بیش فعالی یک بیماری است!
پرسش :
من یک کودک هفت ساله دارم که خیلی بازیگوش است. او را نزد پزشک برده‌ام و تشخیص بیش فعّالی داده اند و داروی “ریتالین“ برای او تجویز کرده اند. مشکل او به حدّی است که در طرح سنجش او را قبول نکردند و او بعد از یک سال به کلاس اوّل رفته است. او یک‌جا نمی‌تواند بماند و مرتّب از خانه خارج می‌شود و دوباره می‌آید. چگونه باید با او رفتار کنم؟
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
براساس آمارها از هر صد کودک، حدود هفت تا نه نفر بیش فعّالی دارند. بیش فعّالی مشکل کم توجّهی و کم تمرکزی است و بچّه‌هایی که تمرکز و توجّه لازم را ندارند، پیش فعّال هستند؛ البتّه این کمبود تمرکز و توجّه لازم، با توجّه به سنّ آنها متفاوت است و در دوره های سنّی مختلف، نشانه‌های مختلفی دارد.
بیش فعّالی یک بیماری است!
اوّلین نکته در رابطه با بچّه‌های بیش فعّال این است که بدانیم این مشکل، یک نوع بیماری است. به عنوان مثال، اگر فرزند ما تب داشته باشد، هیچ وقت به خاطر تب‌دار بودنش او را کتک نمی‌زنیم و نمی‌گوییم چرا تب داری؟! بلکه به دنبال درمان آن می‌رویم و با او مدارا می‌کنیم.
بچّه‌های بیش فعّال به دلیل کمی توجّهی معمولاً آرام و قرار ندارند و به تعبیر برخی از کارشناسان زمین برای این بچّه‌ها میخ دارد و نمی‌توانند آرام یک‌جا بنشینند؛ لذا همین امر منجر می‌شود که این بچّه‌ها در کلاس‌های درس نتوانند موفّق عمل کنند و هر چه پایه‌های درسی آنها بالاتر می‌رود، متـأسّفانه ناموفّقیّتی این بچّه‌ها ممکن است بیشتر به چشم بیاید.
بنابراین، ما باید این مشکل را یک اختلال بدانیم که در اختیار ما نیست؛ لذا با تنبیه، داد و فریاد و نفی کردن، این‌ها مشکل حل نمی‌شود؛ بلکه باید با شیوه‌های درمانی آنها را درمان کرد.
شیوه های درمانی
الف.دارو درمانی
یکی از شیوه‌های مرسوم درمانی، همین دارو درمانی است که بیمار باید داروهایی را که توسّط پزشک تجویز می‌شود، مصرف کند.
ب. بازی درمانی
امّا شیوه‌ی دیگر، رفتار درمانی یا بازی درمانی است. در این زمینه بازی‌هایی وجود دارد که به آن “بازی‌های لاک پشتی“ می‌گویند و برای بچّه‌های بیش فعّال خیلی کاربرد دارد.
ویژگی بازی‌های لاک پشتی
بازی‌های لاک پشتی دو ویژگی دارد؛ ۱ .در آنها حرکت وجود دارد. ۲ .دارای تمرکز است.
بازی با طناب
به عنوان مثال، ما می‌توانیم چند متر طناب را به اشکال مختلف مثلاً دایره‌ای یا مرّبع شکل، روی فرش یا روی زمین قرار دهیم و به فرزند خود بگوییم فرض کن این طناب میان هوا و زمین است و تو باید به گونه‌ای از روی آن حرکت کنی که نیفتی. فرزند ما خیلی آرام پاهای خود را روی طناب بگذارد و حرکت کند.
اگر این بازی مکرّر اتّفاق بیفتد، بچّه‌ها با همین عمل قدرت غلبه بر آن جهش‌های ذهنی خود را پیدا می‌کنند.
خصوصیّت بچّه‌های بیش فعّال در بازی
به علّت آن‌که این تمرینات در قالب بازی است، بچّه‌های بیش فعّال دوست دارند آن را انجام دهند؛ ولی سریع خسته می‌شوند و آن را رهاء می‌کنند؛ زیرا آنها نمی‌توانند روی یک کار تمرکز داشته باشند و می‌خواهند مدام کارهای مختلفی را انجام دهند. لذا ما نباید این کار را زیاد از او بخواهیم و همین که یک دقیقه با تمرکز و حرکت روی آن عبور کند کافی است و به مراحل درمانی او کمک می‌کند.
بازی با انگشتان
همچنین ما می‌توانیم به فرزند خود بگوییم که انگشت‌های خود را روی زمین قرار دهد و مثلاً از کوچکترین انگشت شروع کند آرام آن را بلند کند و دوباره روی زمین بگذارد و سپس انگشت های دیگر.
تمرین تمرکز در قالب بازی
گاهی اوقات از فرزند خود بخواهیم که روی صندلی بنشیند و دست‌های خود را روی میز قرار دهد و به ما نگاه کند؛ به او بگوییم: چقدر می‌توانی بدون این‌که تکان بخوری به من نگاه کنی! البته این تمرین باید در قالب بازی باشد و هرگز نباید از این تمرین‌ها به عنوان تنبیه استفاده کنیم. این تمرین ها کمک می‌کند که بچّه‌ها تمرکز بیشتری پیدا کنند.
همچنین می‌توانیم یک کاغذ و مداد به او بدهیم و یک کاغذ و مداد هم خودمان برداریم و به او بگوییم من یک خط می‌کشم، تو هم یک خط بکش و همین‌طور این خط‌ها را بکشیم تا ببینیم چقدر می‌توانیم خط بکشیم. این کار ساده نیز کمک می‌کند که تمرکز او بالا برود.
گردو، شکستم!
از جمله بازی‌هایی که بچّه ها باید برای افزایش تمرکز انجام دهند، بازی “گردو شکستم“ است. در این بازی دو نفر در دو طرف اتاق می‌ایستند و آرام به سمت یکدیگر قدم برمی‌دارند؛ یکی می‌گوید گردو و دیگری می‌گوید شکستم، تا وقتی که به هم برسند. در آخرین قدم کسی که پایش روی پای طرف مقابل برود، برنده است.
به این بازی کمک می‌کند که بچّه‌ها به تدریج بر ذهن خود غلبه پیدا کنند و بتوانند تمرکز لازم را بدست آورند.
والدین باید این شکل بازی‌ها را در محیط خانه زیاد انجام دهند؛ ولی هیچ وقت نباید با اجبار همراه باشد تا فرزند آنها از این بازی‌ها زده نشود.
ارتباط با روان پزشک و مشاور
توصیه‌ی من به این مادر بزرگوار این است که علاوه بر این که به روان پزشک مراجعه می‌کنند، با یک مشاور نیز ارتباط برقرار کنند و حتماً این فرزند خود را نزد مشاور ببرند و بگویند که دارو استفاده می‌کند تا مشاور هم بتواند با استفاده از روش‌هایی، بهبود فرزند ایشان را تسریع کند.
پرسش های مرتبط:
براساس آمارها از هر صد کودک، حدود هفت تا نه نفر بیش فعّالی دارند. بیش فعّالی مشکل کم توجّهی و کم تمرکزی است و بچّه‌هایی که تمرکز و توجّه لازم را ندارند، پیش فعّال هستند؛ البتّه این کمبود تمرکز و توجّه لازم، با توجّه به سنّ آنها متفاوت است و در دوره های سنّی مختلف، نشانه‌های مختلفی دارد.
بیش فعّالی یک بیماری است!
اوّلین نکته در رابطه با بچّه‌های بیش فعّال این است که بدانیم این مشکل، یک نوع بیماری است. به عنوان مثال، اگر فرزند ما تب داشته باشد، هیچ وقت به خاطر تب‌دار بودنش او را کتک نمی‌زنیم و نمی‌گوییم چرا تب داری؟! بلکه به دنبال درمان آن می‌رویم و با او مدارا می‌کنیم.
بچّه‌های بیش فعّال به دلیل کمی توجّهی معمولاً آرام و قرار ندارند و به تعبیر برخی از کارشناسان زمین برای این بچّه‌ها میخ دارد و نمی‌توانند آرام یک‌جا بنشینند؛ لذا همین امر منجر می‌شود که این بچّه‌ها در کلاس‌های درس نتوانند موفّق عمل کنند و هر چه پایه‌های درسی آنها بالاتر می‌رود، متـأسّفانه ناموفّقیّتی این بچّه‌ها ممکن است بیشتر به چشم بیاید.
بنابراین، ما باید این مشکل را یک اختلال بدانیم که در اختیار ما نیست؛ لذا با تنبیه، داد و فریاد و نفی کردن، این‌ها مشکل حل نمی‌شود؛ بلکه باید با شیوه‌های درمانی آنها را درمان کرد.
شیوه های درمانی
الف.دارو درمانی
یکی از شیوه‌های مرسوم درمانی، همین دارو درمانی است که بیمار باید داروهایی را که توسّط پزشک تجویز می‌شود، مصرف کند.
ب. بازی درمانی
امّا شیوه‌ی دیگر، رفتار درمانی یا بازی درمانی است. در این زمینه بازی‌هایی وجود دارد که به آن “بازی‌های لاک پشتی“ می‌گویند و برای بچّه‌های بیش فعّال خیلی کاربرد دارد.
ویژگی بازی‌های لاک پشتی
بازی‌های لاک پشتی دو ویژگی دارد؛ ۱ .در آنها حرکت وجود دارد. ۲ .دارای تمرکز است.
بازی با طناب
به عنوان مثال، ما می‌توانیم چند متر طناب را به اشکال مختلف مثلاً دایره‌ای یا مرّبع شکل، روی فرش یا روی زمین قرار دهیم و به فرزند خود بگوییم فرض کن این طناب میان هوا و زمین است و تو باید به گونه‌ای از روی آن حرکت کنی که نیفتی. فرزند ما خیلی آرام پاهای خود را روی طناب بگذارد و حرکت کند.
اگر این بازی مکرّر اتّفاق بیفتد، بچّه‌ها با همین عمل قدرت غلبه بر آن جهش‌های ذهنی خود را پیدا می‌کنند.
خصوصیّت بچّه‌های بیش فعّال در بازی
به علّت آن‌که این تمرینات در قالب بازی است، بچّه‌های بیش فعّال دوست دارند آن را انجام دهند؛ ولی سریع خسته می‌شوند و آن را رهاء می‌کنند؛ زیرا آنها نمی‌توانند روی یک کار تمرکز داشته باشند و می‌خواهند مدام کارهای مختلفی را انجام دهند. لذا ما نباید این کار را زیاد از او بخواهیم و همین که یک دقیقه با تمرکز و حرکت روی آن عبور کند کافی است و به مراحل درمانی او کمک می‌کند.
بازی با انگشتان
همچنین ما می‌توانیم به فرزند خود بگوییم که انگشت‌های خود را روی زمین قرار دهد و مثلاً از کوچکترین انگشت شروع کند آرام آن را بلند کند و دوباره روی زمین بگذارد و سپس انگشت های دیگر.
تمرین تمرکز در قالب بازی
گاهی اوقات از فرزند خود بخواهیم که روی صندلی بنشیند و دست‌های خود را روی میز قرار دهد و به ما نگاه کند؛ به او بگوییم: چقدر می‌توانی بدون این‌که تکان بخوری به من نگاه کنی! البته این تمرین باید در قالب بازی باشد و هرگز نباید از این تمرین‌ها به عنوان تنبیه استفاده کنیم. این تمرین ها کمک می‌کند که بچّه‌ها تمرکز بیشتری پیدا کنند.
همچنین می‌توانیم یک کاغذ و مداد به او بدهیم و یک کاغذ و مداد هم خودمان برداریم و به او بگوییم من یک خط می‌کشم، تو هم یک خط بکش و همین‌طور این خط‌ها را بکشیم تا ببینیم چقدر می‌توانیم خط بکشیم. این کار ساده نیز کمک می‌کند که تمرکز او بالا برود.
گردو، شکستم!
از جمله بازی‌هایی که بچّه ها باید برای افزایش تمرکز انجام دهند، بازی “گردو شکستم“ است. در این بازی دو نفر در دو طرف اتاق می‌ایستند و آرام به سمت یکدیگر قدم برمی‌دارند؛ یکی می‌گوید گردو و دیگری می‌گوید شکستم، تا وقتی که به هم برسند. در آخرین قدم کسی که پایش روی پای طرف مقابل برود، برنده است.
به این بازی کمک می‌کند که بچّه‌ها به تدریج بر ذهن خود غلبه پیدا کنند و بتوانند تمرکز لازم را بدست آورند.
والدین باید این شکل بازی‌ها را در محیط خانه زیاد انجام دهند؛ ولی هیچ وقت نباید با اجبار همراه باشد تا فرزند آنها از این بازی‌ها زده نشود.
ارتباط با روان پزشک و مشاور
توصیه‌ی من به این مادر بزرگوار این است که علاوه بر این که به روان پزشک مراجعه می‌کنند، با یک مشاور نیز ارتباط برقرار کنند و حتماً این فرزند خود را نزد مشاور ببرند و بگویند که دارو استفاده می‌کند تا مشاور هم بتواند با استفاده از روش‌هایی، بهبود فرزند ایشان را تسریع کند.
پرسش های مرتبط:
