زمان شهادت حضرت زهرا (س)

پاسخ اجمالی:
نه تنها در مکان دفن یادگار پیامبر(ص) اختلاف است بلکه در تاریخ وفات آن حضرت نیز اختلاف است. بر طبق روایت معروفى از امام صادق(ع)، آن حضرت در سال 11 هجرى و 75 روز بعد از رحلت پیامبر(ص) یعنی در یکى از سه روز 13، 14 یا 15 ماه جمادى الاول به شهادت رسید. لکن در حدیث دیگرى آمده است که شهادت آن بانوى گرامى در روز سه شنبه سوم جمادى الثانی سال 11 هجری واقع شده است، یعنی میان رحلت پیامبر و شهادت حضرت زهرا(س) 95 روز فاصله بوده است.

پاسخ تفصیلی:
نه تنها در مکان دفن آن یادگار پیامبر(صلى الله علیه وآله) اختلاف است بلکه در تاریخ وفات آن حضرت نیز اختلاف است. بر طبق روایت معروفى(1) از امام صادق(علیه السلام) آن حضرت در سال یازدهم هجرى با گذشت 75 روز از رحلت پدر بزرگوارش دیده از جهان فرو بست: «إِنَّ فاطِمَةَ(علیها السلام) مَکَثَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللهِ(صلى الله علیه وآله) خَمْسَةَ وَ سَبْعینَ یَوْماً». با توجّه به اینکه رحلت پیامبر اکرم در 28 صفر واقع شده است، باید شهادت آن بانوى عزیز در یکى از سه روز سیزدهم، چهاردهم یا پانزدهم ماه جمادى الاولى واقع شده باشد (با در نظر گرفتن احتمال کامل یا ناقص بودن ماههاى وسط).

در حدیث دیگرى آمده است که آن بانوى گرامى در روز سه شنبه سوم جمادى الثانی سال یازدهم هجرت چشم از جهان بر بست(2) و این حدیث مطابق عقیده کسانى است که مى گویند فاصله میان رحلت پیامبر و شهادت حضرت زهرا(علیها السلام) 95 روز بود. در ذیل این حدیث آمده است: «وَ کانَ سَبَبُ فَوْتِها أَنَّ قُنْفُذَ مَوْلى عُمَرَ لَکَزَها بِنَعْلِ السَّیْفِ بِأَمْرِهِ فَأَسْقَطَتْ مُحْسِناً وَ مَرِضْتَ مِنْ ذلِکَ مَرَضاً شَدیداً»(3)؛ (سبب وفات آن حضرت این بود که قنفذ غلام عمر به دستور وى حضرت را به غلاف شمشیر مضروب ساخت و به دنبال آن محسنش را سقط کرد و سخت بیمار شد [و سرانجام به شهادت رسید]).

مرحوم علاّمه «مجلسى» در «زاد المعاد» از این قول درباره زمان وفات آن حضرت به عنوان روایتى معتبر نقل کرده است. سپس اضافه مى کند: شیخ «طوسى» و «سیّد بن طاووس» و دیگران نیز همین را پذیرفته اند و گرچه این روایت با روایت 75 روز منافات دارد؛ ولى چون مشهور و روایتى معتبر، پشتوانه آن است، باید روز سوم جمادى الثانى به مراسم تعزیت آن حضرت قیام کرد.(4) در حدیث غیر مشهورى نیز فاصله وفات رسول خدا(صلى الله علیه وآله) تا شهادت حضرت زهرا(علیها السلام) 40 روز ذکر شده است.(5)

پی نوشت:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ‏ ‏1407 ق، چاپ چهارم، ج ‏1، ص 458، باب (مولد الزهراء فاطمة)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏، 1403 ق‏، چاپ دوم، ج ‏43، ص 215، باب 7 (ما وقع علیها من الظلم و بکائها و حزنها و شکایتها فی مرضها إلى شهادتها و غسلها و دفنها و بیان العلة فی إخفاء دفنها صلوات الله علیها و لعنة الله على من ظلمها)؛ مرحوم علاّمه مجلسى در شرحى که بعد از حدیث 47 نگاشته، مى نویسد: «فی الْخَبَرِ الصَّحیحِ أنَّها عاشَتْ بَعْدَ أَبیها خَمْسَةَ وَ سَبْعینَ یَوْماً».
(2). دلائل الإمامة، طبرى آملى صغیر، محمد بن جریر بن رستم‏، محقق / مصحح: مؤسسة بعثت، بعثت‏، قم‏، 1413 ق، ‏چاپ اول‏، ص 134، (خبر وفاتها و دفنها و ما جرى لأمیر المؤمنین(صلوات الله علیه) مع القوم)؛ بحار الأنوار، همان، ج ‏43، ص 170، باب 7 (ما وقع علیها من الظلم و بکائها و حزنها و شکایتها فی مرضها إلى شهادتها و غسلها و دفنها و بیان العلة فی إخفاء دفنها صلوات الله علیها و لعنة الله على من ظلمها)، ح 11.
(3). همان.
(4). زاد المعاد- مفتاح الجنان، ‏مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏محقق / مصحح: اعلمى، علاءالدین‏، موسسة الأعلمی للمطبوعات‏، بیروت‏، 1423 ق، ‏چاپ اول، ص 280، (الفصل الثالث فی أعمال شهر جمادى الثانیة).
(5). کشف الغمة فی معرفة الأئمة ( ط- القدیمة)، اربلى، على بن عیسى‏، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، بنى هاشمى‏، تبریز، 1381 ق، چاپ اول‏، ج ‏1، ص 449، (فی تاریخ ولادتها و وفاتها)؛ بحار الأنوار، همان، ج ‏43، ص 7، باب 1 (ولادتها و حلیتها و شمائلها(صلوات الله علیها) و جمل تواریخها).

منبع: پیام امام امیر المومنین(علیه السلام‏)، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1386 ش‏، چاپ اول‏، ج 8، ص 54.