وسواس در طهارت
پرسش :
اگر اسلام دین راحتى است و دستورات آن موجب آرامش روح و روان است پس چرا از وقتى که من تصمیم گرفتم احکام اسلام را مراعات کنم دچار مشکلات جدى مانند وسواس شده ام؟!
شرح پرسش :
همیشه مى گویند اسلام دین راحتى است، دستوراتش باعث آرامش خاطر افراد و مایه آسایش آنان است. کجا این چنین است؟ از وقتى که مکلف شده ام و دستورات اسلام را اجرا مى کنم اعصابم خراب و آسایش از من سلب شده است! از یک طرف مى نویسند احکامى را که غالباً به آن نیاز پیدا مى کنید، واجب است یاد بگیرید. از طرف دیگر احکام را یاد مى گیریم، زندگى مختل مى شود. احکام نجاسات و مطهرات را خوانده ام، الان همه زندگى در نظرم نجس هستند. از خانه گرفته تا خوابگاهم در دانشگاه. از اتاق گرفته تا فرش ها و آشپزخانه و هال و حمام. از کوچه گرفته تا خیابان همه و همه در نظرم نجس هستند. لطفاً کمکم کنید و من را از این بدبختى نجات دهید.
همیشه مى گویند اسلام دین راحتى است، دستوراتش باعث آرامش خاطر افراد و مایه آسایش آنان است. کجا این چنین است؟ از وقتى که مکلف شده ام و دستورات اسلام را اجرا مى کنم اعصابم خراب و آسایش از من سلب شده است! از یک طرف مى نویسند احکامى را که غالباً به آن نیاز پیدا مى کنید، واجب است یاد بگیرید. از طرف دیگر احکام را یاد مى گیریم، زندگى مختل مى شود. احکام نجاسات و مطهرات را خوانده ام، الان همه زندگى در نظرم نجس هستند. از خانه گرفته تا خوابگاهم در دانشگاه. از اتاق گرفته تا فرش ها و آشپزخانه و هال و حمام. از کوچه گرفته تا خیابان همه و همه در نظرم نجس هستند. لطفاً کمکم کنید و من را از این بدبختى نجات دهید.
پاسخ :
وسواس و درمان آن
شاید ما نیز اگر به جاى شما بودیم و دچار گرفتارى هاى وسواس مى شدیم و آن را از اسلام مى دانستیم، مى گفتیم خوش به حال غیرمسلمانان؟! شما خود مى دانید که اسلام هرگز چنین دستوراتى را نداده است و در سیره هیچ یک از پیشوایان دین نیز، چنین برنامه هایى دیده نمى شود (که به جهت پاکى و نجسى، عرصه را بر خود و اطرافیانشان تنگ کنند)! با توجه به اینکه شما تحصیل کرده هستید، یک نکته اساسى را با شما درمیان مى گذاریم: آیا براى نماز، مکلّف به پاکى واقعى لباس و بدن هستیم یا به پاکى ظاهرى؟!
توضیح آنکه اگر ندانیم لباس و بدن ما نجس است و با آن نماز بخوانیم، آیا نماز ما صحیح است یا خیر؟ به فتواى همه علما، چنین کارى صحیح است؛ چون طهارت بدن و لباس شرط ظاهرى است، نه واقعى؛ یعنى، لازم نیست در واقع لباس و بدن پاک باشد؛ بلکه همین مقدار که ندانیم نجس است، کافى است (هر چند واقعاً نجس باشد). از همین رو قاعده اى در فقه مطرح است به نام «اصل طهارت»؛ مقتضاى این اصل آن است که هر چیزى پاک است؛ مگر آنکه بدانیم نجس است. از طرفى تفحص و جست و جو در موضوعات لازم نیست.
پس در آغاز باید آنچه را که به صورت نادرست درک کرده اید، تصحیح کنید، تا زمینه براى اصلاح حالت وسواس فراهم گردد. یقین شما در مورد نجس شدن چیزها معتبر نیست. بنابراین به آن هرگز اعتنا نکنید و براى مدتى این گونه فرض کنید که اساساً شما تکلیفى در مورد نجاست و طهارت ندارید؛ چه اینکه از نظر شرعى، هر تکلیفى که موجب مشقّت باشد، ساقط مى شود.
به تردیدهاى خود توجه نکنید، چیزى را که نمى دانید پاک است یا نجس، پاک بدانید و همان گونه که گفته شد به خود تلقین کنید که اگر نجس هم باشد، من تکلیفى ندارم. براى بعد از زمان بهبودى، الان فکر نکنید؛ شما فعلاً تکلیفى ندارید.
در این رابطه، برنامه اى براى شما عرضه مى شود، اگر واقعاً خواهان نجات خود و زندگى تان هستید دقیقاً آن را اجرا کنید:
1. هر موقع آرامش داشتید - به ویژه شب ها در موقع خوابیدن - این جملات را با خود تکرار کنید (تا دو ماه): «من کاملاً قادر هستم بر مشکل وسواس خویش غلبه کنم و با استعانت از خداوند، از همین فردا در این مسیر قدم خواهم برداشت»؛ «من مى توانم بر این عادت ناپسند غلبه کنم و سلامت و بهداشت روانى خود و خانواده ام را تضمین کنم». «هرگز اسلام و قرآن دستورات غیرقابل اجرا و مشقّت آور نداده است. من هم از همین فردا مثل بقیه مردم رفتار خواهم کرد و از وسوسه هاى شیطان دورى خواهم کرد».
2. هر شب کارهاى روزانه خود را کنترل و تعداد موارد مثبت و منفى را یادداشت کنید. روز بعد سعى کنید از تعداد موارد منفى (عمل به وسواس) کاسته و بر موارد مثبت بیفزایید؛ این کار را نیز تا دو ماه ادامه دهید.
3. صله رحم زیاد کنید؛ با خویشان خود خیلى گرم بگیرید و اظهار محبت کنید. حتى الامکان با آنها هم غذا بشوید و در صورت امکان هر هفته یک بار به صورت خانوادگى به تفریح بروید.
4. در مراسم مذهبى (مانند نماز جماعت و...) شرکت فعال داشته باشید و با دیگر شرکت کنندگان بسیار دوستانه و صمیمى برخورد کنید.
5. با اهل خانه با احترام و صمیمیت برخورد کنید و در برابر هیچ حرکتى از آنان، حساسیت و واکنش تند نشان ندهید.
6. خود را از دیگران، نه برتر بدانید و نه کمتر.
7. در حد امکان به ورزش بپردازید.
8. حتى الامکان بکوشید دوستان خوبى براى خود پیدا کنید و روابط صمیمانه و مشارکت هاى علمى و عملى را پایه گذارى کنید.
9. در مورد حمام رفتن و آب کشیدن به برنامه زیر عمل کنید.
الف. اول با خود مشخص کنید که مثلاً یک لباس معمولى یا نجس را چند بار و در چه مقدار زمان مى شویید و آب مى کشید؛ سپس آن را بنویسید (فعلاً فرض مى کنیم شش بار و از نظر زمانى پانزده دقیقه)؛
ب. حالت روحى خود را پس از این مقدار شستن ثبت کنید (مثلاً آیا بعد از این همه شستن، باز لباس را پاک مى دانم یا نجس؟ آیا با خیال راحت از آن دست مى کشم یا با دغدغه خاطر؟)؛
ج. تصمیم قطعى بگیرید که از زمان و تعداد دفعات شستن، کم کنید (مثلاً شش دفعه را به چهار بار و پانزده دقیقه را به ده دقیقه تغییر دهید)؛
د. بعد از عمل شستن به خود بگویید. به خدا قسم! پاک پاک است و دیگر بهتر از این نمى شود. اگر نجس هم باشد، هیچ اشکالى ندارد؛ وظیفه من این است که همین را بپوشم.
10. ورزش آرام و پیاده روى را فراموش نکنید.
11. همواره به خود با جدیت کامل تلقین کنید که من سالم سالم هستم و هیچ مشکلى ندارم.
12. با خانواده، دوستان و دیگران بسیار گشاده رو، خندان و گرم برخورد کنید. مطالب خوبى بگویید و با آنان بخندید (حتماً این عمل را انجام دهید).
13. به سرگرمى هاى هنرى سالم، بپردازید و فرصت هاى خود را با مطالعه و برنامه هاى مفید دیگر پر کنید و فرصتى براى هجوم افکار وسواسى باقى نگذارید.
14. ذکر خدا را بسیار بگویید و سوره هاى «الناس» و «فلق» را زیاد بخوانید. نسبت به مواردى که تردید دارید (مثلاً ممکن است تصور کنید که به خاطر شیوه عملى آنها تمام خانه و وسایل آن نجس باشد؛ بدانید کاملاً حکم شرعى، خلاف این است. شما باید تمام خانه و وسایل را پاک بدانید و فقط مواردى را که نجس شدن آن را عیناً و دقیقاً با چشم خود دیده اید، نجس بدانید. حتى از نظر شرعى نسبت به موارد مشکوک لازم نیست تحقیق کنید که آیا پاک است یا نجس؛ بلکه از نظر شرعى اصل در همه چیز «طهارت» است، حتى در بسیارى از جاها وضع خیلى بدتر از خانه شما است.
بر اساس روایات متعددى در این زمینه، درباره مطالب خیلى حادى از ائمه (علیهم السلام) سؤال مى کردند و با آنکه بسیارى از آنها، از خوردنى ها هم بوده است؛ در همه موارد حکم طهارت جارى مى کردند. در این مورد اکیداً توصیه مى شود، به احساسات و گرایش هاى روحى خود توجه نکرده و کاملاً طبق همین وظیفه عمل کنید؛ مطمئن باشید هیچ مسئله اى ندارد. حتى اگر موردى واقعاً هم نجس بوده - چون به حکم ظاهرى شرعى عمل کرده اید - هیچ مشکلى ندارید.
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.
در این زمینه حتما بخوانید:
توضیح آنکه اگر ندانیم لباس و بدن ما نجس است و با آن نماز بخوانیم، آیا نماز ما صحیح است یا خیر؟ به فتواى همه علما، چنین کارى صحیح است؛ چون طهارت بدن و لباس شرط ظاهرى است، نه واقعى؛ یعنى، لازم نیست در واقع لباس و بدن پاک باشد؛ بلکه همین مقدار که ندانیم نجس است، کافى است (هر چند واقعاً نجس باشد). از همین رو قاعده اى در فقه مطرح است به نام «اصل طهارت»؛ مقتضاى این اصل آن است که هر چیزى پاک است؛ مگر آنکه بدانیم نجس است. از طرفى تفحص و جست و جو در موضوعات لازم نیست.
پس در آغاز باید آنچه را که به صورت نادرست درک کرده اید، تصحیح کنید، تا زمینه براى اصلاح حالت وسواس فراهم گردد. یقین شما در مورد نجس شدن چیزها معتبر نیست. بنابراین به آن هرگز اعتنا نکنید و براى مدتى این گونه فرض کنید که اساساً شما تکلیفى در مورد نجاست و طهارت ندارید؛ چه اینکه از نظر شرعى، هر تکلیفى که موجب مشقّت باشد، ساقط مى شود.
به تردیدهاى خود توجه نکنید، چیزى را که نمى دانید پاک است یا نجس، پاک بدانید و همان گونه که گفته شد به خود تلقین کنید که اگر نجس هم باشد، من تکلیفى ندارم. براى بعد از زمان بهبودى، الان فکر نکنید؛ شما فعلاً تکلیفى ندارید.
در این رابطه، برنامه اى براى شما عرضه مى شود، اگر واقعاً خواهان نجات خود و زندگى تان هستید دقیقاً آن را اجرا کنید:
1. هر موقع آرامش داشتید - به ویژه شب ها در موقع خوابیدن - این جملات را با خود تکرار کنید (تا دو ماه): «من کاملاً قادر هستم بر مشکل وسواس خویش غلبه کنم و با استعانت از خداوند، از همین فردا در این مسیر قدم خواهم برداشت»؛ «من مى توانم بر این عادت ناپسند غلبه کنم و سلامت و بهداشت روانى خود و خانواده ام را تضمین کنم». «هرگز اسلام و قرآن دستورات غیرقابل اجرا و مشقّت آور نداده است. من هم از همین فردا مثل بقیه مردم رفتار خواهم کرد و از وسوسه هاى شیطان دورى خواهم کرد».
2. هر شب کارهاى روزانه خود را کنترل و تعداد موارد مثبت و منفى را یادداشت کنید. روز بعد سعى کنید از تعداد موارد منفى (عمل به وسواس) کاسته و بر موارد مثبت بیفزایید؛ این کار را نیز تا دو ماه ادامه دهید.
3. صله رحم زیاد کنید؛ با خویشان خود خیلى گرم بگیرید و اظهار محبت کنید. حتى الامکان با آنها هم غذا بشوید و در صورت امکان هر هفته یک بار به صورت خانوادگى به تفریح بروید.
4. در مراسم مذهبى (مانند نماز جماعت و...) شرکت فعال داشته باشید و با دیگر شرکت کنندگان بسیار دوستانه و صمیمى برخورد کنید.
5. با اهل خانه با احترام و صمیمیت برخورد کنید و در برابر هیچ حرکتى از آنان، حساسیت و واکنش تند نشان ندهید.
6. خود را از دیگران، نه برتر بدانید و نه کمتر.
7. در حد امکان به ورزش بپردازید.
8. حتى الامکان بکوشید دوستان خوبى براى خود پیدا کنید و روابط صمیمانه و مشارکت هاى علمى و عملى را پایه گذارى کنید.
9. در مورد حمام رفتن و آب کشیدن به برنامه زیر عمل کنید.
الف. اول با خود مشخص کنید که مثلاً یک لباس معمولى یا نجس را چند بار و در چه مقدار زمان مى شویید و آب مى کشید؛ سپس آن را بنویسید (فعلاً فرض مى کنیم شش بار و از نظر زمانى پانزده دقیقه)؛
ب. حالت روحى خود را پس از این مقدار شستن ثبت کنید (مثلاً آیا بعد از این همه شستن، باز لباس را پاک مى دانم یا نجس؟ آیا با خیال راحت از آن دست مى کشم یا با دغدغه خاطر؟)؛
ج. تصمیم قطعى بگیرید که از زمان و تعداد دفعات شستن، کم کنید (مثلاً شش دفعه را به چهار بار و پانزده دقیقه را به ده دقیقه تغییر دهید)؛
د. بعد از عمل شستن به خود بگویید. به خدا قسم! پاک پاک است و دیگر بهتر از این نمى شود. اگر نجس هم باشد، هیچ اشکالى ندارد؛ وظیفه من این است که همین را بپوشم.
10. ورزش آرام و پیاده روى را فراموش نکنید.
11. همواره به خود با جدیت کامل تلقین کنید که من سالم سالم هستم و هیچ مشکلى ندارم.
12. با خانواده، دوستان و دیگران بسیار گشاده رو، خندان و گرم برخورد کنید. مطالب خوبى بگویید و با آنان بخندید (حتماً این عمل را انجام دهید).
13. به سرگرمى هاى هنرى سالم، بپردازید و فرصت هاى خود را با مطالعه و برنامه هاى مفید دیگر پر کنید و فرصتى براى هجوم افکار وسواسى باقى نگذارید.
14. ذکر خدا را بسیار بگویید و سوره هاى «الناس» و «فلق» را زیاد بخوانید. نسبت به مواردى که تردید دارید (مثلاً ممکن است تصور کنید که به خاطر شیوه عملى آنها تمام خانه و وسایل آن نجس باشد؛ بدانید کاملاً حکم شرعى، خلاف این است. شما باید تمام خانه و وسایل را پاک بدانید و فقط مواردى را که نجس شدن آن را عیناً و دقیقاً با چشم خود دیده اید، نجس بدانید. حتى از نظر شرعى نسبت به موارد مشکوک لازم نیست تحقیق کنید که آیا پاک است یا نجس؛ بلکه از نظر شرعى اصل در همه چیز «طهارت» است، حتى در بسیارى از جاها وضع خیلى بدتر از خانه شما است.
بر اساس روایات متعددى در این زمینه، درباره مطالب خیلى حادى از ائمه (علیهم السلام) سؤال مى کردند و با آنکه بسیارى از آنها، از خوردنى ها هم بوده است؛ در همه موارد حکم طهارت جارى مى کردند. در این مورد اکیداً توصیه مى شود، به احساسات و گرایش هاى روحى خود توجه نکرده و کاملاً طبق همین وظیفه عمل کنید؛ مطمئن باشید هیچ مسئله اى ندارد. حتى اگر موردى واقعاً هم نجس بوده - چون به حکم ظاهرى شرعى عمل کرده اید - هیچ مشکلى ندارید.
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.
در این زمینه حتما بخوانید:
