نشانه‌ها و درمان میگرن
پرسش :
نشانه‌های میگرن چیست و چه درمان‌هایی برای آن وجود دارد؟
پاسخ :
بسیاری از مردم در طول حیات خود، نوعی از سردرد را با عنوان سردرد میگرنی تجربه می‌کنند که از شدت درد گاهی امانشان را می‌برد؛ سردردی که به قدری فرد را بی‌تاب می‌کند که او را از انجام فعالیت‌های روزانه‌اش باز می‌دارد.
سردرد میگرنی شامل دو دسته اصلی است:
1- سردرد بدون علائم عصبی (بدون اورا)
2- سردرد با علائم عصبی (با اورا)
در 20 درصد موارد سردرد میگرنی با علائم عصبی به نام اورا همراه است که به آن میگرن با اورا می‌گویند. علائم عصبی (اورا) چشمی شامل اختلال بینایی به صورت رویت فلاش، لکه‌های نورانی، خطوط زیگ‌زاگ و تغییر در قدرت بینایی به صورت لکه در وسط میدان بینایی و اختلال دید یک نیمه میدان بینایی است. بی‌حسی و کرختی انگشتان، لب و صورت و گاهی فلج موقت اندام نیز جزو علائم عصبی (اورا) قبل از سردرد است. این علائم 20 دقیقه طول می‌کشد و پس از اتمام این علائم سردرد بیماران شروع می‌شود.
سردرد میگرنی ضربان‌دار با شدت متوسط تا شدید است؛ به طوری که فرد قادر به کار کردن و فعالیت نخواهد بود و معمولاً در بیداری و کمتر در خواب رخ می‌دهد. مدت زمان حمله سردرد چهار تا 72 ساعت (80 درصد همراه با تهوع و 50 درصد همراه با استفراغ) است. علاوه بر این 10 تا 20 درصد موارد با اشک ریزش و آبریزش از بینی همراه است. 60 درصد افراد مبتلا به میگرن قبل از سردرد علائمی مثل تغییرات خلق (افسردگی، عصبانیت)، خستگی، تحریک‌پذیری، درد عضلات و بی‌اشتهایی، اسهال و یا یبوست دارند. گاهی این علائم تا 24 ساعت پس از حمله سردرد ادامه می‌یابد.
با اینکه نقش ژنتیک هنوز مشخص نیست ولی الگوی ارثی از مادر ثابت شده است. 70 درصد افراد با سردرد میگرنی یکی از اقوام درجه یک آنها سابقه سر میگرنی دارند.
استرس و نگرانی، سرو صدای زیاد، نورهای شدید، بوهای تند و تحریک کننده مثل عطر، بوی سیگار، گرسنگی، بی‌خوابی، ضربه به سر، مصرف برخی غذاها مثل پنیر، شکلات، سوسیس و کالباس، پیاز خام، تغییرات هورمونی در زنان (قاعدگی و مصرف هورمون‌های زنانگی و قرص ضد بارداری)، مصرف داروها مثل نیتروگلیسرین (در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی) از عوامل تشدید کننده سردردهای میگرنی است. علاوه بر این برخی از داروها که حاوی استروژن است، داروی ضد فشار خون شامل هیدرولارین و رزرپین نیز احتمال تشدید سردردهای میگرنی را افزایش می‌دهد.
خواب منظم، رعایت رژیم غذایی مناسب، ورزش هوازی منظم، عدم مصرف داروهای تشدید کننده میگرن مثل داروهای هورمونی، ضد بارداری، داروهایی مثل نیتریک اسید می‌تواند به کاهش حملات کمک کند. علاوه بر این، برای درمان‌‌های غیردارویی نیز می‌توان از روش‌های طب سوزنی، طب سنتی، بیوفیدبک و رفتار درمانی در بعضی موارد در درمان بیماران میگرنی استفاده کرد. در بیماران با سردرد میگرنی که با داروهای پیشگیری‌کننده برای سه ماه پاسخ نداده باشد تزریق آمپول سم بوتولونیزم (یا همان آمپول بوتاکس یا آمپول dysport) در عضلات قدام و خلف سر و کنار سر ممکن است حملات سردرد را کاهش دهد.
تشخیص میگرن بر اساس شرح حال و معاینه فرد است. طی حمله ممکن است درد در محل عضلات سر و گردن احساس شود. قرمزی چشم، افتادگی پلک در سمت سردرد، افزایش یا کاهش ضربان قلب، افزایش یا کاهش فشار خون نیز در حمله سردرد وجود دارد. انجام تصویربرداری مغزی شامل سی تی اسکن و ام آر آی مغزی در فرد مبتلا به سردرد میگرنی با حملات مکرر در معاینه سیستم عصبی نرمال نیاز نیست.
1- شروع سردرد پس از 50 سالگی
2- تغییر در الگوی سردرد در فردی که قبلاً سردرد میگرنی داشته و شدت و مدت سردرد افزایش یافته است.
3- نخستین و شدیدترین سردرد که فرد تجربه کرده است.
4- ایجاد سردرد در افراد مبتلا به سرطان
5- سردرد در فردی که در معاینه سیستم اعصاب مرکزی محیطی مشکل داشته باشد.
6- سردرد در قسمت پشت سر کودکان.
علت قطعی میگرن ناشناخته است ولی دو مکانیسم احتمالی در این باره مطرح است:
1- اتساع عروق داخل مغز باعث حمله سردرد ضربان‌دار می‌شود و در افراد با سردرد میگرنی با علائم عصبی (اورا) انقباض عروق مغزی حین علائم عصبی (اورا) رخ می‌دهد.
2- فعالیت اعصاب اطراف عروق مغزی باعث آزادسازی واسطه‌های شیمیایی مثل p، نوروکینین، سروتونین و نیتریک اسید شده که این موارد باعث اتساع عروق داخل مغزی و سردرد می‌شود.
درمان دارویی میگرن دو مرحله دارد:
1- درمان حمله حاد
2- درمان پیشگیری کننده از حملات میگرن
درباره درمان حمله حاد میگرن، مصرف مسکن‌ها به صورت خوراکی - تزریقی و یا شیاف با نظر پزشک یک تا دوبار در هفته توصیه می‌شود. مصرف بیش از حد مسکن باعث medication over use headache (سردرد ناشی از مصرف زیاد دارو) می‌شود. در صورت وجود تهوع از داروهای ضد تهوع نیز می‌توان استفاده کرد. داروهای ضد میگرن تریپتان‌ها (triptan) در صورت عدم پاسخ مسکن‌های معمولی کاربرد دارد که به صورت خوراکی، اسپری بینی، تزریقی وجود دارد. در افراد با فشار خون بالا، زنان باردار و افراد با سابقه سکته مغزی و قلبی نباید مصرف شود.
درمان دارویی پیشگیری کننده در موارد زیر کاربرد دارد:
1- تعداد حملات بیشتر از دوبار در ماه باشد.
2- مدت حملات بیشتر از 24 ساعت باشد.
3- سردرد باعث اختلال عملکرد کاری و شغلی شود طوری که سه روز یا بیشتر فرد ناتوان شود.
4- درمان حمله حاد میگرن با مسکن برای بیمار اثربخشی نداشته باشد.
5- درمان حمله حاد میگرن با مسکن‌ها در هفته بیش از دو بار باشد.
6- مصرف مسکن‌ها در حمله حاد کارایی نداشته باشد یا برای بیمار ممنوعیت داشته باشد مثل وجود زخم معده که مصرف مسکن‌ها ممنوع است.
7- از داروهای ضد افسردگی، ضد تشنج استفاده شده و تمام این داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شود.
منبع: دانستنی‌های پزشکی، محمد جواد واعظی، قم: نوید حکمت، چاپ اول (1396)
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر:
سردرد میگرنی شامل دو دسته اصلی است:
1- سردرد بدون علائم عصبی (بدون اورا)
2- سردرد با علائم عصبی (با اورا)
در 20 درصد موارد سردرد میگرنی با علائم عصبی به نام اورا همراه است که به آن میگرن با اورا می‌گویند. علائم عصبی (اورا) چشمی شامل اختلال بینایی به صورت رویت فلاش، لکه‌های نورانی، خطوط زیگ‌زاگ و تغییر در قدرت بینایی به صورت لکه در وسط میدان بینایی و اختلال دید یک نیمه میدان بینایی است. بی‌حسی و کرختی انگشتان، لب و صورت و گاهی فلج موقت اندام نیز جزو علائم عصبی (اورا) قبل از سردرد است. این علائم 20 دقیقه طول می‌کشد و پس از اتمام این علائم سردرد بیماران شروع می‌شود.
سردرد میگرنی ضربان‌دار با شدت متوسط تا شدید است؛ به طوری که فرد قادر به کار کردن و فعالیت نخواهد بود و معمولاً در بیداری و کمتر در خواب رخ می‌دهد. مدت زمان حمله سردرد چهار تا 72 ساعت (80 درصد همراه با تهوع و 50 درصد همراه با استفراغ) است. علاوه بر این 10 تا 20 درصد موارد با اشک ریزش و آبریزش از بینی همراه است. 60 درصد افراد مبتلا به میگرن قبل از سردرد علائمی مثل تغییرات خلق (افسردگی، عصبانیت)، خستگی، تحریک‌پذیری، درد عضلات و بی‌اشتهایی، اسهال و یا یبوست دارند. گاهی این علائم تا 24 ساعت پس از حمله سردرد ادامه می‌یابد.
با اینکه نقش ژنتیک هنوز مشخص نیست ولی الگوی ارثی از مادر ثابت شده است. 70 درصد افراد با سردرد میگرنی یکی از اقوام درجه یک آنها سابقه سر میگرنی دارند.
استرس و نگرانی، سرو صدای زیاد، نورهای شدید، بوهای تند و تحریک کننده مثل عطر، بوی سیگار، گرسنگی، بی‌خوابی، ضربه به سر، مصرف برخی غذاها مثل پنیر، شکلات، سوسیس و کالباس، پیاز خام، تغییرات هورمونی در زنان (قاعدگی و مصرف هورمون‌های زنانگی و قرص ضد بارداری)، مصرف داروها مثل نیتروگلیسرین (در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی) از عوامل تشدید کننده سردردهای میگرنی است. علاوه بر این برخی از داروها که حاوی استروژن است، داروی ضد فشار خون شامل هیدرولارین و رزرپین نیز احتمال تشدید سردردهای میگرنی را افزایش می‌دهد.
خواب منظم، رعایت رژیم غذایی مناسب، ورزش هوازی منظم، عدم مصرف داروهای تشدید کننده میگرن مثل داروهای هورمونی، ضد بارداری، داروهایی مثل نیتریک اسید می‌تواند به کاهش حملات کمک کند. علاوه بر این، برای درمان‌‌های غیردارویی نیز می‌توان از روش‌های طب سوزنی، طب سنتی، بیوفیدبک و رفتار درمانی در بعضی موارد در درمان بیماران میگرنی استفاده کرد. در بیماران با سردرد میگرنی که با داروهای پیشگیری‌کننده برای سه ماه پاسخ نداده باشد تزریق آمپول سم بوتولونیزم (یا همان آمپول بوتاکس یا آمپول dysport) در عضلات قدام و خلف سر و کنار سر ممکن است حملات سردرد را کاهش دهد.
تشخیص میگرن بر اساس شرح حال و معاینه فرد است. طی حمله ممکن است درد در محل عضلات سر و گردن احساس شود. قرمزی چشم، افتادگی پلک در سمت سردرد، افزایش یا کاهش ضربان قلب، افزایش یا کاهش فشار خون نیز در حمله سردرد وجود دارد. انجام تصویربرداری مغزی شامل سی تی اسکن و ام آر آی مغزی در فرد مبتلا به سردرد میگرنی با حملات مکرر در معاینه سیستم عصبی نرمال نیاز نیست.
1- شروع سردرد پس از 50 سالگی
2- تغییر در الگوی سردرد در فردی که قبلاً سردرد میگرنی داشته و شدت و مدت سردرد افزایش یافته است.
3- نخستین و شدیدترین سردرد که فرد تجربه کرده است.
4- ایجاد سردرد در افراد مبتلا به سرطان
5- سردرد در فردی که در معاینه سیستم اعصاب مرکزی محیطی مشکل داشته باشد.
6- سردرد در قسمت پشت سر کودکان.
علت قطعی میگرن ناشناخته است ولی دو مکانیسم احتمالی در این باره مطرح است:
1- اتساع عروق داخل مغز باعث حمله سردرد ضربان‌دار می‌شود و در افراد با سردرد میگرنی با علائم عصبی (اورا) انقباض عروق مغزی حین علائم عصبی (اورا) رخ می‌دهد.
2- فعالیت اعصاب اطراف عروق مغزی باعث آزادسازی واسطه‌های شیمیایی مثل p، نوروکینین، سروتونین و نیتریک اسید شده که این موارد باعث اتساع عروق داخل مغزی و سردرد می‌شود.
درمان دارویی میگرن دو مرحله دارد:
1- درمان حمله حاد
2- درمان پیشگیری کننده از حملات میگرن
درباره درمان حمله حاد میگرن، مصرف مسکن‌ها به صورت خوراکی - تزریقی و یا شیاف با نظر پزشک یک تا دوبار در هفته توصیه می‌شود. مصرف بیش از حد مسکن باعث medication over use headache (سردرد ناشی از مصرف زیاد دارو) می‌شود. در صورت وجود تهوع از داروهای ضد تهوع نیز می‌توان استفاده کرد. داروهای ضد میگرن تریپتان‌ها (triptan) در صورت عدم پاسخ مسکن‌های معمولی کاربرد دارد که به صورت خوراکی، اسپری بینی، تزریقی وجود دارد. در افراد با فشار خون بالا، زنان باردار و افراد با سابقه سکته مغزی و قلبی نباید مصرف شود.
درمان دارویی پیشگیری کننده در موارد زیر کاربرد دارد:
1- تعداد حملات بیشتر از دوبار در ماه باشد.
2- مدت حملات بیشتر از 24 ساعت باشد.
3- سردرد باعث اختلال عملکرد کاری و شغلی شود طوری که سه روز یا بیشتر فرد ناتوان شود.
4- درمان حمله حاد میگرن با مسکن برای بیمار اثربخشی نداشته باشد.
5- درمان حمله حاد میگرن با مسکن‌ها در هفته بیش از دو بار باشد.
6- مصرف مسکن‌ها در حمله حاد کارایی نداشته باشد یا برای بیمار ممنوعیت داشته باشد مثل وجود زخم معده که مصرف مسکن‌ها ممنوع است.
7- از داروهای ضد افسردگی، ضد تشنج استفاده شده و تمام این داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شود.
منبع: دانستنی‌های پزشکی، محمد جواد واعظی، قم: نوید حکمت، چاپ اول (1396)
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر:
