بررسی سند زیارت جامعه کبیره

مستند بودن روایت زیارت جامعه کبیره و صحت صدور آن از معصوم را می توان از چند روش به دست آورد:
۱ – بررسی سند روایت (افرادی که روایت را از امام معصوم نقل کرده اند).
۲ – قوت محتوا و متن روایت.
۳ – پذیرش عالمان و محدثان بزرگ شیعه و نقل آن در کتاب های معتبر حدیثی شیعه.
 
۱ – بررسی سلسله سند زیارت جامعه کبیره
یکی از مباحثی که به عنوان مقدمات رایج در استنباط احکام شرعی مطرح می باشد، ارزش سند روایات است.
روایات را در ارزش سند به چهار دسته عمده صحیح، حسن، ثقه و ضعیف تقسیم می کنند. هر چند برخی به زیرشاخه های گسترده تر قسمت کرده اند.[۱] عالمان رجالی و حدیثی در طول تاریخ کتابت حدیث و داوری بر آن تلاش کرده اند تا نسبت به صدور حدیث از معصوم اطمینان به دست آوردند.
سند زیارت جامعه به نقل از مرحوم شیخ صدوق(رحمت الله علیه) – که از اعاظم کم نظیر حدیثی شیعه است – در کتاب معتبر من لایحضره الفقیه – که از کتب اربعه شیعه به شمار می رود – و به همین سند در التهذیب که از کتب اربعه شیعه و نوشته مرحوم شیخ طوسی(رحمت الله علیه) است وارد شده است.[۲] [۳]
با این موارد ذکر شده روایت زیارت جامعه کبیره، از حیث سند، دارای سندی محکم و معتبر شمرده می شود و در نزد علمای حدیث شناس گذشته صحیح‌الصدور از معصوم محسوب می گردد.
 
اگرچه نگارش کتاب های اربعه شیعه در قرن چهارم و پنجم به پایان رسیده است اما صاحبان کتب اربعه با دسترسی به ۴۰۰ کتاب و اصل معتبر که در زمان ائمه(علیهم السلام) نگارش یافته بود و توسط صحابیان ائمه(علیهم السلام) با دقت منتقل گردیده بود، این کتاب ها را نوشته اند و این یکی از امتیازات حدیثی شیعه است که ائمه(علیهم السلام) تا سال ۲۶۰ هـ.ق حضور مستقیم و بی واسطه در میان مردم داشته اند و به بیان احکام و معارف حقه و تفسیر قرآن پرداخته اند و نیز در غیبت صغرای امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) کتاب الکافی به نگارش درآمد؛ یعنی شیعه تا قرن چهارم هجری با ائمه اهل بیت(علیهم السلام) که ترجمان وحی و مبین شریعت بوده اند در ارتباط بوده و از انوار قدسی آنان بهره می گرفته است و این ارتباط در رشد و بالندگی عقاید و معارف شیعه تأثیر بسزا و شگرفی داشته است.
 
۲ – قوت محتوا و تأثیر آن در تأیید سند
حدیث پژوهان بزرگ هنگام بررسی یک روایت، هنگامی که آن روایت از متن و محتوای دقیق و عمیقی برخوردار باشد همان اتقان و غنای متن روایت – را که با آیات و روایات معتبره سازگار باشد – دلیل صحت صدور و اعتبار آن روایت می دانند و آن روایت را می پذیرند.
زیارت جامعه کبیره یکی از بهترین متن های زیارتی است که حاوی معارف بلند و ارزشمندی است که در سازگاری با متون مقدس قرآن مجید و روایات متواتره و حتمی حضرات معصومین(علیهم السلام)، کمترین تردید در صدور آن از معصوم پدید نمی آید و به تعبیر بسیاری از محدثان و عالمان دین، زیارتی است که در صحت صدور آن هرگز تردید نیست.
 
مرحوم آیت اللّه  شُبّر در وصف این زیارت آورده اند:
«متن زیارت به تنهایی برای اثبات اعتبار آن کافی است و هرگز نیازی به بررسی سند آن نیست زیرا زیبایی اسلوب، شیوایی تعبیر و بلندی معانی، آن را در ردیف نهج البلاغه و صحیفه سجادیه قرار می دهد و از بررسی سند بی نیاز می سازد».[۴]
 
استاد جوادی آملی نیز در وصف زیارت جامعه آورده اند:
«متن زیارت جامعه کبیره به گونه ای است که هر منصفی صدور این معارف بلند را از غیرمعصوم محال عادی  داند؛ افزون بر آن که خطوط کلی آن را با خطوط کلی معارف قرآن کریم [که مرجع نهایی در بررسی روایات است] هماهنگ می بیند و…»[۵]
 
پی نوشت ها:
[۱] – علم الحدیث و درایه الحدیث، کاظم مدیرشانه چىره، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
[۲] – التهذیب، شیخ طوسى، ج ۶، ص ۹۵
[۳] – من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۶۰۹
[۴] – الانوار اللامعه فى شرح زیاره الجامعه، ص ۳۱
[۵] – ادب فناى مقربان، ج ۱، ص ۸۷

منبع: آداب و احکام زیارت، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، گروه اخلاق و عرفان دفتر نشر معارف، 1394.