حجاب زنان سالخورده
پرسش :
آیا افراد پیر و سالخورده اى که هیچ نوع جذابیتى ندارند هم ملزم به رعایت حجاب هستند؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
حجاب با دو شرط بر زنان سالخورده واجب نیست:
1- به سن و سالى برسند که معمولاً امیدى به ازدواج ندارند و به تعبیر دیگر جاذبه جنسى را کاملاً از دست داده اند.
2- در حال بر داشتن حجاب، خود را زینت ننمایند. روشن است: با این دو قید، مفاسد کشف حجاب در مورد آنان وجود نخواهد داشت و به همین دلیل اسلام این حکم را از آنان برداشته است. البته منظور از کشف حجاب، تنها کنار گذاشتن لباس هاى رو است که بعضى روایات از آن تعبیر به چادر و روسرى کرده است.
پاسخ تفصیلی:
پاسخ سؤال فوق در آیه 60 سوره «نور» بیان شده است، در این آیه مى خوانیم: (زنان از کار افتاده اى که امیدى به ازدواج ندارند، گناهى بر آنان نیست که لباس هاى [روئین] خود را بر زمین بگذارند به شرط این که در برابر مردم خود آرائى نکنند)؛ «وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجات بِزِینَة».
در واقع براى این استثناء دو شرط وجود دارد:
نخست این که: به سن و سالى برسند که معمولاً امیدى به ازدواج ندارند، و به تعبیر دیگر جاذبه جنسى را کاملاً از دست داده اند.
دیگر این که: در حال بر داشتن حجاب، خود را زینت ننمایند.
روشن است: با این دو قید مفاسد کشف حجاب در مورد آنان وجود نخواهد داشت و به همین دلیل، اسلام این حکم را از آنان برداشته است.
این نکته نیز روشن است: منظور برهنه شدن و بیرون آوردن همه لباس ها نیست، بلکه تنها کنار گذاشتن لباس هاى رو است که بعضى روایات از آن تعبیر به چادر و روسرى کرده است «اَلْجِلْبابُ وَ الْخِمار».
در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) در ذیل همین آیه، مى خوانیم: «الْخِمَارَ وَ الْجِلْبَابَ قُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ کَانَ؟ فَقَالَ: بَیْنَ یَدَیْ مَنْ کَانَ غَیْرَ مُتَبَرِّجَة بِزِینَة»؛
(منظور روسرى و چادر است، راوى مى گوید از امام پرسیدم: در برابر هر کس که باشد؟ فرمود: در برابر هر کس که باشد، اما خود آرائى و زینت نکند).(1)
روایات دیگرى نیز به همین مضمون یا نزدیک به آن، از ائمه اهلبیت(علیهم السلام) نقل شده است.(2)
اصل استثناء این گروه از حکم حجاب، در میان علماى اسلام محل بحث و گفتگو نیست، چرا که قرآن ناطق به آن است، ولى در خصوصیات آن گفتگوهائى وجود دارد از جمله این که:
در مورد سن این زنان و این که تا چه حدّ برسند، حکم «قواعد» را دارند گفتگو است در بعضى از روایات اسلامى تعبیر به «مُسِنَّة» شده (زنان سالخورده).(3)
در حالى که در بعضى دیگر تعبیر به «قعود از نکاح»؛ (بازنشستگى از ازدواج) آمده.(4)
اما جمعى از فقهاء و مفسرین، آن را به معنى «پایان دوران قاعدگى و رسیدن به حدّ نازائى و عدم رغبت کسى به ازدواج با آنها» دانسته اند.(5)
ولى ظاهر این است: همه این تعبیرات به یک واقعیت اشاره مى کند، و آن این که: به سن و سالى برسند که معمولاً در آن سن و سال، کسى ازدواج نمى کند، هر چند ممکن است به طور نادر، چنین زنانى اقدام به ازدواج بنمایند.
و نیز در مورد مقدارى از بدن که جایز است آنها آشکار کنند، در احادیث اسلامى تعبیرات مختلفى آمده، در حالى که قرآن به طور سر بسته گفته است: مانعى ندارد لباس هاى خود را فرو نهند که البته این تعبیر ظاهر در لباس رو است.
در بعضى از روایات در پاسخ این سؤال که: کدام یک از لباس هایشان را مى توانند فرو نهند؟ امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: «الجِلْبابُ»؛ «چادر».(6)
در حالى که در روایت دیگرى تعبیر به جلباب و خمار شده است - خمار به معنى روسرى است-.(7)
اما ظاهر این است: این گونه احادیث نیز با هم منافاتى ندارند، منظور این است: مانعى ندارد آنها سر خود را برهنه کنند، موها، گردن و صورت خود را نپوشانند و حتى در بعضى از احادیث و کلمات فقهاء، مچ دست ها نیز استثناء شده است، اما بیش از این مقدار، دلیلى درباره استثناء آن نداریم.
به هر حال، همه اینها در صورتى است که آنها خود آرائى نکنند «غَیْرَ مُتَبَرِّجات بِزِینَة» زینت هاى پنهانى خود را که دیگران هم واجب است بپوشانند باید مستور دارند، و همچنین لباس هاى زینتى که جلب توجه مى کند در تن نکنند و به تعبیر دیگر، آنها مجازند بدون چادر و روسرى با لباس ساده و بدون آرایش بیرون آیند.
اما با همه اینها این یک حکم الزامى نیست، بلکه اگر آنها مانند زنان دیگر پوشش را رعایت کنند ترجیح دارد، چنان که در ذیل آیه فوق، صریحاً آمده است; زیرا احتمال لغزش ـ هر چند به صورت نادر ـ در مورد این گونه افراد نیز هست.
پی نوشت:
(1). «وسائل الشیعه»، جلد 14، صفحه 147، کتاب النکاح، باب 110 (جلد 20، صفحه 202، چاپ آل البیت).
(2). همان مدرک.
(3). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 4.
(4). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 5.
(5). «جواهر»، جلد 29، صفحه 85؛ «کنز العرفان»، جلد 2، صفحه 226.
(6). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 1.
(7). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 2 و 4.
منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دارالکتب الإسلامیۀ، چاپ بیست و نهم، ج 14، ص 578.
پرسش های مرتبط با حجاب:
حجاب با دو شرط بر زنان سالخورده واجب نیست:
1- به سن و سالى برسند که معمولاً امیدى به ازدواج ندارند و به تعبیر دیگر جاذبه جنسى را کاملاً از دست داده اند.
2- در حال بر داشتن حجاب، خود را زینت ننمایند. روشن است: با این دو قید، مفاسد کشف حجاب در مورد آنان وجود نخواهد داشت و به همین دلیل اسلام این حکم را از آنان برداشته است. البته منظور از کشف حجاب، تنها کنار گذاشتن لباس هاى رو است که بعضى روایات از آن تعبیر به چادر و روسرى کرده است.
پاسخ تفصیلی:
پاسخ سؤال فوق در آیه 60 سوره «نور» بیان شده است، در این آیه مى خوانیم: (زنان از کار افتاده اى که امیدى به ازدواج ندارند، گناهى بر آنان نیست که لباس هاى [روئین] خود را بر زمین بگذارند به شرط این که در برابر مردم خود آرائى نکنند)؛ «وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجات بِزِینَة».
در واقع براى این استثناء دو شرط وجود دارد:
نخست این که: به سن و سالى برسند که معمولاً امیدى به ازدواج ندارند، و به تعبیر دیگر جاذبه جنسى را کاملاً از دست داده اند.
دیگر این که: در حال بر داشتن حجاب، خود را زینت ننمایند.
روشن است: با این دو قید مفاسد کشف حجاب در مورد آنان وجود نخواهد داشت و به همین دلیل، اسلام این حکم را از آنان برداشته است.
این نکته نیز روشن است: منظور برهنه شدن و بیرون آوردن همه لباس ها نیست، بلکه تنها کنار گذاشتن لباس هاى رو است که بعضى روایات از آن تعبیر به چادر و روسرى کرده است «اَلْجِلْبابُ وَ الْخِمار».
در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) در ذیل همین آیه، مى خوانیم: «الْخِمَارَ وَ الْجِلْبَابَ قُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ کَانَ؟ فَقَالَ: بَیْنَ یَدَیْ مَنْ کَانَ غَیْرَ مُتَبَرِّجَة بِزِینَة»؛
(منظور روسرى و چادر است، راوى مى گوید از امام پرسیدم: در برابر هر کس که باشد؟ فرمود: در برابر هر کس که باشد، اما خود آرائى و زینت نکند).(1)
روایات دیگرى نیز به همین مضمون یا نزدیک به آن، از ائمه اهلبیت(علیهم السلام) نقل شده است.(2)
اصل استثناء این گروه از حکم حجاب، در میان علماى اسلام محل بحث و گفتگو نیست، چرا که قرآن ناطق به آن است، ولى در خصوصیات آن گفتگوهائى وجود دارد از جمله این که:
در مورد سن این زنان و این که تا چه حدّ برسند، حکم «قواعد» را دارند گفتگو است در بعضى از روایات اسلامى تعبیر به «مُسِنَّة» شده (زنان سالخورده).(3)
در حالى که در بعضى دیگر تعبیر به «قعود از نکاح»؛ (بازنشستگى از ازدواج) آمده.(4)
اما جمعى از فقهاء و مفسرین، آن را به معنى «پایان دوران قاعدگى و رسیدن به حدّ نازائى و عدم رغبت کسى به ازدواج با آنها» دانسته اند.(5)
ولى ظاهر این است: همه این تعبیرات به یک واقعیت اشاره مى کند، و آن این که: به سن و سالى برسند که معمولاً در آن سن و سال، کسى ازدواج نمى کند، هر چند ممکن است به طور نادر، چنین زنانى اقدام به ازدواج بنمایند.
و نیز در مورد مقدارى از بدن که جایز است آنها آشکار کنند، در احادیث اسلامى تعبیرات مختلفى آمده، در حالى که قرآن به طور سر بسته گفته است: مانعى ندارد لباس هاى خود را فرو نهند که البته این تعبیر ظاهر در لباس رو است.
در بعضى از روایات در پاسخ این سؤال که: کدام یک از لباس هایشان را مى توانند فرو نهند؟ امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: «الجِلْبابُ»؛ «چادر».(6)
در حالى که در روایت دیگرى تعبیر به جلباب و خمار شده است - خمار به معنى روسرى است-.(7)
اما ظاهر این است: این گونه احادیث نیز با هم منافاتى ندارند، منظور این است: مانعى ندارد آنها سر خود را برهنه کنند، موها، گردن و صورت خود را نپوشانند و حتى در بعضى از احادیث و کلمات فقهاء، مچ دست ها نیز استثناء شده است، اما بیش از این مقدار، دلیلى درباره استثناء آن نداریم.
به هر حال، همه اینها در صورتى است که آنها خود آرائى نکنند «غَیْرَ مُتَبَرِّجات بِزِینَة» زینت هاى پنهانى خود را که دیگران هم واجب است بپوشانند باید مستور دارند، و همچنین لباس هاى زینتى که جلب توجه مى کند در تن نکنند و به تعبیر دیگر، آنها مجازند بدون چادر و روسرى با لباس ساده و بدون آرایش بیرون آیند.
اما با همه اینها این یک حکم الزامى نیست، بلکه اگر آنها مانند زنان دیگر پوشش را رعایت کنند ترجیح دارد، چنان که در ذیل آیه فوق، صریحاً آمده است; زیرا احتمال لغزش ـ هر چند به صورت نادر ـ در مورد این گونه افراد نیز هست.
پی نوشت:
(1). «وسائل الشیعه»، جلد 14، صفحه 147، کتاب النکاح، باب 110 (جلد 20، صفحه 202، چاپ آل البیت).
(2). همان مدرک.
(3). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 4.
(4). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 5.
(5). «جواهر»، جلد 29، صفحه 85؛ «کنز العرفان»، جلد 2، صفحه 226.
(6). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 1.
(7). «وسائل الشیعه»، جلد 14، کتاب النکاح، باب 110، حدیث 2 و 4.
منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دارالکتب الإسلامیۀ، چاپ بیست و نهم، ج 14، ص 578.
پرسش های مرتبط با حجاب:
