فراهم کردن محیط آرام برای نوجوان
پرسش :
دختری سیزده ساله دارم که خیلی بهانه گیری و ناسازگاری می کند و دختر دیگر من که شش ساله است، کارهای او را تقلید می کند. چه باید بکنم؟
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
بهانه گیری، نافرمانی و لجبازی ویژگی های طبیعی دوران نوجوانی است. والدین باید به یک نکته توجّه داشته باشند تا بهانه گیری در نوجوانان کمتر شود و آن این است که ما برای نوجوان باید محیط آرامی را فراهم کنیم. منظور ما از محیط آرام، سکوت یا این که در خانه کسی حرف نزند، نیست؛ بلکه منظور ما از محیط آرام همان آرامش روحی و روانی برای نوجوان است؛ والدین باید دقّت کنند که با آرامی نوجوان را صدا بزنند و قبل و بعد از نام نوجوان از کلمات عاطفی استفاده کنند.
نوجوان، چون گل لطیف است!
بچّه ها در سنّ نوجوانی، خصوصاً دختر خانم ها، حسّاس هستند. ما در روایات داریم که دخترها ریحانه و گل هستند. شما ببینید که چقدر باید از گل با ملاطفت مراقبت کرد، وقتی که هوا سرد یا گرم است، گل پژمرده می شود. بچّه ها نیز همین طور هستند؛ خصوصاً دختر خانم ها. اگر خدایی ناکرده والدین با تندی با آنها رفتار کنند، متقابلاً آن تندی را از آنها خواهند دید. ما باید با فرزند نوجوان خود با آرامش و کلام آرام و متین صحبت کنیم و در عین حالی که قلق رفتار او و ویژگی منحصر به فرد او به دست ما آمده است، متناسب با آن ویژگی های خاص، با نوجوان خود ارتباط برقرار کنیم.
برقراری روابط عاطفی
والدین باید امر و نهی و سرزنش های خود را کم کنند و درخواست های خود را در غالب جملات خواهشی بیان کنند. این موارد می تواند به ما کمک کند تا حالت بهانه گیری نوجوان، نسبت به خانواده اش کمتر شود.
ما باید به برخی از نیازهای دختران و پسران در سنّین نوجوانی توجّه داشته باشیم. این نیازها بخش های مختلفی دارد که مهم ترین آن نیاز عاطفی است. هر قدر پدر و مادر بتوانند ارتباط عاطفی بهتری با فرزند نوجوان خود برقرار کنند، در واقع او را نسبت به خودشان مطیع تر کرده اند. یکی از نکاتی که می تواند خیلی در ارتباط عاطفی تاثیر گذار باشد، هدیه دادن به نوجوان است؛ خصوصاً دختر خانم ها. همیشه هدیه باعث می شود که بچّه ها نسبت به هدیه دهنده، مطیع تر شوند؛ لذا این کار ابراز احساسات و احسان کردن است و انسان ها بنده احسان هستند.
بی کاری، تشدید کننده ی بهانه گیری
یکی دیگر از نکاتی که معمولاً با بهانه گیری گره می خورد، بی کاری است. یعنی بچّه ها هر قدر در محیط خانه بی کار باشند، بهانه گیر تر هستند؛ لذا ممکن است که از در و دیوار هم بهانه بگیرند؛ چه برسد به انسان هایی که در آنجا در حرکت و رفت و آمد هستند. پس سعی کنیم که مشغله های فرزندمان را بیشتر کنیم.
کار دادن به فرزند
بخشی از این مسئولیت را مدرسه انجام می دهد، با تکالیف و درس و امتحان، و یک بخش هم به عهده ی والدین است که باید برخی از مسئولیّت های زندگی را در این سنّ و سال به دختر خانم ها بدهند؛ مثلاً مادر به او بگوید: مادر جان! به طور معمول در خانه سه وعده غذا آماده می شود؛ انتظارمن از شما این است که ظروف کثیف رادر یکی از این نوبت ها شما بشویید یا مثلاً سفره را پهن و جمع کنید.
دختر ها متناسب با جنسیّتشان باید یک سری از کارها را یاد بگیرند؛ همان طور که پسرها هم باید مسئولیّت های مربوط به خودشان را بر عهده بگیرند. ما هیچ وقت از دخترمان نمی خواهیم که به بالای نبردمان برود و لامپ سوخته را عوض کند! این را باید از پسر بخواهیم؛ البته گاهی وقت ها ممکن است این ذهنیّت ایجاد شود که دور از جان دختر ها مگر کلفت هستند که ما در خانه از اینها کار بخواهیم؟ نه؛در نگاه دینی انجام این کارها ارزشمند است.
برای کار خانه ارزش قائل شوید
من بدم نمی آید که نکته ای را در همین جا عرض کنم. من اوّل از پدران بزرگوار خواهش می کنم برای کارهایی که همسرانشان در محیط خانه انجام می دهند، ارزش قائل باشند. شاید بگویند چرا؟ می گوییم: چون خداوند متعال برای کارهای داخل خانه که زن انجام می دهد، ارزش قائل است.
مثلاً ما در روایتی داریم، زنی که در خانه شوهر هفت روز خدمت کند، خداوند هفت در دوزخ را به روی او می بندد و هشت در بهشت را به روی او می گشاید و به او خطاب می کند: از هر دری که می خواهی، وارد بهشت شو. وقتی خداوند برای کار در خانه این قدر ارزش قائل است، ما هم باید ارزش قائل باشیم؛ خصوصاً ما مردها.
لذا نباید این را یک وظیفه ی دم دستی زن بدانیم؛ بلکه باید این کار را به عنوان یک ارزش برای زن در محیط خانه بدانیم. بله اگر نگاه ما مثل نگاه فمنیست ها باشد، این کار کلفتی است و مردها هم هر کاری که می کنند نوکری محسوب می شود؛ چرا که آنها مادّی هستند؛ یعنی ماورایی، الهی و خدایی فکر نمی کنند. در اسلام هم به کار مرد در بیرون از خانه پاداش می دهد و او را در حدّ عبادت می داند و اگر عبادت را ده جز فرض کنیم، به دست آوردن رزق و روزی حلال، نه جز آن است. و برای کار زن هم در خانه ارزش بسیاری قائل است.
نگاه تنبیه گونه نداشته باشید
ما نباید هیچ وقت کارهای درون خانه را که به عنوان مسئولیّت فرزندان است، به عنوان تنبیه از آن ها بخواهیم. این کار خیلی اشتباه است؛ مثلاً نباید بگوییم: حالا که درست را خوب نخواندی، باید دو روز ظرف های خانه را بشوریی! یعنی نباید نگاه تنبیه گونه به این کارها داشته باشیم. اتّفاقاً باید نگاه ارزشی به این رفتار داشته باشیم و بگوییم: دختر خوبم بزرگ شده و مسئولیت پذیر شده است، لذا می خواهد بخشی از مسئولیت های خانه را به عهده بگیرد. یعنی این رفتاررا به عنوان یک ارزش و مسئولیت برای او قرار بدهیم.
پر کردن وقت نوجوان
پس یکی از دلایل پرخاش گری نوجوانان بی کاری در خانه است که ما می توانیم با دادن بخشی از مسئولیت های خانه به نوجوان او را به آرام تر شدن سوق دهیم. بخشی هم که توسط درس و مدرسه پر می شود و بخشی را هم برایش آزاد بگذاریم تا به کارهای مشروع مورد علاقه اش بپردازد؛ مثلاً فعالیت های ورزشی و نرمشی در خانه انجام دهد و یا اگر شرایط برای ما فراهم است، حتماً آنها را در محیط های ورزشی سالم و پاک و عاری از هر گونه آلودگی بیرون از محیط خانه، مشارکت دهیم.
بیکاری، عامل اختلاف و ناراحتی
امّا مسأله ی دیگر این است که وقتی رفتارهای نامناسب دختر بزرگتر، منجر به این می شود که دختر کوچکتر هم آنها را تکرار کند، در اینجا باید چه کار کرد؟ این هم باز نشانه بی کاری دختر کوچک تر است.
یکی از مشکلاتی که ما امروز در حوزه خانه و خانواده داریم، همین است. در خیلی از خانواده ها، وقتی بچّه ها در محیط خانه قرار می گیرند، کار تعریف شده ای ندارند و اکثراً بی کار هستند و این بی کاری منجر به بروز اختلاف و ناراحتی می شود.
ما باید برای هر کدام از فرزندانمان، متناسب با سن و سالش یک سرگرمی در نظر بگیریم و نقاط تلاقی آنها را کم کنیم؛ یعنی این طور نباشد که این ها آن قدر بی کار باشند، که هر رفتاری که بزرگتر انجام می دهد، دیگری از او الگو گیری کند و بعد دوباره که بی کار شود، همان کارهای نا مناسب را در فضاهای دیگر انجام دهد!
لذا والدین در شش و هفت سال اوّل باید بدانند که بزرگترین ماموریّتی که بچّه ها در این سالها دارند، بازی کردن است؛ یعنی همان بازی هدف داری که به دنبال آن یادگیری ها اتّفاق می افتد.
بهانه گیری، نافرمانی و لجبازی ویژگی های طبیعی دوران نوجوانی است. والدین باید به یک نکته توجّه داشته باشند تا بهانه گیری در نوجوانان کمتر شود و آن این است که ما برای نوجوان باید محیط آرامی را فراهم کنیم. منظور ما از محیط آرام، سکوت یا این که در خانه کسی حرف نزند، نیست؛ بلکه منظور ما از محیط آرام همان آرامش روحی و روانی برای نوجوان است؛ والدین باید دقّت کنند که با آرامی نوجوان را صدا بزنند و قبل و بعد از نام نوجوان از کلمات عاطفی استفاده کنند.
نوجوان، چون گل لطیف است!
بچّه ها در سنّ نوجوانی، خصوصاً دختر خانم ها، حسّاس هستند. ما در روایات داریم که دخترها ریحانه و گل هستند. شما ببینید که چقدر باید از گل با ملاطفت مراقبت کرد، وقتی که هوا سرد یا گرم است، گل پژمرده می شود. بچّه ها نیز همین طور هستند؛ خصوصاً دختر خانم ها. اگر خدایی ناکرده والدین با تندی با آنها رفتار کنند، متقابلاً آن تندی را از آنها خواهند دید. ما باید با فرزند نوجوان خود با آرامش و کلام آرام و متین صحبت کنیم و در عین حالی که قلق رفتار او و ویژگی منحصر به فرد او به دست ما آمده است، متناسب با آن ویژگی های خاص، با نوجوان خود ارتباط برقرار کنیم.
برقراری روابط عاطفی
والدین باید امر و نهی و سرزنش های خود را کم کنند و درخواست های خود را در غالب جملات خواهشی بیان کنند. این موارد می تواند به ما کمک کند تا حالت بهانه گیری نوجوان، نسبت به خانواده اش کمتر شود.
ما باید به برخی از نیازهای دختران و پسران در سنّین نوجوانی توجّه داشته باشیم. این نیازها بخش های مختلفی دارد که مهم ترین آن نیاز عاطفی است. هر قدر پدر و مادر بتوانند ارتباط عاطفی بهتری با فرزند نوجوان خود برقرار کنند، در واقع او را نسبت به خودشان مطیع تر کرده اند. یکی از نکاتی که می تواند خیلی در ارتباط عاطفی تاثیر گذار باشد، هدیه دادن به نوجوان است؛ خصوصاً دختر خانم ها. همیشه هدیه باعث می شود که بچّه ها نسبت به هدیه دهنده، مطیع تر شوند؛ لذا این کار ابراز احساسات و احسان کردن است و انسان ها بنده احسان هستند.
بی کاری، تشدید کننده ی بهانه گیری
یکی دیگر از نکاتی که معمولاً با بهانه گیری گره می خورد، بی کاری است. یعنی بچّه ها هر قدر در محیط خانه بی کار باشند، بهانه گیر تر هستند؛ لذا ممکن است که از در و دیوار هم بهانه بگیرند؛ چه برسد به انسان هایی که در آنجا در حرکت و رفت و آمد هستند. پس سعی کنیم که مشغله های فرزندمان را بیشتر کنیم.
کار دادن به فرزند
بخشی از این مسئولیت را مدرسه انجام می دهد، با تکالیف و درس و امتحان، و یک بخش هم به عهده ی والدین است که باید برخی از مسئولیّت های زندگی را در این سنّ و سال به دختر خانم ها بدهند؛ مثلاً مادر به او بگوید: مادر جان! به طور معمول در خانه سه وعده غذا آماده می شود؛ انتظارمن از شما این است که ظروف کثیف رادر یکی از این نوبت ها شما بشویید یا مثلاً سفره را پهن و جمع کنید.
دختر ها متناسب با جنسیّتشان باید یک سری از کارها را یاد بگیرند؛ همان طور که پسرها هم باید مسئولیّت های مربوط به خودشان را بر عهده بگیرند. ما هیچ وقت از دخترمان نمی خواهیم که به بالای نبردمان برود و لامپ سوخته را عوض کند! این را باید از پسر بخواهیم؛ البته گاهی وقت ها ممکن است این ذهنیّت ایجاد شود که دور از جان دختر ها مگر کلفت هستند که ما در خانه از اینها کار بخواهیم؟ نه؛در نگاه دینی انجام این کارها ارزشمند است.
برای کار خانه ارزش قائل شوید
من بدم نمی آید که نکته ای را در همین جا عرض کنم. من اوّل از پدران بزرگوار خواهش می کنم برای کارهایی که همسرانشان در محیط خانه انجام می دهند، ارزش قائل باشند. شاید بگویند چرا؟ می گوییم: چون خداوند متعال برای کارهای داخل خانه که زن انجام می دهد، ارزش قائل است.
مثلاً ما در روایتی داریم، زنی که در خانه شوهر هفت روز خدمت کند، خداوند هفت در دوزخ را به روی او می بندد و هشت در بهشت را به روی او می گشاید و به او خطاب می کند: از هر دری که می خواهی، وارد بهشت شو. وقتی خداوند برای کار در خانه این قدر ارزش قائل است، ما هم باید ارزش قائل باشیم؛ خصوصاً ما مردها.
لذا نباید این را یک وظیفه ی دم دستی زن بدانیم؛ بلکه باید این کار را به عنوان یک ارزش برای زن در محیط خانه بدانیم. بله اگر نگاه ما مثل نگاه فمنیست ها باشد، این کار کلفتی است و مردها هم هر کاری که می کنند نوکری محسوب می شود؛ چرا که آنها مادّی هستند؛ یعنی ماورایی، الهی و خدایی فکر نمی کنند. در اسلام هم به کار مرد در بیرون از خانه پاداش می دهد و او را در حدّ عبادت می داند و اگر عبادت را ده جز فرض کنیم، به دست آوردن رزق و روزی حلال، نه جز آن است. و برای کار زن هم در خانه ارزش بسیاری قائل است.
نگاه تنبیه گونه نداشته باشید
ما نباید هیچ وقت کارهای درون خانه را که به عنوان مسئولیّت فرزندان است، به عنوان تنبیه از آن ها بخواهیم. این کار خیلی اشتباه است؛ مثلاً نباید بگوییم: حالا که درست را خوب نخواندی، باید دو روز ظرف های خانه را بشوریی! یعنی نباید نگاه تنبیه گونه به این کارها داشته باشیم. اتّفاقاً باید نگاه ارزشی به این رفتار داشته باشیم و بگوییم: دختر خوبم بزرگ شده و مسئولیت پذیر شده است، لذا می خواهد بخشی از مسئولیت های خانه را به عهده بگیرد. یعنی این رفتاررا به عنوان یک ارزش و مسئولیت برای او قرار بدهیم.
پر کردن وقت نوجوان
پس یکی از دلایل پرخاش گری نوجوانان بی کاری در خانه است که ما می توانیم با دادن بخشی از مسئولیت های خانه به نوجوان او را به آرام تر شدن سوق دهیم. بخشی هم که توسط درس و مدرسه پر می شود و بخشی را هم برایش آزاد بگذاریم تا به کارهای مشروع مورد علاقه اش بپردازد؛ مثلاً فعالیت های ورزشی و نرمشی در خانه انجام دهد و یا اگر شرایط برای ما فراهم است، حتماً آنها را در محیط های ورزشی سالم و پاک و عاری از هر گونه آلودگی بیرون از محیط خانه، مشارکت دهیم.
بیکاری، عامل اختلاف و ناراحتی
امّا مسأله ی دیگر این است که وقتی رفتارهای نامناسب دختر بزرگتر، منجر به این می شود که دختر کوچکتر هم آنها را تکرار کند، در اینجا باید چه کار کرد؟ این هم باز نشانه بی کاری دختر کوچک تر است.
یکی از مشکلاتی که ما امروز در حوزه خانه و خانواده داریم، همین است. در خیلی از خانواده ها، وقتی بچّه ها در محیط خانه قرار می گیرند، کار تعریف شده ای ندارند و اکثراً بی کار هستند و این بی کاری منجر به بروز اختلاف و ناراحتی می شود.
ما باید برای هر کدام از فرزندانمان، متناسب با سن و سالش یک سرگرمی در نظر بگیریم و نقاط تلاقی آنها را کم کنیم؛ یعنی این طور نباشد که این ها آن قدر بی کار باشند، که هر رفتاری که بزرگتر انجام می دهد، دیگری از او الگو گیری کند و بعد دوباره که بی کار شود، همان کارهای نا مناسب را در فضاهای دیگر انجام دهد!
لذا والدین در شش و هفت سال اوّل باید بدانند که بزرگترین ماموریّتی که بچّه ها در این سالها دارند، بازی کردن است؛ یعنی همان بازی هدف داری که به دنبال آن یادگیری ها اتّفاق می افتد.
