعی و یقینی بودن حکم حجاب کافی است.
اما در پاسخ به پرسش فوق باید گفت:
درباره نسبی بودن حجاب و پوشش زنان، باید پرسید مراد شما از نسبی بودن حجاب چیست؟ اگر مراد این باشد که میزان پوشش زن و اظهار زیباییهای خود نسبت به همسر و محارم و بیگانگان متفاوت است، این سخن صحیحی است و روایات و آیات قرآن هم مشخص کرده اند که زینت ظاهر برای نامحرم، فقط وجه وکفین است و در مقابل محارم، محدوده بازتر و بیشتر و سپس در برابر شوهر که هیچ پوششی لازم نیست. امّا اگر مراد این باشد که زن در برابر بیگانگان اگر احساس کرد و لازم دید، خود را کامل می پوشاند و اگر لازم ندید می تواند پوشش کمتری داشته باشد سخن غلطی است. چرا که نامحرم، نامحرم است، حتی اگر برادر شوهر و پسر عمو باشد، چه در شهر و کشور خود و چه در اروپا و سرزمین های کفر و بی دین باشد و بین آنها سسله مراتبی وجود ندارد اساساً حجاب یک امر شخصی محض نیست و در درجه اوّل چنانچه خواهد آمد حق الله و حق الناس(حق زیست اخلاقی) است و در هر شرایطی نسبت به نامحرم باید رعایت شود.
قرآن کریم در چهار آیه[2] به طور صریح و روشن به مسأله حجاب پرداخته است و حدود آن را برای افراد مختلف جامعه به طور کامل بیان فرموده است و ما به دوآیه از آنها که ارتباط بیشتری با سوال دارد می پردازیم.
آیه اوّل: خدواند در سوره نور می فرماید« وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیوبِهِنَّ وَ لا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ؛ و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوسآلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند، و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند، و (اطراف) روسرىهاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان»[3]
خُمُر جمع خمار، و مراد از آن پوشش مخصوص سر و اطراف سر بانوان، مانند مقنعه است و از بعضی کتاب های لغت استفاده می شود که معنای سیاهی در آن اخذ شده است، شیعه وسنی نقل کرده اند که به دنبال نزول این آیه، زنان انصار هر یک مقنعه مشکی به سر کردند.[4]
طبق این آیه شریفه پوشاندن زینت و سر با خمار (مقنعه) برای زنان واجب است و رعایت نکردن آن گناه بزرگی است چرا که موجب مفساد متعدد اجتماعی و غیره می شود.
و می تواند مردان نامحرم را آلوده گناه کند، امام رضا (ع) فرمودند: « نگاه به موهای زنان با حجاب ازدواج کرده و بانوان دیگر، از آن جهت حرام شده که نگاه مردان را بر می انگیزد و آنان را به فساد و آنچه ورود در آن نه حلال است و نه شایسته فرا می خواند»[5] بنابر این به حکم آیه شریفه و برای حظ زن از نگاه آلوده مردان بیگانه و آلوده نشدن مردان نامحرم به گناه و فراهم آوردن راه تعالی و سعادت برای همه افراد جامعه، خانم ها باید موی سر و زینتهای خود را بپوشانند.
آیه دوّم: خداوند در سوره احزاب می فرماید«یا أَیهَا النَّبِی قُلْ لِأَزْواجِک وَ بَناتِک وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذلِک أَدْنى أَنْ یعْرَفْنَ فَلا یؤْذَینَ.؛ اى پیامبر، به همسران و دخترانت و زنهاى مؤمنان بگو روسرىها و چادرهاى خود را بر خویش بیفکنند (که گردن و سینه و بازوان و ساقها پوشیده شود) این (کار) نزدیکتر است به آنکه (به حجاب و عفت) شناخته شوند تا مورد تعرض و آزار (فاجران) قرار نگیرند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است»[6]
جلابیب در آیه شریفه به جمع جلباب که به معنای پوشش گسترده است و فراگیر بدن است، که زنان به روی لباس های دیگر می پوشند و شباهت بسیاری به چادر های رایج دارد[7] و با خمار متفاوت است زیرا پیامبر (ص) فرمودند «ولغیر ذی محرم اربعه اثواب: درع وخمار وجلباب وازار»،[8] و ذکر جلباب بعد از خمار نشان می دهد این دو لباس با هم متفاوت هستند.
و نزدیک ساختن جلباب (یدنین علیهن من جلابیهن ) کنایه از پوشیدن سر و روی خود با آن است[9] یعنی چنان نباشد که تنها جنبه تشریفاتی داشته باشد و همه پیکرشان را نپوشاند و از مصادیق (کاسیات عاریات)[10] شمرده شوند.
و باید توجه داشت حجاب و پوشش افراد چه مرد و چه زن علاوه بر حیثیت فردی، حیثیت روحی و روانی هم بر ناظران دارد و زمانی که حدود قرآنی و دینی حجاب مراعات نگردد سلامت و سعادت جامعه لطمه می بیند و علاوه بر ضررهای جسمی، مادی، و خانوادگی که به دنبال دارد، تجاوز به حریم ایمان دیگران نیز هست.
و با توجه به این دلایلی که ذکر شد و روایات معصومین (علیهم السلام) و آیات دیگر قرآن کریم، همه مراجع (به جز آیه الله صافی) فرموده اند: زن باید تمام بدن و موی خود را (به جز گردی صورت و دست ها تا مچ) در برابر نامحرم بپوشاند.
آیه الله صافی: زن باید تمام بدن و موی خود را در برابر نامحرم بپوشاند و بنابر احتیاط واجب، باید دست و صورت خود را نیز بپوشاند.[11] بنابراین، باید توجه داشت که دستورات اسلام برای سعادتمندی بشر و بازداری وی از هلاکت و سقوط به ورطه نابودی است و حکم به وجوب حجاب بدون تفاوت گذاشتن میان موارد گوناگون و متفاوت نیز ناظر به این نکتة ظریف است که چه بسا انسان در موردی گمان میکند رعایت ننمودن امری پیامدی را به همراه ندارد اما از این مهم غفلت مینماید که نفس امّاره و سرکش از درون و ابلیس و دیگر شیاطین از بیرون ممکن است شخصی را وسوسه نمایند تا با تعرض به خانمی که فکر گناه را هم در سر نپرورانده او را از هستی ساقط کنند و اعتبار او و خانوادهاش را پایمال و زنگی اجتماعی وی را ساقط نمایند. هر خرد بیپیرایهای حکم میکند که انسان احتیاط نماید و به امری که ممکن است نابودی دین و دنیای او را در پی داشته باشد نزدیک نشود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1.مطهری، مرتضی، مسئلة حجاب، تهران: صدرا، 1393.
2.حسینی، سیدمجتبی، نگاه و پوشش، قم: دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها)، 1389.
3. مهدی‌زاده، حسین، حجاب شناسی، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیه قم، 1381.
پی نوشت ها:
[1] . هاشمی خمینی، سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، م 1، ج1، ص11، دفتر انتشارات اسلامی،1386.
[2] . سوره های احزاب (آیه 59، 53)، نور (آیه 60، 31).
[3] . سوره نور (آیه 31).
[4] . حسینی سید مجتبی،حجاب شناسی، ص67، دفتر نشر معارف، قم،1392.
[5] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 104، ص 34، دار الکتاب الاسلامیه، تهران، 1362.
[6] . سوره احزاب (آیه 59).
[7] . حجاب شناسی، ص69.
[8] . طبرسی، فضل ابن حسن، مجمع البیان ، ج7، ص155، ناصر خسرو، تهران، 1372.
[9] . طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج16، ص361 انتشارات جامعه مدرسین، قم،1417ق.
[10] . زنانی که ظاهراً پوشیده هستند ولی در واقع برهنه اند.
[11] . توضیح المسایل مراجع، م2435، ص488.
منبع: اندیشه قم
