شناخت کارهای معروف و منکر
پرسش :
نمی دانم از چه راهی و چگونه می توانم کارهایی را که گفته می شود معروف و منکر است را بشناسم و آنها را به درستی از یکدیگر تشخیص بدهم؟
پاسخ :
باید دانست؛ معروف و منکر دامنه گسترده ای دارد و تنها در محدوده «عبادات» و یا «نیکی به مردم» خلاصه نمی شود و اسلام از آن جا که نخواسته است، موضوع امر به معروف و نهی از منکر را به امور معین مثل عبادات، معاملات، اخلاقیات، محیط خانوادگی و… محدود کند، از کلمه ی عام «معروف» یعنی هر کار خیر و نیک و نقطه ی مقابلش منکر یعنی هر کار زشتی استفاده کرده است.[۱]
در اینجا جهت آشنایی هر چه بیشتر علاقه مندان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر، به گوشه هایی از مهم ترین مصادیق معروف و منکر اشاره می نماییم تا با شناخت بیشتری گام در مسیر امر به معروف و نهی از منکر بگذارند:[۲]
«معروف»ها:
– اعتقادی؛ ایمان به خدای متعال، ایمان به پیامبران، ایمان به امامان(علیهم السلام)، ایمان به معاد، ایمان به ملائکه و…
– عبادی؛ نمازهای واجب، زکات، خمس،
– اخلاقی؛ احسان به پدر و مادر، عدالت ورزی و انصاف، خوش خُلقی و خوش رویی، خیرخواهی و مردم گرایی، رازداری، عیب پوشی، عفت، غیرت، چشم بستن از حرام و عکس های مبتذل، احترام به مقدسات مذهبی (مساجد، زیارتگاه ها) و…
– خانوادگی؛ ازدواج و تشکیل خانواده، صله رحم و دیدار بستگان، تأمین نیازهای همسر و فرزندان و پدر و مادر، تربیت فرزندان و…
– اقتصادی؛ کسب روزی حلال و درآمد مشروع، قناعت، انفاق، ایثار، پرداخت وجوهات شرعی، تقسیم عادلانه ارث، وفا به نذر، پرداخت مطالبات دیگران دادن، صدقه، وقف و…
– اجتماعی؛ خیرخواهی برای مسلمانان، یتیم نوازی، حفظ اتحاد و همبستگی، وفای به عهد و تعهدات اجتماعی و…
– سیاسی؛ حفظ دستاوردهای و ارزش های انقلاب اسلامی، رعایت و احترام به قوانین نظام جمهوری، شرکت در انتخابات کشور و…
– نظامی؛ جهاد در راه خدا، آموزش و فراگرفتن فنون نظامی.
– فرهنگی و تربیتی؛ گسترش فرهنگ اسلامی، کوشش در جهت احیای آثار بزرگان شیعه، تأسیس کانون ها و مراکز سالم فرهنگی و تفریحی برای نسل جوان و…
– اداری؛ برخورد خوب و خداپسندانه با مراجعان، تسریع در امور مراجعان، راهنمایی مراجعان، دقت در حفظ بیت المال مسلمین، انجام وظایف محوله و…
– درمانی، بهداشتی و خوراکی؛ حفظ جان و سلامتی، پرهیز از خوردن حرام و…
«منکر» ها:
دروغ، غیبت، تهمت، ایجاد مزاحمت، موسیقی های حرام، ناهنجاری مدها و لباس ها.
منکرات عبادی:
– سهل انگاری در نماز، روزهزه خواری.
– اسراف، احتکار، رشوه، قمار، شراب، قانون شکنی، سوء استفاده از موقعیت اجتماعی، نشر اکاذیب، شرارت و فتنه انگیزی، اختلاط پسر و دختر، استفاده از علایم مربوط به گروه های منحرف اخلاقی، وب گردی مبتذل.
«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إیتاءِ ذِی الْقُرْبی»؛[۳]«همانا خداوند به عدل (وداد) و نیکی کردن و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد».
«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِه»؛[۴]«همانا خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبان آنها بدهید».
«إِنَّ اللَّهَ … یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْی »؛[۵]«خداوند از فحشا و منکر و ستم، نهی می کند»
«وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ»؛[۶] «و (در خوردن آشامیدن) اسراف (و زیاده روی) نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد».
«وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبین»؛[۷]«گام های شیطان را پیروی و دنبال نکنید که او دشمن آشکار برای شما است».
«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛[۸]«مردان و زنان با ایمان ولی (دوست و یار) یکدیگرند، امربه معروف و نهی از منکر می کنند»[۹]
از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که:
«إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ سَبِیلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاء»؛[۱۰] «به یقین، امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و روش صالحان (و شایستگان) است».
پی نوشتها:
[۱] – مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (حماسه حسینی)، ج ۱۷، ص ۲۳۶
[۲] – در برخی کتب به تفصیل به بیان مصادیق معروف در ابعاد مختلف واجب، مستحب و مصادیق منکر در محورهای حرام و مکروه پرداخته شده است که برای آگاهی بیشتر ر.ک:
– تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، محمد رضا اکبری،
– امر به معروف و نهی از منکر، محسن قرائتی،
– پژوهشی در امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و روایات، محمد اسحاق مسعودی.
[۳] – نحل (۱۶)، آیه ۹۰
[۴] – نساء (۴)، آیه ۵۸
[۵] – نحل (۱۶)، آیه ۹۰
[۶] – اعراف (۷)، آیه ۳۱
[۷] – بقره (۲)، آیه ۱۶۸
[۸] – توبه (۹)، آیه ۷۱
[۹] – محمداسحاق مسعودی، آموزش ملی امر به معروف و نهی از منکر (مقدماتی)، تهران، پیام آزادی، ۱۳۸۹ش، ششم، ص۱۳۷- ۱۴۷
[۱۰] – تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ج ۱۶، ص ۱۱۹
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
در اینجا جهت آشنایی هر چه بیشتر علاقه مندان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر، به گوشه هایی از مهم ترین مصادیق معروف و منکر اشاره می نماییم تا با شناخت بیشتری گام در مسیر امر به معروف و نهی از منکر بگذارند:[۲]
«معروف»ها:
– اعتقادی؛ ایمان به خدای متعال، ایمان به پیامبران، ایمان به امامان(علیهم السلام)، ایمان به معاد، ایمان به ملائکه و…
– عبادی؛ نمازهای واجب، زکات، خمس،
– اخلاقی؛ احسان به پدر و مادر، عدالت ورزی و انصاف، خوش خُلقی و خوش رویی، خیرخواهی و مردم گرایی، رازداری، عیب پوشی، عفت، غیرت، چشم بستن از حرام و عکس های مبتذل، احترام به مقدسات مذهبی (مساجد، زیارتگاه ها) و…
– خانوادگی؛ ازدواج و تشکیل خانواده، صله رحم و دیدار بستگان، تأمین نیازهای همسر و فرزندان و پدر و مادر، تربیت فرزندان و…
– اقتصادی؛ کسب روزی حلال و درآمد مشروع، قناعت، انفاق، ایثار، پرداخت وجوهات شرعی، تقسیم عادلانه ارث، وفا به نذر، پرداخت مطالبات دیگران دادن، صدقه، وقف و…
– اجتماعی؛ خیرخواهی برای مسلمانان، یتیم نوازی، حفظ اتحاد و همبستگی، وفای به عهد و تعهدات اجتماعی و…
– سیاسی؛ حفظ دستاوردهای و ارزش های انقلاب اسلامی، رعایت و احترام به قوانین نظام جمهوری، شرکت در انتخابات کشور و…
– نظامی؛ جهاد در راه خدا، آموزش و فراگرفتن فنون نظامی.
– فرهنگی و تربیتی؛ گسترش فرهنگ اسلامی، کوشش در جهت احیای آثار بزرگان شیعه، تأسیس کانون ها و مراکز سالم فرهنگی و تفریحی برای نسل جوان و…
– اداری؛ برخورد خوب و خداپسندانه با مراجعان، تسریع در امور مراجعان، راهنمایی مراجعان، دقت در حفظ بیت المال مسلمین، انجام وظایف محوله و…
– درمانی، بهداشتی و خوراکی؛ حفظ جان و سلامتی، پرهیز از خوردن حرام و…
«منکر» ها:
دروغ، غیبت، تهمت، ایجاد مزاحمت، موسیقی های حرام، ناهنجاری مدها و لباس ها.
منکرات عبادی:
– سهل انگاری در نماز، روزهزه خواری.
– اسراف، احتکار، رشوه، قمار، شراب، قانون شکنی، سوء استفاده از موقعیت اجتماعی، نشر اکاذیب، شرارت و فتنه انگیزی، اختلاط پسر و دختر، استفاده از علایم مربوط به گروه های منحرف اخلاقی، وب گردی مبتذل.
«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إیتاءِ ذِی الْقُرْبی»؛[۳]«همانا خداوند به عدل (وداد) و نیکی کردن و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد».
«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِه»؛[۴]«همانا خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبان آنها بدهید».
«إِنَّ اللَّهَ … یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْی »؛[۵]«خداوند از فحشا و منکر و ستم، نهی می کند»
«وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ»؛[۶] «و (در خوردن آشامیدن) اسراف (و زیاده روی) نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد».
«وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبین»؛[۷]«گام های شیطان را پیروی و دنبال نکنید که او دشمن آشکار برای شما است».
«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛[۸]«مردان و زنان با ایمان ولی (دوست و یار) یکدیگرند، امربه معروف و نهی از منکر می کنند»[۹]
از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که:
«إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ سَبِیلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاء»؛[۱۰] «به یقین، امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و روش صالحان (و شایستگان) است».
پی نوشتها:
[۱] – مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (حماسه حسینی)، ج ۱۷، ص ۲۳۶
[۲] – در برخی کتب به تفصیل به بیان مصادیق معروف در ابعاد مختلف واجب، مستحب و مصادیق منکر در محورهای حرام و مکروه پرداخته شده است که برای آگاهی بیشتر ر.ک:
– تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، محمد رضا اکبری،
– امر به معروف و نهی از منکر، محسن قرائتی،
– پژوهشی در امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و روایات، محمد اسحاق مسعودی.
[۳] – نحل (۱۶)، آیه ۹۰
[۴] – نساء (۴)، آیه ۵۸
[۵] – نحل (۱۶)، آیه ۹۰
[۶] – اعراف (۷)، آیه ۳۱
[۷] – بقره (۲)، آیه ۱۶۸
[۸] – توبه (۹)، آیه ۷۱
[۹] – محمداسحاق مسعودی، آموزش ملی امر به معروف و نهی از منکر (مقدماتی)، تهران، پیام آزادی، ۱۳۸۹ش، ششم، ص۱۳۷- ۱۴۷
[۱۰] – تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، ج ۱۶، ص ۱۱۹
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
