پرسش :
آیا نگاه کردن به جنس مخالف از روی علاقه گناه است؟
پاسخ :
جوانی دوره ای پر تحول از زندگی می باشد دوره ای که نیروهای جسمی و روانی با سرعت و قدرت زیاد بروز پیدا می کنند و درون جوان را پر آشوب می نمایند و در این دورة بحرانی این شخصیت جوان است که آگاه یا نا خودآگاه در حال شکل گیری است و چه خوب است جوان با نیروی اراده و اگاهی جهت شکل دهی به شخصیتش پای به میدان گذارده و به آن رنگ و بوی و شکل خدایی، انسانی و منطقی دهد. در این نوشتار کوتاه نمی توانیم حتی به تمام جنبه های یکی از نیروهای مطرح در جوانی بپردازیم به همین جهت بر سؤال شما تمرکز کرده و نکاتی را در این زمینه خدمت شما ارائه می دهم امیدوارم که مفید واقع شود.
ماهیت علاقه
بر اساس تجربه برای اطمینان بخشی لازم می بینم ابتدا اشاره به انواع گرایشهای بین افراد بنمایم، 1. ممکن است علاقة بین دو شخص بی اختیار باشد به این معنا که برخی کششها و دوستیها بدون سابقة عوامل بیرونی و آشکار بوجود می آیند که برخی آیات و احادیث متعددی براین مطلب دلالت دارند.[1]
2.ممکن هم هست دوست داشتن یک شخص نوعی تمایل جنسی باشد چون همانطور که کارن هورنای روان شناس معروف می گوید: «گاهی هم ممکن است شخص دارای تمایلات جنسی باشد ولی خودش آن را با تمایل به مهرورزی اشتباه کند»[2]
3. و این احتمال هم وجود دارد که شخص علاقه مند در گذر از مراحل تمایلات غریزی باشد چرا که برخی از روان شناسان برای حیات جنسی تا پنج مرحله شمرده اند. در این مقوله «برخی عشق و علاقة جوانان را ابتدا عاطفی (ملکوتی) می دانند که گاهی هم جوانان از آن به عشق پاک تعبیر می کنند در این مرحله عشق جنبه جسمانی و شهوانی ندارد و جوان هم به شدت پرهیز دارد که این نوع احساس را با برچسب علاقة جنسی آلوده کند امّا این مرحله مرحله ای دیگر را بنام عشق شهوانی به دنبال دارد که جوان بیشتر به مسائل توأم با لذت علاقه مند میشود»[3].
4. حالت چهارم اینکه علاقه ماهیت جنسی دارد و خود شخص هم می داند.
بنابر آنچه گفته شد در تمام موارد غیر از مورد اول یا علاقه مستقیماً جنبه جنسی دارد و یا اینکه از مراحل آن می باشد و بعداً خود را نمایان می سازد و در مورد استثنایی هم باید اشاره کنم چنانچه این علاقه همراه با نگاههای مکرر باشد این مورد هم به مسئله جنسیت کشیده خواهد شد کما اینکه امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «نگاه پی در پی، در قلب، شهوت ایجاد می کند و همین برای انحراف بیننده کافی است...»[4]
تا اینجا با ماهیت علائق آشنا شدیم در ادامه حکم شرعی و سپس پی آمدهای روابط و علائق را متذکر می شوم.
حکم شرعی: از نظر شرعی که پرسیده بودید آیا نگاه کردن گناه است باید عرض کنم تقریباً تمام مراجع عظام تقلید دورة ما فرموده اند: «نگاه زن به وجه و کفین و قسمتهایی از بدن مردان که معمولاً نمی پوشند چناچه همراه با ریبه نباشد و یا خوف ارتکاب حرام و کمک به معصیت نباشد جائز است ولی چنانچه با ریبه و یا ترس و خوف وقوع در حرام باشد نگاه کردن حتی به دست و صورت هم حرام است»[5]
پی آمد ها
1.خروج از تعبد: چناچه خدای نکرده نگاه ما خارج از موارد جواز بود که در حکم شرعی ذکر کردیم مخالفت با صریح قرآن کریم کرده ایم که می فرماید: «و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فرو گیرند و دامن خویشتن را حفظ کنند ...»[6] با توجه به اطلاعی که از روحیة مذهبی شما داریم و از نامه هایتان کاملاً به دست می آید به توضیح این قسمت نمی پردازیم پس مواظب باشیم که از دایرة تعبد و از حریم یار خارج نشویم.
2. اندوه طولانی: اگر به نقطة شروع برخی از انحرافاتی نگاه کنیم که صاحبانشان را یک عمر به تباهی کشانده اند
می بینیم از یک نگاه ساده، از یک لبخند بیجا و ... شروع شده اند که هرگز تصور نمی شد خاتمه ای به این اندوه باری داشته باشند لذا بهتر است جدی تر باشیم و تلنگری به خود بزنیم که خیلی لب مرز حرکت نکنیم. ما تافته جدا بافته از دیگران نیستیم و این جملة حضرت علی ـ علیه السّلام ـ را به خاطر داشته باشیم که «چه بسا لذتهای زودگذر که مایة اندوههای طولانی می شود.»[7].
3. مشکلات عصبی: به اختصار به قانونی انکار ناپذیر اشاره می کنم «هرچه دیدنی است دست یافتنی نیست» انسان هر قدر ثروتمند باشد، نفوذ اجتماعی داشته باشد و ... نمی تواند هر چه را می بیند بدست آورد لذا در درجة اول به دنبال بی نیازی حقیقی باشیم که جز با وصال محبوب و معبود حقیقی بدست نمی آید. و بعد:
بسازم خنجری نوکش ز فولاد
زنم بر دیده تا دل گردد آزاد.
اگر دیده را آزاد گذاشتیم در واقع دل را پریشان کرده ایم در تأیید این مطلب حدیثی از حضرت مولی الموحدین امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ نقل می کنم «هر کس چشم خود را آزاد گذارد همیشه اعصابش ناراحت خواهد بود و به آه و حسرت دائمی گرفتار می شود»[8].
4. واپس روی: یکی دیگر از پیامدهای منفی نگاه، رابطه و ... تهدید زندگی آینده است. یکی از مکانیسمهای دفاعی در روانشناس واپس روی روانی است.[9] در رابطه با این بحث، یعنی وقتی انسان ازدواج می کند در مواقع اختلاف با همسرش (که امری طبیعی در همة زندگی هاست) به جای نگاه واقع بینانه به قضایا به یاد خوشیهای زود گذر (نگاههای هوس آلود) گذشته افتاده و آرزوی آن روزها را خواهد کرد. نتیجة این نگاه غیر واقع بینانه و این گونه برخورد با مسائل این می شود که بجای تعالی و گرمی بخشیدن به زندگی دچار اندوه و افسردگی و در صورت شدت شکست در زندگی زناشوئی و خانوادگی شود.
5. محدویت سرمایه: وقتی علاقه ای بین دو نفر (پسر و دختر) وجود داشته باشد معمولاً مشاوران توصیة جدی به تحقیق می کنند که آیا آن دو شرائط یک ازدواج موفق را دارند یا نه و چنانچه شرائط مهیا باشد جهت دهی مشاوران به سمت ازدواج است و حتی با وجود شرائط و علاقه امید به یک زندگی موفق دارند ولی چنانچه از نامه شما بر می آید شما نه می دانید آن پسر به شما علاقه دارد و نه اصلاً او را می شناسید که ببینید شخصیت و شرائط مطلوبی دارد یا نه. لذا توصیه می کنیم نهایت سعی خود را برای بی تفاوت شدن نسبت به این شخص را بکار ببرید چرا که در این شرائط سنی که شما هستید اوج انرژی، توان، استعداد، پیشرفت و ... شما می باشد سالهای آخر دبیرستان و در آستانة کنکور و ... چشم به هم بزنید می بینید فرصت از دست رفته است، حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: فرصت زودگذر است و دیر یاب[10]. پس از این فرصتها استفاده کنیم و بیهوده با افکاری که هیچ فایده ای برای ما ندارد آنها را از دست ندهیم. (این علاقة احساسی قسمت عمده ای از انرژی روانی، ذهنی عاطفی افراد را هدر می دهد و طبیعتاً انسان در زندگی واقعی نمی تواند زندگی ای واقعی و با نشاط داشته باشد).
راهکارها: تا اینجای نامه را که خواندید حتماً علاقه مند شده که این نگاهها را ترک کنید امّا با وجود علاقه ای که دارید به نظرتان سخت می آید به همین جهت چند راهکار به شما ارائه می دهم تا بتوانید به یاری خداوند مهربان و با استفاده از این روش موفق شوید.
1. هر چند وقت یکبار پی آمدهایی که ذکر کردم را بخوانید و دربارة آنها خوب فکر کنید و علاوه بر آنها این حدیث شریف را هم بخوانید: نگاه تیر مسمومی از تیرهای شیطان است و هر کس به پاس عظمت و جلال و خوف الهی از آن چشم پوشی کند خداوند در قلب او ایمانی قرار می دهد که حلاوت و شیرینی آن را می چشد.[11]
2. انزجار درمانی: یکی از حالات انسان را که از آن متنفر هستی مثلاً شخص در حال تهوع را هر زمان که آن شخص به ذهنت آمد برای او تصور کن همچنین شبها قبل از خواب که در رختخواب هستی آن حالت را برای او تصور کن.
3. خود تنبیهی: هر وقت شخص مورد نظر به ذهنت آمد بلافاصله یک تنبیه برای خود در نظر بگیرید و همان لحظه انجام دهید تنبیه بستگی به موقعیتی دارد که در آن هستی مثلاً اگر در حال استراحت هستی سریعاً بلند شو ده دقیقه نرمش کن.
4. تقویت اراده: ارادة قوی نه تنها در این مورد شما را یاری می دهد که پشتوانه ای بسیار قوی برای موفقیت در مراحل مختلف زندگی می باشد. که تقویت اراده هم راهکارهای متعددی دارد مثل برنامه ریزی در زندگی و تمرین.
5. هنگام خطور این افکار به ذهن و وقتی که در آن صحنه قرار می گیرید به ذکر لا اله الا الله مشغول شوید و پیوسته به یاد داشته باشید که خداوند متعال و ائمه اطهار ـ علیه السّلام ـ اعمال را مشاهده می کنند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حسینی، سیدمهدی، فنون همسریابی و همسرگزینی برای دختران، تهران: ساوالان،1390.
2. مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم: پارسیان، 1390.
3. حسینی، سیدمهدی، مشاوره قبل از ازدواج، آوای نور، 1386.
4. اخوی، رضا، مدیریت نگاه: بررسی رابطه نگاه از دیدگاه معارف دینی، قم: بهار دلها، 1388.
5. غزولی، عبدالعزیزسیدهاشم، عفت نگاه، ترجمة جان محمد ملازاده و عبدالستار حسین بر، تهران: معلا 1384.
پی نوشت ها:
[1] . جمعی از مؤلفان، قرآن و علوم روز، روانشناسی و تربیتی، نشر پژوهشکدة حوزه و دانشگاه مشهد.
[2] . مقیمی حاجی، ابوالقاسم، جوانان و روابط، نشر مرکز مدیریت حوزة علمیه قم، ص 14.
[3] . شرفی، محمدرضا، جوان و نیروی چهارم زندگی، تهران، نشر سروش، چاپ سوم، 1381، ص68.
[4] . جوانان و روابط، ص 140.
[5] . توضیح المسائل دوازده مرجع، گردآوری سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی، ج 2 ، احکام نگاه، چاپ اول نشر اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
[6] . نور/31.
[7] . جوان و نیروی چهارم زندگی، ص 86.
[8] . جوانان و روابط، ص 138.
[9] . خدا پناهی، محمد کریم، انگیزش و هیجان، نشر سمت، 1376، ص122.
[10] . محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، ترجمة حمیدرضا شیخی، نشر مؤسسة فرهنگی دارلحدیث، ج 3، 1383، ج2 ، ص797.
[11] . جوانان و روابط، ص 140.
منبع: اندیشه قم
جوانی دوره ای پر تحول از زندگی می باشد دوره ای که نیروهای جسمی و روانی با سرعت و قدرت زیاد بروز پیدا می کنند و درون جوان را پر آشوب می نمایند و در این دورة بحرانی این شخصیت جوان است که آگاه یا نا خودآگاه در حال شکل گیری است و چه خوب است جوان با نیروی اراده و اگاهی جهت شکل دهی به شخصیتش پای به میدان گذارده و به آن رنگ و بوی و شکل خدایی، انسانی و منطقی دهد. در این نوشتار کوتاه نمی توانیم حتی به تمام جنبه های یکی از نیروهای مطرح در جوانی بپردازیم به همین جهت بر سؤال شما تمرکز کرده و نکاتی را در این زمینه خدمت شما ارائه می دهم امیدوارم که مفید واقع شود.
ماهیت علاقه
بر اساس تجربه برای اطمینان بخشی لازم می بینم ابتدا اشاره به انواع گرایشهای بین افراد بنمایم، 1. ممکن است علاقة بین دو شخص بی اختیار باشد به این معنا که برخی کششها و دوستیها بدون سابقة عوامل بیرونی و آشکار بوجود می آیند که برخی آیات و احادیث متعددی براین مطلب دلالت دارند.[1]
2.ممکن هم هست دوست داشتن یک شخص نوعی تمایل جنسی باشد چون همانطور که کارن هورنای روان شناس معروف می گوید: «گاهی هم ممکن است شخص دارای تمایلات جنسی باشد ولی خودش آن را با تمایل به مهرورزی اشتباه کند»[2]
3. و این احتمال هم وجود دارد که شخص علاقه مند در گذر از مراحل تمایلات غریزی باشد چرا که برخی از روان شناسان برای حیات جنسی تا پنج مرحله شمرده اند. در این مقوله «برخی عشق و علاقة جوانان را ابتدا عاطفی (ملکوتی) می دانند که گاهی هم جوانان از آن به عشق پاک تعبیر می کنند در این مرحله عشق جنبه جسمانی و شهوانی ندارد و جوان هم به شدت پرهیز دارد که این نوع احساس را با برچسب علاقة جنسی آلوده کند امّا این مرحله مرحله ای دیگر را بنام عشق شهوانی به دنبال دارد که جوان بیشتر به مسائل توأم با لذت علاقه مند میشود»[3].
4. حالت چهارم اینکه علاقه ماهیت جنسی دارد و خود شخص هم می داند.
بنابر آنچه گفته شد در تمام موارد غیر از مورد اول یا علاقه مستقیماً جنبه جنسی دارد و یا اینکه از مراحل آن می باشد و بعداً خود را نمایان می سازد و در مورد استثنایی هم باید اشاره کنم چنانچه این علاقه همراه با نگاههای مکرر باشد این مورد هم به مسئله جنسیت کشیده خواهد شد کما اینکه امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «نگاه پی در پی، در قلب، شهوت ایجاد می کند و همین برای انحراف بیننده کافی است...»[4]
تا اینجا با ماهیت علائق آشنا شدیم در ادامه حکم شرعی و سپس پی آمدهای روابط و علائق را متذکر می شوم.
حکم شرعی: از نظر شرعی که پرسیده بودید آیا نگاه کردن گناه است باید عرض کنم تقریباً تمام مراجع عظام تقلید دورة ما فرموده اند: «نگاه زن به وجه و کفین و قسمتهایی از بدن مردان که معمولاً نمی پوشند چناچه همراه با ریبه نباشد و یا خوف ارتکاب حرام و کمک به معصیت نباشد جائز است ولی چنانچه با ریبه و یا ترس و خوف وقوع در حرام باشد نگاه کردن حتی به دست و صورت هم حرام است»[5]
پی آمد ها
1.خروج از تعبد: چناچه خدای نکرده نگاه ما خارج از موارد جواز بود که در حکم شرعی ذکر کردیم مخالفت با صریح قرآن کریم کرده ایم که می فرماید: «و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فرو گیرند و دامن خویشتن را حفظ کنند ...»[6] با توجه به اطلاعی که از روحیة مذهبی شما داریم و از نامه هایتان کاملاً به دست می آید به توضیح این قسمت نمی پردازیم پس مواظب باشیم که از دایرة تعبد و از حریم یار خارج نشویم.
2. اندوه طولانی: اگر به نقطة شروع برخی از انحرافاتی نگاه کنیم که صاحبانشان را یک عمر به تباهی کشانده اند
می بینیم از یک نگاه ساده، از یک لبخند بیجا و ... شروع شده اند که هرگز تصور نمی شد خاتمه ای به این اندوه باری داشته باشند لذا بهتر است جدی تر باشیم و تلنگری به خود بزنیم که خیلی لب مرز حرکت نکنیم. ما تافته جدا بافته از دیگران نیستیم و این جملة حضرت علی ـ علیه السّلام ـ را به خاطر داشته باشیم که «چه بسا لذتهای زودگذر که مایة اندوههای طولانی می شود.»[7].
3. مشکلات عصبی: به اختصار به قانونی انکار ناپذیر اشاره می کنم «هرچه دیدنی است دست یافتنی نیست» انسان هر قدر ثروتمند باشد، نفوذ اجتماعی داشته باشد و ... نمی تواند هر چه را می بیند بدست آورد لذا در درجة اول به دنبال بی نیازی حقیقی باشیم که جز با وصال محبوب و معبود حقیقی بدست نمی آید. و بعد:
بسازم خنجری نوکش ز فولاد
زنم بر دیده تا دل گردد آزاد.
اگر دیده را آزاد گذاشتیم در واقع دل را پریشان کرده ایم در تأیید این مطلب حدیثی از حضرت مولی الموحدین امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ نقل می کنم «هر کس چشم خود را آزاد گذارد همیشه اعصابش ناراحت خواهد بود و به آه و حسرت دائمی گرفتار می شود»[8].
4. واپس روی: یکی دیگر از پیامدهای منفی نگاه، رابطه و ... تهدید زندگی آینده است. یکی از مکانیسمهای دفاعی در روانشناس واپس روی روانی است.[9] در رابطه با این بحث، یعنی وقتی انسان ازدواج می کند در مواقع اختلاف با همسرش (که امری طبیعی در همة زندگی هاست) به جای نگاه واقع بینانه به قضایا به یاد خوشیهای زود گذر (نگاههای هوس آلود) گذشته افتاده و آرزوی آن روزها را خواهد کرد. نتیجة این نگاه غیر واقع بینانه و این گونه برخورد با مسائل این می شود که بجای تعالی و گرمی بخشیدن به زندگی دچار اندوه و افسردگی و در صورت شدت شکست در زندگی زناشوئی و خانوادگی شود.
5. محدویت سرمایه: وقتی علاقه ای بین دو نفر (پسر و دختر) وجود داشته باشد معمولاً مشاوران توصیة جدی به تحقیق می کنند که آیا آن دو شرائط یک ازدواج موفق را دارند یا نه و چنانچه شرائط مهیا باشد جهت دهی مشاوران به سمت ازدواج است و حتی با وجود شرائط و علاقه امید به یک زندگی موفق دارند ولی چنانچه از نامه شما بر می آید شما نه می دانید آن پسر به شما علاقه دارد و نه اصلاً او را می شناسید که ببینید شخصیت و شرائط مطلوبی دارد یا نه. لذا توصیه می کنیم نهایت سعی خود را برای بی تفاوت شدن نسبت به این شخص را بکار ببرید چرا که در این شرائط سنی که شما هستید اوج انرژی، توان، استعداد، پیشرفت و ... شما می باشد سالهای آخر دبیرستان و در آستانة کنکور و ... چشم به هم بزنید می بینید فرصت از دست رفته است، حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: فرصت زودگذر است و دیر یاب[10]. پس از این فرصتها استفاده کنیم و بیهوده با افکاری که هیچ فایده ای برای ما ندارد آنها را از دست ندهیم. (این علاقة احساسی قسمت عمده ای از انرژی روانی، ذهنی عاطفی افراد را هدر می دهد و طبیعتاً انسان در زندگی واقعی نمی تواند زندگی ای واقعی و با نشاط داشته باشد).
راهکارها: تا اینجای نامه را که خواندید حتماً علاقه مند شده که این نگاهها را ترک کنید امّا با وجود علاقه ای که دارید به نظرتان سخت می آید به همین جهت چند راهکار به شما ارائه می دهم تا بتوانید به یاری خداوند مهربان و با استفاده از این روش موفق شوید.
1. هر چند وقت یکبار پی آمدهایی که ذکر کردم را بخوانید و دربارة آنها خوب فکر کنید و علاوه بر آنها این حدیث شریف را هم بخوانید: نگاه تیر مسمومی از تیرهای شیطان است و هر کس به پاس عظمت و جلال و خوف الهی از آن چشم پوشی کند خداوند در قلب او ایمانی قرار می دهد که حلاوت و شیرینی آن را می چشد.[11]
2. انزجار درمانی: یکی از حالات انسان را که از آن متنفر هستی مثلاً شخص در حال تهوع را هر زمان که آن شخص به ذهنت آمد برای او تصور کن همچنین شبها قبل از خواب که در رختخواب هستی آن حالت را برای او تصور کن.
3. خود تنبیهی: هر وقت شخص مورد نظر به ذهنت آمد بلافاصله یک تنبیه برای خود در نظر بگیرید و همان لحظه انجام دهید تنبیه بستگی به موقعیتی دارد که در آن هستی مثلاً اگر در حال استراحت هستی سریعاً بلند شو ده دقیقه نرمش کن.
4. تقویت اراده: ارادة قوی نه تنها در این مورد شما را یاری می دهد که پشتوانه ای بسیار قوی برای موفقیت در مراحل مختلف زندگی می باشد. که تقویت اراده هم راهکارهای متعددی دارد مثل برنامه ریزی در زندگی و تمرین.
5. هنگام خطور این افکار به ذهن و وقتی که در آن صحنه قرار می گیرید به ذکر لا اله الا الله مشغول شوید و پیوسته به یاد داشته باشید که خداوند متعال و ائمه اطهار ـ علیه السّلام ـ اعمال را مشاهده می کنند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حسینی، سیدمهدی، فنون همسریابی و همسرگزینی برای دختران، تهران: ساوالان،1390.
2. مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم: پارسیان، 1390.
3. حسینی، سیدمهدی، مشاوره قبل از ازدواج، آوای نور، 1386.
4. اخوی، رضا، مدیریت نگاه: بررسی رابطه نگاه از دیدگاه معارف دینی، قم: بهار دلها، 1388.
5. غزولی، عبدالعزیزسیدهاشم، عفت نگاه، ترجمة جان محمد ملازاده و عبدالستار حسین بر، تهران: معلا 1384.
پی نوشت ها:
[1] . جمعی از مؤلفان، قرآن و علوم روز، روانشناسی و تربیتی، نشر پژوهشکدة حوزه و دانشگاه مشهد.
[2] . مقیمی حاجی، ابوالقاسم، جوانان و روابط، نشر مرکز مدیریت حوزة علمیه قم، ص 14.
[3] . شرفی، محمدرضا، جوان و نیروی چهارم زندگی، تهران، نشر سروش، چاپ سوم، 1381، ص68.
[4] . جوانان و روابط، ص 140.
[5] . توضیح المسائل دوازده مرجع، گردآوری سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی، ج 2 ، احکام نگاه، چاپ اول نشر اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
[6] . نور/31.
[7] . جوان و نیروی چهارم زندگی، ص 86.
[8] . جوانان و روابط، ص 138.
[9] . خدا پناهی، محمد کریم، انگیزش و هیجان، نشر سمت، 1376، ص122.
[10] . محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، ترجمة حمیدرضا شیخی، نشر مؤسسة فرهنگی دارلحدیث، ج 3، 1383، ج2 ، ص797.
[11] . جوانان و روابط، ص 140.
منبع: اندیشه قم
