موسیقی در خوابگاه
پرسش :
در خوابگاه، همم اتاقی هایم علاقه شدیدی به موسیقی های غیرمجاز و مبتذل دارند و من همیشه رنج می برم. آنها می گویند شادی که حرام نیست. چگونه می توانم آنها را از این کار بازدارم به گونه ای که سراغ این مسائل نروند؟
پاسخ :
در ابتدا باید گفت روحیه پاک و احساس مسئولیت دینی شما ستودنی است اما برای این که وضعیت خوابگاه قابل تحمل باشد و یا راه حلی پیدا شود باید توجه داشته باشید، در هر صورت، خوابگاه برخلاف آن چه که از اسمش پیداست، تنها محلّی برای خواب نیست بلکه دارای خدمات و عملکردهای دیگری نیز هست، چرا که از یک طرف به دلیل پیگری مباحث کلاس و آمادگی برای انجام تکالیف درسی، ادامه ی دانشگاه به حساب می آید و از طرف دیگر، محلّی برای تهیه ی خوراک، بهداشت تن و لباس، عبادت و محل گفت و گوهای سیاسی – اجتماعی است. در عین حال، نه چتر حمایت عاطفی خانواده را بر سر دارد و نه قوانین خشک همراه با نظارت استاد در کلاس را؛ بنابراین، ترکیب اموری همچون گروه همسال، انرژی متراکم دوره ی جوانی و احساس آزادی بیشتر از حدّ معمول و به دور از نظارت خانواده، دانشگاه و استاد و وجود سلیقه های متفاوت و گاهی متضاد بین دانشجویان و نیز فشار روانی ناشی از دوری از خانواده و خلأ عاطفی و دغدغه ی ازدواج به همراه نگرانی های مربوط به اشتغال و مسکن، عواملی هستند که محیط خوابگاه را به طور معمول از کنترل عادی خارج می سازند. البته، وجود چنین فضایی در خوابگاه با آن ویژگی هایش (که با هر مجتمع دیگر تفاوت دارد)، تا حدّی طبیعی است.
ترویج قانون مندی و قانون پذیری
افرادی که در یک مکان با هم زندگی می کنند شایسته است به آداب و شرایطی که بر زمان و مکان حاکم است احترام بگذارند تا با مراعات آن آداب، محیطی مطلوب برای ایشان مهیّا شود. انسان آزاده و فرهیخته، حرمت و ادب حضور دیگران را نگه می دارد و از آنچه موجب رنجش هم نوع شود می پرهیزد.
پخش موسیقی در اماکن عمومی هرچند از نوع حلال آن، شاید به خودی خود، بی اشکال باشد اما به دلیل اینکه موجب آزار و اذیت دیگران می شود از لحاظ شرعی اشکال داشته و پیامدهای منفی دنیوی و اخروی فراوانی به دنبال خواهد داشت، لذا باید چنین افرادی را متوجه این مسئله مهم نموده و آنها ملزم به رعایت چهارچوب های قانونی و ضوابط اخلاق فردی و اجتماعی نمود، مخصوصاً در محیط خوابگاه یا خانه جمعی و کوچه و خیابان که اخلاق و آداب خاصی دارد، چرا که اگر هرکس بخواهد بنا به سلیقه شخصی و ساعت دلخواه خود، اقدام به پخش موسیقی نماید دیگر جایی برای آسایش برای هیچ کس باقی نخواهد ماند. تصور کنید اگر در خوابگاه فردی که به موسیقی سنتی علاقه دارد در ساعات اولیه شب با صدای بلند اقدام به پخش موسیقی نماید و دانشجوی دیگری که به موسیقی غیر سنتی علاقه دارد، در ساعات پایانی شب موسیقی پخش کند و در این میان دانشجویی هم علاقه داشته باشد در سحرگاهان با صدای مداح محبوب خود به مناجات با خدا بپردازد.
کمک گرفتن از دیگران
از آنجا که بیشتر علاقه مندان به موسیقی از قشر جوان و نوجوان می باشند توصیه می گردد اگر به سخنان شما چندان اهمیت نمی دهند از فرد قابل اعتمادی بخواهید با دلسوزی کامل آنها را از این عمل باز دارد و پیامدهای عملشان را به آنها متذکر شود تا شاید متنبه شوند.
جایگزین موسیقی
در این خصوص باید توجه نمود گوش دادن موسیقی کدام نیاز فرد را برطرف می نماید. گاهی به صورت تفریحی و بی هدف گوش می کند و زمانی برای زمینه شاد بودن گوش می کند. در هر مورد جایگزینی تفریحات سالم می تواند مؤثر باشد.
تبیین آثار و پیامدها
در گفت وگوهای دوستانه و غذا خوردن با همدیگر در خصوص آثار زیان بار جسمی و روحی ناشی از موسیقی حرام، توضیح دهید.[۱] برخی از آثار زیان بار موسیقی از قرار ذیل می باشد:
محروم از لطف الهی
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«الْغِنَاءُ مَجْلِسٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَی أَهْلِهِ وَ هُوَ مِمَّا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ »؛[۲] «مجلس غنا و خوانندگی مجلسی است که خدا به اهل آن نمی نگرد و آنها را مشمول لطفش قرار نمی دهد و این مصداق همان چیزی است که خداوند عزّوجل فرموده: بعضی از مردم هستند که سخنان بیهوده را خریداری می کنند تا مردم را از راه خدا گمراه سازند»[۳]
خروج از تعادل و جدیت
موسیقی باعث کاهش عقل و دوری از واقع بینی
«وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ»؛[۴] «با آوازت – که یک مصداق آن موسیقی است – هر قدر می توانی از ذریه آدم گمراه کن»
تعبیر «استفزاز» که در آیه آمده به این معنی است که برای سست کردن یک شیء محکم و استوار، در آغاز اطراف و جوانب آن را سست نموده و سپس از جا بکنند. عقل انسان مانند میخ پولادین در ساختمان وجود انسان قرار گرفته است و موسیقی به منزله عامل مخرّب و سست کننده قوام و استواری عقل آدمی است. از این رو از آن به استفزاز با صوت شیطان تعبیر شده است.[۵]
آسیب افکار و احساسات
موسیقی گرایی نوعی تحریف و تغییر در حسّ زیبایی خواهی و ایجاد دگرگونی در ذائقه روحی و فکری است. به گونه ای که به وسیله موسیقی، معیارهای شنوندگان تغییر داده می شود و آنها را با تربیت والدینشان بیگانه می کند.
نمونه کاملاً مستندِ این گفتار همان چیزی است که در برخی موسیقی های امروزی نیز القاء می شود. در این موسیقی ها که عمدتاً توسط گروه هایی شیطان پرست تهیه و توزیع می گردد!! این مفاهیم تکرار می شود: «به جهنّم خوش آمدید، سرودی از جهنّم، شهروند جهنّم، به مِن شیطان گوش بده، شیطان خداوندِ ماست، ما با تمامِ ارواح شریر تسخیر شده ایم».[۶]
پروفسور «ولف آدلر» استاد دانشگاه کلمبیا ثابت کرده که: بهترین و دل کش ترین نوارهای موسیقی شوم ترین آثار را روی دستگاه اعصاب انسان باقی می گذارد، مخصوصاً اگر هوا گرم باشد این تأثیر مخرّب، شدیدتر می شود. «توجه دقیق به بیوگرافی مشاهیر موسیقی جهان نشان می دهد که در دوران کهولت عمر به تدریج دچار ناراحتی های روحی گردیده اند و عده ای نیز مبتلا به بیماری شده اند. چنان که هنگام نواختن موسیقی درجه فشار خونشان بالا رفته و دچار سکته ناگهانی شده اند».[۷]
عامل فقر
حضرت علی(علیه السلام) در این باره فرموده اند:
«کَثْرَهُ الِاسْتِمَاعِ إِلَی الْغِنَاءِ یُورِثُ الْفَقْرَ»؛[۸] «گوش دادن زیاد به غنا موجب فقر و تنگدستی می شود»
البته باید دانست این گونه آثار چه بسا نسبی باشد به این معنا که کسی که موسیقی گوش می دهد اگرچه الان پولدار است اما اگر گوش نمی داد و عقل و تدبیر او بیشتر می شد از امکانات و توانمندی های بیشتری بهره می برد و یا این که اگر غرق موسیقی شود رفته رفته آلودگی او را فرامی گیرد و گرفتار فقر و بیچارگی می شود.
مستجاب نشدن دعا
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«بَیْتُ الْغِنَاءِ بَیْتٌ … لَا تُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَهُ وَ لَا تُدْخِلُهُ الْمَلَائِکَهُ»؛[۹] «خانه ای که در آن غنا و ساز و آواز نواخته شود، … دعا در آن خانه مستجاب نمی گردد و فرشتگان به آن خانه وارد نمی شوند»
زوال برکت از زندگی
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِکَهُ بَیْتاً فِیهِ خَمْرٌ أَوْ دَفٌ أَوْ طُنْبُورٌ أَوْ نَرْدٌ وَ لَا یُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُمْ وَ تُرْفَعُ عَنْهُمُ الْبَرَکَه»؛[۱۰] «فرشتگان وارد خانه ای که در آن شراب یا دایره یا طنبور (نوعی از آلات موسیقی) و یا نَرد (نوعی وسیله قمار) باشد، نمی شوند و دعای اهل آن خانه مستجاب نمی گردد و برکت از آنان برداشته می شود».
ایمن نبودن از بلای ناگهانی
امام صادق(علیه السلام) می فرمایند:
«بَیْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَه»؛[۱۱] «خانه ای که در آن غناء و ساز و آواز نواخته شود، از مصیبت ها و بلاهای سخت و دردناک در امان نیست.
عذاب دردناک
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «مَنِ اسْتَمَعَ إِلَی اللَّهْوِ یُذَابُ فِی أُذُنِهِ الْآنُک»؛[۱۲] «کسی که به چیزهای لهو و بیهوده گوش فرادهد (روز قیامت) در گوشش سرب گداخته (و ذوب شده) ریخته می شود».
ارائه مستندات عینی
یکی از بهترین روش های تأثیرگذار در امر به معروف و نهی از منکر علاقه مندان به موسیقی ارائه مستندات عینی از آثار و پیامدهای زیانبار موسیقی ها در افراد می باشد که در این قسمت به اسامی استادان معروف موسیقی و بیماری های روحی و جسمی آنان اشاره می نماییم:
بتهون: پریشان فکری – بدبینی – اختلال شنوایی – دیوانگی؛
مندلسن: اختلالات روحی و عصبی – تند خویی – سکته و جوانمرگی؛
موریس راول: اغتشاشات فکری – عصبانیت – بالاخره کوری؛
مالیبران: سکته در سن ۲۷ سالگی در حال خواندن آواز؛
متروپولوس: اختلالات عصبی، فشار خون، سکته در حال اجرای موسیقی؛
بولدن (رهبر جاز): اختلالات عصبی – ناراحتی <های روحی – دیوانگی؛
آرمسترانک (سلطان جاز): ضعف عمومی – فرسودگی – سکته قلبی.[۱۳]
آخرین راهکار
به عنوان آخرین راهکار چنانچه امکان ارتباط مؤثر و سازنده با این گونه افراد برای تغییر رفتارشان وجود نداشته و آنان مایل به ترک چنین رفتاری نیستند، لازم است برای مصونیّت خویشتن از آثار سوء چنین پدیده ای، آنان را رها کرده و از آن ها دوری نمود.
قرآن کریم به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره رفتار ناهنجار برخی دشمنان می فرماید:
«فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذی یُوعَدُونَ»[۱۴]
پی نوشتها:
[۱] – دکتر محمدرضا شرفی، روش‌های کاربردی امر به معروف و نهی از منکر، تهران، ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر، ۱۳۸۷ ش، دوم، ص۲۶
[۲] – الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ۶، ص۴۳۳
[۳] – تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص۲۴
[۴] – اسراء(۱۷)؛ ۶۴
[۵] – رجب نژاد، محمدرضا، نگرشی به مبانی فقهی موسیقی، تهران، عابد، چاپ اوّل، ۱۳۷۹، ص۹۲
[۶] – ر.ک: صفى زاده، فاروق، موسیقى شیطانى در غرب.
[۷] – ر.ک: تأثیر موسیقى بر روان و اعصاب، صص ۳، ۶، ۲۶ و ۹۲ به بعد.
[۸] – الخصال، ج ۲، ص۵۰۴
[۹] – دعائم الإسلام ، قم ، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام) ، ۱۳۸۵ ق ، دوم، ج ۲، ص۲۰۸
[۱۰] – محمدبن زین الدین ابن أبی جمهور، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم ، دارسیدالشهداء للنشر، ۱۴۰۵ ق، اول، ج ۱، ص۲۶۱
[۱۱] – الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ۶، ص۴۳۳
[۱۲] – مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۱۳، ص۲۲۲
[۱۳] – حسین عبداللهی‌خوروش، تأثیر موسیقی بر اعصاب و روان، اصفهان، بادران، ۱۳۸۶، ششم، ص۷۴
[۱۴] – زخرف (۴۳)، آیه ۸۳
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
ترویج قانون مندی و قانون پذیری
افرادی که در یک مکان با هم زندگی می کنند شایسته است به آداب و شرایطی که بر زمان و مکان حاکم است احترام بگذارند تا با مراعات آن آداب، محیطی مطلوب برای ایشان مهیّا شود. انسان آزاده و فرهیخته، حرمت و ادب حضور دیگران را نگه می دارد و از آنچه موجب رنجش هم نوع شود می پرهیزد.
پخش موسیقی در اماکن عمومی هرچند از نوع حلال آن، شاید به خودی خود، بی اشکال باشد اما به دلیل اینکه موجب آزار و اذیت دیگران می شود از لحاظ شرعی اشکال داشته و پیامدهای منفی دنیوی و اخروی فراوانی به دنبال خواهد داشت، لذا باید چنین افرادی را متوجه این مسئله مهم نموده و آنها ملزم به رعایت چهارچوب های قانونی و ضوابط اخلاق فردی و اجتماعی نمود، مخصوصاً در محیط خوابگاه یا خانه جمعی و کوچه و خیابان که اخلاق و آداب خاصی دارد، چرا که اگر هرکس بخواهد بنا به سلیقه شخصی و ساعت دلخواه خود، اقدام به پخش موسیقی نماید دیگر جایی برای آسایش برای هیچ کس باقی نخواهد ماند. تصور کنید اگر در خوابگاه فردی که به موسیقی سنتی علاقه دارد در ساعات اولیه شب با صدای بلند اقدام به پخش موسیقی نماید و دانشجوی دیگری که به موسیقی غیر سنتی علاقه دارد، در ساعات پایانی شب موسیقی پخش کند و در این میان دانشجویی هم علاقه داشته باشد در سحرگاهان با صدای مداح محبوب خود به مناجات با خدا بپردازد.
کمک گرفتن از دیگران
از آنجا که بیشتر علاقه مندان به موسیقی از قشر جوان و نوجوان می باشند توصیه می گردد اگر به سخنان شما چندان اهمیت نمی دهند از فرد قابل اعتمادی بخواهید با دلسوزی کامل آنها را از این عمل باز دارد و پیامدهای عملشان را به آنها متذکر شود تا شاید متنبه شوند.
جایگزین موسیقی
در این خصوص باید توجه نمود گوش دادن موسیقی کدام نیاز فرد را برطرف می نماید. گاهی به صورت تفریحی و بی هدف گوش می کند و زمانی برای زمینه شاد بودن گوش می کند. در هر مورد جایگزینی تفریحات سالم می تواند مؤثر باشد.
تبیین آثار و پیامدها
در گفت وگوهای دوستانه و غذا خوردن با همدیگر در خصوص آثار زیان بار جسمی و روحی ناشی از موسیقی حرام، توضیح دهید.[۱] برخی از آثار زیان بار موسیقی از قرار ذیل می باشد:
محروم از لطف الهی
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«الْغِنَاءُ مَجْلِسٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَی أَهْلِهِ وَ هُوَ مِمَّا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ »؛[۲] «مجلس غنا و خوانندگی مجلسی است که خدا به اهل آن نمی نگرد و آنها را مشمول لطفش قرار نمی دهد و این مصداق همان چیزی است که خداوند عزّوجل فرموده: بعضی از مردم هستند که سخنان بیهوده را خریداری می کنند تا مردم را از راه خدا گمراه سازند»[۳]
خروج از تعادل و جدیت
موسیقی باعث کاهش عقل و دوری از واقع بینی
«وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ»؛[۴] «با آوازت – که یک مصداق آن موسیقی است – هر قدر می توانی از ذریه آدم گمراه کن»
تعبیر «استفزاز» که در آیه آمده به این معنی است که برای سست کردن یک شیء محکم و استوار، در آغاز اطراف و جوانب آن را سست نموده و سپس از جا بکنند. عقل انسان مانند میخ پولادین در ساختمان وجود انسان قرار گرفته است و موسیقی به منزله عامل مخرّب و سست کننده قوام و استواری عقل آدمی است. از این رو از آن به استفزاز با صوت شیطان تعبیر شده است.[۵]
آسیب افکار و احساسات
موسیقی گرایی نوعی تحریف و تغییر در حسّ زیبایی خواهی و ایجاد دگرگونی در ذائقه روحی و فکری است. به گونه ای که به وسیله موسیقی، معیارهای شنوندگان تغییر داده می شود و آنها را با تربیت والدینشان بیگانه می کند.
نمونه کاملاً مستندِ این گفتار همان چیزی است که در برخی موسیقی های امروزی نیز القاء می شود. در این موسیقی ها که عمدتاً توسط گروه هایی شیطان پرست تهیه و توزیع می گردد!! این مفاهیم تکرار می شود: «به جهنّم خوش آمدید، سرودی از جهنّم، شهروند جهنّم، به مِن شیطان گوش بده، شیطان خداوندِ ماست، ما با تمامِ ارواح شریر تسخیر شده ایم».[۶]
پروفسور «ولف آدلر» استاد دانشگاه کلمبیا ثابت کرده که: بهترین و دل کش ترین نوارهای موسیقی شوم ترین آثار را روی دستگاه اعصاب انسان باقی می گذارد، مخصوصاً اگر هوا گرم باشد این تأثیر مخرّب، شدیدتر می شود. «توجه دقیق به بیوگرافی مشاهیر موسیقی جهان نشان می دهد که در دوران کهولت عمر به تدریج دچار ناراحتی های روحی گردیده اند و عده ای نیز مبتلا به بیماری شده اند. چنان که هنگام نواختن موسیقی درجه فشار خونشان بالا رفته و دچار سکته ناگهانی شده اند».[۷]
عامل فقر
حضرت علی(علیه السلام) در این باره فرموده اند:
«کَثْرَهُ الِاسْتِمَاعِ إِلَی الْغِنَاءِ یُورِثُ الْفَقْرَ»؛[۸] «گوش دادن زیاد به غنا موجب فقر و تنگدستی می شود»
البته باید دانست این گونه آثار چه بسا نسبی باشد به این معنا که کسی که موسیقی گوش می دهد اگرچه الان پولدار است اما اگر گوش نمی داد و عقل و تدبیر او بیشتر می شد از امکانات و توانمندی های بیشتری بهره می برد و یا این که اگر غرق موسیقی شود رفته رفته آلودگی او را فرامی گیرد و گرفتار فقر و بیچارگی می شود.
مستجاب نشدن دعا
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«بَیْتُ الْغِنَاءِ بَیْتٌ … لَا تُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَهُ وَ لَا تُدْخِلُهُ الْمَلَائِکَهُ»؛[۹] «خانه ای که در آن غنا و ساز و آواز نواخته شود، … دعا در آن خانه مستجاب نمی گردد و فرشتگان به آن خانه وارد نمی شوند»
زوال برکت از زندگی
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِکَهُ بَیْتاً فِیهِ خَمْرٌ أَوْ دَفٌ أَوْ طُنْبُورٌ أَوْ نَرْدٌ وَ لَا یُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُمْ وَ تُرْفَعُ عَنْهُمُ الْبَرَکَه»؛[۱۰] «فرشتگان وارد خانه ای که در آن شراب یا دایره یا طنبور (نوعی از آلات موسیقی) و یا نَرد (نوعی وسیله قمار) باشد، نمی شوند و دعای اهل آن خانه مستجاب نمی گردد و برکت از آنان برداشته می شود».
ایمن نبودن از بلای ناگهانی
امام صادق(علیه السلام) می فرمایند:
«بَیْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَه»؛[۱۱] «خانه ای که در آن غناء و ساز و آواز نواخته شود، از مصیبت ها و بلاهای سخت و دردناک در امان نیست.
عذاب دردناک
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «مَنِ اسْتَمَعَ إِلَی اللَّهْوِ یُذَابُ فِی أُذُنِهِ الْآنُک»؛[۱۲] «کسی که به چیزهای لهو و بیهوده گوش فرادهد (روز قیامت) در گوشش سرب گداخته (و ذوب شده) ریخته می شود».
ارائه مستندات عینی
یکی از بهترین روش های تأثیرگذار در امر به معروف و نهی از منکر علاقه مندان به موسیقی ارائه مستندات عینی از آثار و پیامدهای زیانبار موسیقی ها در افراد می باشد که در این قسمت به اسامی استادان معروف موسیقی و بیماری های روحی و جسمی آنان اشاره می نماییم:
بتهون: پریشان فکری – بدبینی – اختلال شنوایی – دیوانگی؛
مندلسن: اختلالات روحی و عصبی – تند خویی – سکته و جوانمرگی؛
موریس راول: اغتشاشات فکری – عصبانیت – بالاخره کوری؛
مالیبران: سکته در سن ۲۷ سالگی در حال خواندن آواز؛
متروپولوس: اختلالات عصبی، فشار خون، سکته در حال اجرای موسیقی؛
بولدن (رهبر جاز): اختلالات عصبی – ناراحتی <های روحی – دیوانگی؛
آرمسترانک (سلطان جاز): ضعف عمومی – فرسودگی – سکته قلبی.[۱۳]
آخرین راهکار
به عنوان آخرین راهکار چنانچه امکان ارتباط مؤثر و سازنده با این گونه افراد برای تغییر رفتارشان وجود نداشته و آنان مایل به ترک چنین رفتاری نیستند، لازم است برای مصونیّت خویشتن از آثار سوء چنین پدیده ای، آنان را رها کرده و از آن ها دوری نمود.
قرآن کریم به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره رفتار ناهنجار برخی دشمنان می فرماید:
«فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذی یُوعَدُونَ»[۱۴]
پی نوشتها:
[۱] – دکتر محمدرضا شرفی، روش‌های کاربردی امر به معروف و نهی از منکر، تهران، ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر، ۱۳۸۷ ش، دوم، ص۲۶
[۲] – الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ۶، ص۴۳۳
[۳] – تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص۲۴
[۴] – اسراء(۱۷)؛ ۶۴
[۵] – رجب نژاد، محمدرضا، نگرشی به مبانی فقهی موسیقی، تهران، عابد، چاپ اوّل، ۱۳۷۹، ص۹۲
[۶] – ر.ک: صفى زاده، فاروق، موسیقى شیطانى در غرب.
[۷] – ر.ک: تأثیر موسیقى بر روان و اعصاب، صص ۳، ۶، ۲۶ و ۹۲ به بعد.
[۸] – الخصال، ج ۲، ص۵۰۴
[۹] – دعائم الإسلام ، قم ، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام) ، ۱۳۸۵ ق ، دوم، ج ۲، ص۲۰۸
[۱۰] – محمدبن زین الدین ابن أبی جمهور، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم ، دارسیدالشهداء للنشر، ۱۴۰۵ ق، اول، ج ۱، ص۲۶۱
[۱۱] – الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ۶، ص۴۳۳
[۱۲] – مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۱۳، ص۲۲۲
[۱۳] – حسین عبداللهی‌خوروش، تأثیر موسیقی بر اعصاب و روان، اصفهان، بادران، ۱۳۸۶، ششم، ص۷۴
[۱۴] – زخرف (۴۳)، آیه ۸۳
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
