درمان زودرنجی و عصبانیت
پرسش :
من اخلاق خاصى دارم که با یک مسئله کوچک، زود برافروخته و عصبى مى شوم. چه کنم از این حالت عصبى و زودرنجى نجات پیدا کنم؟
شرح پرسش :
من اخلاق خاصى دارم که با یک مسئله کوچک، زود برافروخته و عصبى مى شوم. خیلى سعى کرده ام با صبر و سکوت بر این حالت غلبه کنم و واکنش هاى نابجا نشان ندهم؛ با این حال هنوز کاملاً بر این مشکل فائق نیامده‌ام. براى مثال وقتى از من انتقاد مى‌شود، غالباً یا به توجیه عمل خود مى‌پردازم یا اگر طرف مقابل پافشارى کند و به نظر من حرفش غیرمنطقى باشد، عصبى مى‌شوم البته خودم هم خیلى اهل انتقاد از دیگرانم، حال چگونه در خلق و خو و واکنش‌هایم ثبات عقلانى و منطقى ایجاد کنم و بى جهت عصبى نشوم؟
من اخلاق خاصى دارم که با یک مسئله کوچک، زود برافروخته و عصبى مى شوم. خیلى سعى کرده ام با صبر و سکوت بر این حالت غلبه کنم و واکنش هاى نابجا نشان ندهم؛ با این حال هنوز کاملاً بر این مشکل فائق نیامده‌ام. براى مثال وقتى از من انتقاد مى‌شود، غالباً یا به توجیه عمل خود مى‌پردازم یا اگر طرف مقابل پافشارى کند و به نظر من حرفش غیرمنطقى باشد، عصبى مى‌شوم البته خودم هم خیلى اهل انتقاد از دیگرانم، حال چگونه در خلق و خو و واکنش‌هایم ثبات عقلانى و منطقى ایجاد کنم و بى جهت عصبى نشوم؟
پاسخ :
براى تقویت حلم و بردبارى، باید طبق برنامه اى جدى، به تقویت اراده خود بکوشید و همواره سعى کنید برخود مسلط باشید. در این رابطه راه مختلفى وجود دارد، ولى مهم آن است که در درمان آن کاملاً جدى باشید و توصیه ها را بدون کمترین کاستى، به اجرا گذارید:
1. کاملاً به خود مطمئن باشید که مى توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولى براى نتیجه گیرى عجول نباشید. با خود بیندیشید که حداقل یک سال باید بر روى رفتارهاى خود کنترل داشته باشید و اگر چنین کردید، حتماً پس از آن در رفتار شما دگرگونى حاصل خواهد شد.
2. از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید.
3. در هر مسئله اى ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را براى تحمل آن آماده کنید. این امر باعث مى شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما، ایجاد خشنودى کند. در حالى که اگر همیشه انتظار برخورد خوب را داشته باشید، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.
4. با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى، برخورد تند نداشته باشید و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد، خود را جریمه کنید؛ مثلاً تصمیم بگیرید - یا در صورت امکان نذر کنید - اگر بر سر کسى فریاد زدید، فلان مبلغ صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید، و یا یک روز روزه بگیرید.
5. از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده - مانند کوهنوردى، شنا، دو و پیاده روى و گردش در طبیعت و... - نیز استفاده کنید.
6. در تصمیم گیرى ها، با افراد عاقل و پخته مشورت کنید و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید.
7. بیشتر با افراد خوش خلق و غیرعصبى معاشرت کنید.
8. از موقعیت هاى که زمینه تندخویى در آن وجود دارد، بپرهیزید و در موقعیت هایى حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آنجا دیده نمى شود.
9. قبل از هر عملى در مورد پیامد آن بیندیشید و آن گاه اقدام کنید. با تمرین این راهکار و بکارگیرى آن در مورد تمام رفتارها، اندک اندک کنترل خویش را بر تمام رفتارها توسعه بخشید.
10. به برخى رفتارها و حالاتى که از افراد سر مى زند و باعث عصبانیت شما مى شود، توجه نکنید براى مثال اگر کسى با حرف ناروا شما را بر مى افروزد، از شنیدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب کنید و حتى گوش ندهید یا محیط را ترک کنید و دیگر به گفته هاى او دقت و توجه نکرده و آنها را در ذهن خود مرور نکنید. نسبت به دیگر اعمال فیزیکى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحریک کننده نیز همین طور واکنش نشان دهید و راه بى توجهى و تغافل را پیش گیرید.
11. با مطالعه و تفکر سطح شناخت خود را از زشتى، ناپسندى و غیرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببرید. براى مثال روایات، آیات و داستان هایى در مورد این نوع رفتارها و آثار آنها، مطالعه کنید و بعد در مورد آنها بیندیشید. حتى در بعضى موارد، به آثار رفتار تند خود، توجه و زشتى آن را در ذهن خود مرور کنید، به گونه اى که به یک حالت خود هشدارى از درون دست یابید. آثار فردى و اجتماعى و پیامدهاى حیثیتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در نظر آورید و زشتى آن را براى خود بزرگ جلوه دهید تا از درون از آن عمل متنفّر شوید.
12. به هنگام بروز عصبانیت و تندخویى، به سرعت حالات خود را تغییر دهید؛ مثلاً اگر ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، دراز بکشید و صورت خود را با آب سرد بشویید و یک لیوان آب خنک بیاشامید و خود را از موقعیت دور سازید[1].
13. از خواندن قرآن، به مقدار زیاد و در نوبت هاى متعدد در طول 24 ساعت، هرگز غفلت نورزید؛ زیرا قرآن تأثیر زیادى در رسیدن به حالت سکینه و آرامش درونى دارد. همین طور عبادت و نماز را در اول وقت و با حضور قلب کامل به جا آورید که تأثیر بزرگى در رسیدن به اطمینان خاطر و آرامش دارد.
14. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزک با آب سرد بشویید.
15. دیگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را نیز با تسلّط کامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهید و آنها را آرام آرام تعقیب کنید تا نرم خویى و پرحوصلگى، بر تمام رفتارهاى شما حاکمیت پیدا کند.
16. شرح موارد فوق را در جدولى بنویسید و موارد انجام و یا تخلف از آن را یادداشت کنید. سعى کنید موارد تخلف را کاهش داده و بیشتر از پیش، خود را به انجام آنها مقید سازید. حتى قبل از بروز آن موقعیت ها و به صورت مستمر، راه کارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهید. از آن به بعد باید میزان موارد پرخاشگرى شما کاهش یابد و آنها را نیز یادداشت کنید و کم کم از میزان آنها در طول روز، هفته و... بکاهید و خود تنبیهى را به کار گیرید.
پی‌نوشت:
[1]. ر.ک: محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 9، باب دواءُ الغضب.
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.
پرسش و پاسخ مرتبط:ریشه و درمان عصبانیت را شرح دهید.
1. کاملاً به خود مطمئن باشید که مى توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولى براى نتیجه گیرى عجول نباشید. با خود بیندیشید که حداقل یک سال باید بر روى رفتارهاى خود کنترل داشته باشید و اگر چنین کردید، حتماً پس از آن در رفتار شما دگرگونى حاصل خواهد شد.
2. از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید.
3. در هر مسئله اى ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را براى تحمل آن آماده کنید. این امر باعث مى شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما، ایجاد خشنودى کند. در حالى که اگر همیشه انتظار برخورد خوب را داشته باشید، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.
4. با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى، برخورد تند نداشته باشید و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد، خود را جریمه کنید؛ مثلاً تصمیم بگیرید - یا در صورت امکان نذر کنید - اگر بر سر کسى فریاد زدید، فلان مبلغ صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید، و یا یک روز روزه بگیرید.
5. از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده - مانند کوهنوردى، شنا، دو و پیاده روى و گردش در طبیعت و... - نیز استفاده کنید.
6. در تصمیم گیرى ها، با افراد عاقل و پخته مشورت کنید و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید.
7. بیشتر با افراد خوش خلق و غیرعصبى معاشرت کنید.
8. از موقعیت هاى که زمینه تندخویى در آن وجود دارد، بپرهیزید و در موقعیت هایى حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آنجا دیده نمى شود.
9. قبل از هر عملى در مورد پیامد آن بیندیشید و آن گاه اقدام کنید. با تمرین این راهکار و بکارگیرى آن در مورد تمام رفتارها، اندک اندک کنترل خویش را بر تمام رفتارها توسعه بخشید.
10. به برخى رفتارها و حالاتى که از افراد سر مى زند و باعث عصبانیت شما مى شود، توجه نکنید براى مثال اگر کسى با حرف ناروا شما را بر مى افروزد، از شنیدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب کنید و حتى گوش ندهید یا محیط را ترک کنید و دیگر به گفته هاى او دقت و توجه نکرده و آنها را در ذهن خود مرور نکنید. نسبت به دیگر اعمال فیزیکى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحریک کننده نیز همین طور واکنش نشان دهید و راه بى توجهى و تغافل را پیش گیرید.
11. با مطالعه و تفکر سطح شناخت خود را از زشتى، ناپسندى و غیرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببرید. براى مثال روایات، آیات و داستان هایى در مورد این نوع رفتارها و آثار آنها، مطالعه کنید و بعد در مورد آنها بیندیشید. حتى در بعضى موارد، به آثار رفتار تند خود، توجه و زشتى آن را در ذهن خود مرور کنید، به گونه اى که به یک حالت خود هشدارى از درون دست یابید. آثار فردى و اجتماعى و پیامدهاى حیثیتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در نظر آورید و زشتى آن را براى خود بزرگ جلوه دهید تا از درون از آن عمل متنفّر شوید.
12. به هنگام بروز عصبانیت و تندخویى، به سرعت حالات خود را تغییر دهید؛ مثلاً اگر ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، دراز بکشید و صورت خود را با آب سرد بشویید و یک لیوان آب خنک بیاشامید و خود را از موقعیت دور سازید[1].
13. از خواندن قرآن، به مقدار زیاد و در نوبت هاى متعدد در طول 24 ساعت، هرگز غفلت نورزید؛ زیرا قرآن تأثیر زیادى در رسیدن به حالت سکینه و آرامش درونى دارد. همین طور عبادت و نماز را در اول وقت و با حضور قلب کامل به جا آورید که تأثیر بزرگى در رسیدن به اطمینان خاطر و آرامش دارد.
14. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزک با آب سرد بشویید.
15. دیگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را نیز با تسلّط کامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهید و آنها را آرام آرام تعقیب کنید تا نرم خویى و پرحوصلگى، بر تمام رفتارهاى شما حاکمیت پیدا کند.
16. شرح موارد فوق را در جدولى بنویسید و موارد انجام و یا تخلف از آن را یادداشت کنید. سعى کنید موارد تخلف را کاهش داده و بیشتر از پیش، خود را به انجام آنها مقید سازید. حتى قبل از بروز آن موقعیت ها و به صورت مستمر، راه کارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهید. از آن به بعد باید میزان موارد پرخاشگرى شما کاهش یابد و آنها را نیز یادداشت کنید و کم کم از میزان آنها در طول روز، هفته و... بکاهید و خود تنبیهى را به کار گیرید.
پی‌نوشت:
[1]. ر.ک: محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 9، باب دواءُ الغضب.
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.
پرسش و پاسخ مرتبط:
