علت دفن شبانه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
پرسش :
چرا حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) شبانه دفن شدند؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
دفن شبانه پیکر مطهر حضرت زهرا(س) از جمله مسائل مسلم تاریخی است که هم شیعه و هم اهل سنت به آن اذعان دارند. با توجه به روایات متعدد و اعتراف بزرگان اهل سنت، دلیل دفن شبانه آن حضرت وصیت آن حضرت بود که نمى‌خواست افرادى که بر او ستم کرده‌اند، بر جنازه‌اش نماز بخوانند و با این کار خشم خود را از غاصبان خلافت آشکار ساخت.
پاسخ تفصیلی:
دفن پیکر مطهر حضرت زهرا(علیها السلام) از جمله مسائل مسلم تاریخی است که هم شیعه و هم اهل سنت به آن اذعان دارند. ما در اینجا به برخی از روایات فریقین در این زمینه اشاره می کنیم:
دفن شبانه در روایات اهل سنت:
محمد بن اسماعیل بخارى مى‌نویسد: « وَ عَاشَتْ بَعْدَ النبی صلى الله علیه وسلم سِتَّةَ أَشْهُرٍ فلما تُوُفِّیَتْ دَفَنَهَا زَوْجُهَا عَلِیٌّ لَیْلًا ولم یُؤْذِنْ بها أَبَا بَکْرٍ وَصَلَّى علیها».
فاطمه زهرا(علیها السلام)، شش ماه پس از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) زنده بود، زمانى که از دنیا رفت، شوهرش علی علیه السلام او را شبانه دفن کرد و خود بر او نماز گزارد و ابوبکر را با خبر نساخت.(1)
ابن قتیبه دینورى، در «تأویل مختلف الحدیث» مى‌نویسد: « وقد طالبت فاطمة رضی الله عنها أبا بکر رضی الله عنه بمیراث أبیها رسول الله صلى الله علیه وسلم فلما لم یعطها إیاه حلفت ان لا تکلمه أبدا وأوصت أن تدفن لیلاً لئلّا یحضرها فدفنت لیلاً».
فاطمه از ابوبکر میراث پدرش را خواست، ابوبکر نپذیرفت، پس فاطمه قسم خورد که دیگر با او (ابو بکر) سخن نگوید و وصیت کرد که شبانه دفن شود تا او (ابوبکر) در دفن وى حاضر نشود. پس شب هنگام دفن شد.(2)
عبد الرزاق صنعانى مى‌نویسد: « عن ابن جریج، و عمرو بن دینار، أن حسن بن محمد أخبره: أن فاطمة بنت النبی صلى الله علیه و سلم دفنت باللیل. قال: «فرَّ بِهَا علی من أبی بکر أن یصلی علیها؛ کان بینهما شیء».
حسن بن محمد روایت کرده: علیّ، فاطمه دختر پیامبر را شبانه به خاک سپرد، تا ابوبکر بر وى نماز نخواند؛ چون بین آن دو اتفاقاتى افتاده بود.
و در ادامه مى‌گوید: « عن ابن عیینة، عن عمرو بن دینار، عن حسن بن محمد، مثله؛ إلاّ أنه قال أوصته بذلک».
از ابن عیینه نیز همانند این روایت نقل شده است؛ مگر این که در این روایت قید شده که خود فاطمه این چنین وصیت کرده بود.(3)
و ابن بطّال در شرح صحیح بخارى مى‌نویسد: « أجاز أکثر العلماء الدفن باللیل... و دفن علىُّ بن أبى طالب زوجته فاطمة لیلاً، فَرَّ بِهَا من أبى بکر أن یصلى علیها، کان بینهما شىء».
اکثر علما دفن جنازه را در شب اجازه داده‌اند.... علی بن ابی طالب، همسرش فاطمه را شبانه دفن کرد تا ابوبکر به او نماز نخواند؛ چون بین آن دو اتفاقاتى افتاده بود.(4)
ابن أبی‌الحدید به نقل از "جاحظ " مى‌نویسد: و أما إخفاء القبر، وکتمان الموت، وعدم الصلاة، وکل ما ذکره المرتضى فیه، فهو الذی یظهر ویقوی عندی، لأن الروایات به أکثر وأصح من غیرها، وکذلک القول فی موجدتها وغضبها.
مخفى کردن مرگ فاطمه (سلام الله علیها)، و محل قبر او، و نماز نخواندن ابوبکر و عمر، و هر آن چه که سید مرتضى (از اعلام شیعه در قرن چهارم) گفته است، مورد تأیید و قبول من است؛ زیرا روایات بر اثبات این موارد صحیح‌تر و بیشتر است؛ و همچنین ناراحتى و خشم فاطمه بر شیخین نزد من از اقوال دیگر اعتبار بیشترى دارد.(5)
دفن شبانه در روایات شیعه:
هر چند که دفن شبانه و سبب وصیت صدیقه طاهره(علیها السلام) به آن، در میان شیعیان مسلم و اجماعى است؛ اما در عین حال به یک روایت اشاره مى‌کنیم: مرحوم شیخ صدوق در"علل الشرائع" علت دفن شبانه آن حضرت را با روایتی چنین بیان می کند: عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِأَیِّ عِلَّةٍ دُفِنَتْ فَاطِمَةُ (علیها السلام) بِاللَّیْلِ وَ لَمْ تُدْفَنْ بِالنَّهَارِ؟ قَالَ: لِأَنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لا یُصَلِّیَ عَلَیْهَا رِجَالٌ (الرَّجُلانِ).
علی بن ابی حمزه از امام صادق علیه السلام پرسید: چرا فاطمه را شب دفن کردند نه روز؟ فرمود: فاطمه(علیها السلام) وصیت کرده بود تا در شب وى را دفن کنند تا افرادی بر جنازه آن حضرت نماز نخوانند.(6)
با توجه به مدارک موجود و اعتراف بزرگان اهل سنت، دلیل دفن شبانه آن حضرت وصیت آن حضرت بود که نمى‌خواست افرادى که بر او ستم کرده‌اند، بر جنازه‌اش نماز بخوانند و با این کار خشم خود را از غاصبان خلافت آشکار ساخت.
پی نوشت:
1 . صحیح البخاری، ج 4، ص 1549، ح3998
2 . عبد الله بن مسلم ابن قتیبة ، تأویل مختلف الحدیث، ج 1، ص 300.
3 . المصنف، ج 3، ص 521، حدیث شماره 6554 و حدیث شماره 65554 . إبن بطال البکری القرطبی، شرح صحیح البخاری، ج 3، ص 325.
5 . إبن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج 16، ص 170.
6 . شیخ صدوق علل الشرایع، ج1، ص 185.
پرسش‌های مرتبط با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها:
دفن شبانه پیکر مطهر حضرت زهرا(س) از جمله مسائل مسلم تاریخی است که هم شیعه و هم اهل سنت به آن اذعان دارند. با توجه به روایات متعدد و اعتراف بزرگان اهل سنت، دلیل دفن شبانه آن حضرت وصیت آن حضرت بود که نمى‌خواست افرادى که بر او ستم کرده‌اند، بر جنازه‌اش نماز بخوانند و با این کار خشم خود را از غاصبان خلافت آشکار ساخت.
پاسخ تفصیلی:
دفن پیکر مطهر حضرت زهرا(علیها السلام) از جمله مسائل مسلم تاریخی است که هم شیعه و هم اهل سنت به آن اذعان دارند. ما در اینجا به برخی از روایات فریقین در این زمینه اشاره می کنیم:
دفن شبانه در روایات اهل سنت:
محمد بن اسماعیل بخارى مى‌نویسد: « وَ عَاشَتْ بَعْدَ النبی صلى الله علیه وسلم سِتَّةَ أَشْهُرٍ فلما تُوُفِّیَتْ دَفَنَهَا زَوْجُهَا عَلِیٌّ لَیْلًا ولم یُؤْذِنْ بها أَبَا بَکْرٍ وَصَلَّى علیها».
فاطمه زهرا(علیها السلام)، شش ماه پس از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) زنده بود، زمانى که از دنیا رفت، شوهرش علی علیه السلام او را شبانه دفن کرد و خود بر او نماز گزارد و ابوبکر را با خبر نساخت.(1)
ابن قتیبه دینورى، در «تأویل مختلف الحدیث» مى‌نویسد: « وقد طالبت فاطمة رضی الله عنها أبا بکر رضی الله عنه بمیراث أبیها رسول الله صلى الله علیه وسلم فلما لم یعطها إیاه حلفت ان لا تکلمه أبدا وأوصت أن تدفن لیلاً لئلّا یحضرها فدفنت لیلاً».
فاطمه از ابوبکر میراث پدرش را خواست، ابوبکر نپذیرفت، پس فاطمه قسم خورد که دیگر با او (ابو بکر) سخن نگوید و وصیت کرد که شبانه دفن شود تا او (ابوبکر) در دفن وى حاضر نشود. پس شب هنگام دفن شد.(2)
عبد الرزاق صنعانى مى‌نویسد: « عن ابن جریج، و عمرو بن دینار، أن حسن بن محمد أخبره: أن فاطمة بنت النبی صلى الله علیه و سلم دفنت باللیل. قال: «فرَّ بِهَا علی من أبی بکر أن یصلی علیها؛ کان بینهما شیء».
حسن بن محمد روایت کرده: علیّ، فاطمه دختر پیامبر را شبانه به خاک سپرد، تا ابوبکر بر وى نماز نخواند؛ چون بین آن دو اتفاقاتى افتاده بود.
و در ادامه مى‌گوید: « عن ابن عیینة، عن عمرو بن دینار، عن حسن بن محمد، مثله؛ إلاّ أنه قال أوصته بذلک».
از ابن عیینه نیز همانند این روایت نقل شده است؛ مگر این که در این روایت قید شده که خود فاطمه این چنین وصیت کرده بود.(3)
و ابن بطّال در شرح صحیح بخارى مى‌نویسد: « أجاز أکثر العلماء الدفن باللیل... و دفن علىُّ بن أبى طالب زوجته فاطمة لیلاً، فَرَّ بِهَا من أبى بکر أن یصلى علیها، کان بینهما شىء».
اکثر علما دفن جنازه را در شب اجازه داده‌اند.... علی بن ابی طالب، همسرش فاطمه را شبانه دفن کرد تا ابوبکر به او نماز نخواند؛ چون بین آن دو اتفاقاتى افتاده بود.(4)
ابن أبی‌الحدید به نقل از "جاحظ " مى‌نویسد: و أما إخفاء القبر، وکتمان الموت، وعدم الصلاة، وکل ما ذکره المرتضى فیه، فهو الذی یظهر ویقوی عندی، لأن الروایات به أکثر وأصح من غیرها، وکذلک القول فی موجدتها وغضبها.
مخفى کردن مرگ فاطمه (سلام الله علیها)، و محل قبر او، و نماز نخواندن ابوبکر و عمر، و هر آن چه که سید مرتضى (از اعلام شیعه در قرن چهارم) گفته است، مورد تأیید و قبول من است؛ زیرا روایات بر اثبات این موارد صحیح‌تر و بیشتر است؛ و همچنین ناراحتى و خشم فاطمه بر شیخین نزد من از اقوال دیگر اعتبار بیشترى دارد.(5)
دفن شبانه در روایات شیعه:
هر چند که دفن شبانه و سبب وصیت صدیقه طاهره(علیها السلام) به آن، در میان شیعیان مسلم و اجماعى است؛ اما در عین حال به یک روایت اشاره مى‌کنیم: مرحوم شیخ صدوق در"علل الشرائع" علت دفن شبانه آن حضرت را با روایتی چنین بیان می کند: عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِأَیِّ عِلَّةٍ دُفِنَتْ فَاطِمَةُ (علیها السلام) بِاللَّیْلِ وَ لَمْ تُدْفَنْ بِالنَّهَارِ؟ قَالَ: لِأَنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لا یُصَلِّیَ عَلَیْهَا رِجَالٌ (الرَّجُلانِ).
علی بن ابی حمزه از امام صادق علیه السلام پرسید: چرا فاطمه را شب دفن کردند نه روز؟ فرمود: فاطمه(علیها السلام) وصیت کرده بود تا در شب وى را دفن کنند تا افرادی بر جنازه آن حضرت نماز نخوانند.(6)
با توجه به مدارک موجود و اعتراف بزرگان اهل سنت، دلیل دفن شبانه آن حضرت وصیت آن حضرت بود که نمى‌خواست افرادى که بر او ستم کرده‌اند، بر جنازه‌اش نماز بخوانند و با این کار خشم خود را از غاصبان خلافت آشکار ساخت.
پی نوشت:
1 . صحیح البخاری، ج 4، ص 1549، ح3998
2 . عبد الله بن مسلم ابن قتیبة ، تأویل مختلف الحدیث، ج 1، ص 300.
3 . المصنف، ج 3، ص 521، حدیث شماره 6554 و حدیث شماره 65554 . إبن بطال البکری القرطبی، شرح صحیح البخاری، ج 3، ص 325.
5 . إبن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج 16، ص 170.
6 . شیخ صدوق علل الشرایع، ج1، ص 185.
پرسش‌های مرتبط با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها:
