دقت در وضو گرفتن
پرسش :
دختر هجده ساله ام زمانی که می‌خواهد نماز بخواند و با خدا ارتباط برقرار کند، به یاد گناهانی که می‌شناسد و یا انجام داده است، می‌افتد و افکار شیطانی به سراغ او می‌آید؛ چه راهکاری وجود دارد که با تمرکز بیشتری نماز را ادا کند؟
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
برای اینکه انسان حضور قلبش در نماز زیاد شود، باید در مقدّمه آن، یعنی در وضو گرفتن دقّت کند. در سیره ی امام سجاد علیه السلامنیز آمده است: یک روز وقتی حضرت در حال وضو گرفتن بودند، یکی از نزدیکان حضرت دیدند که رنگ روی ایشان متغیّر شد؛ از ایشان پرسیدند: آقا! اتّفاقی افتاده است؟ حضرت هم جواب دادند: چه اتّفاقی مهم تر از اینکه من مقدّمات ارتباط با خالق را برقرار می‌کنم؟!
این روایت نشان می‌دهد که ما اگر بخواهیم در نماز حواسمان را جمع کنیم، باید در وضو گرفتن دقّت کنیم؛ البته این حرف به این معنا نیست که وضو را طولانی کنیم و چندین بار اعضای وضو را بشوییم و دست بکشیم، یا در مصرف آب اسراف کنیم. بلکه به این معنا است که انسان بداند با این کار مقدّمه ای را برای شروع یک امر پاک و برقراری ارتباط الهی انجام می‌دهد.
اهمّیت مقدّمات نماز
مقدّمات نماز بسیار مهم است و در احکام نماز نیز خیلی به آن توجّه شده است؛ مثلاً در احکام آمده است که وقتی می‌خواهی نماز بخوانی، باید با آداب خاصی حاضر شوی، لباس پاک به تن داشته باشی، در جای پاک بایستی و موارد بسیاری از این قبیل که به عنوان مقدّمه واجب یا مستحب باید مورد توجّه قرار گیرد؛ لذا برای افزایش حضور قلب در نماز، به مقدّمات نماز باید دقّت ویژه ای داشته باشیم.
تفکّر شناور و شناگر
امّا مهم ترین بخش وقتی است که انسان به نماز می‌ایستد. اگر ما افکارمان رابه حال خود واگذار کنیم، این فکر هر جا که بخواهد می‌رود. در حقیقت ما دو نوع تفکّر داریم: 1. تفکّر شناور 2. تفکّر شناگر؛ به عنوان مثال، وقتی تکه ای چوب را روی امواج دریا رها می‌کنیم، این تکه چوب بی هدف به هر سمتی می‌رود و بر روی آب شناور است؛ یعنی هیچ اختیاری از خودش ندارد، مگر اینکه عوامل طبیعی و محیطی مثل باد بر آن اثر بگذارند.
امّا وقتی یک شناگر در این آب شنا می‌کند، به هر سمتی که خودش بخواهد و تصمیم بگیرد، حرکت می‌کند. ما نیز در افکار همین گونه هستیم؛ یعنی اگر افکارمان را به حال خود واگذار کنیم، هر طرف که بخواهد می‌رود. مثلاً یک وقتی ما در حال نماز خواندن هستیم و افرادی در کنار ما مشغول صحبت هستند، اگر ما افکار خود را رها کنیم، ناخودآگاه تمرکز ما می‌رود به این سمت که ببینیم آنها چه می‌گویند؛ یعنی شناگر نیست، بلکه شناور است. امّا وقتی افکارمان را تحت اختیار خودمان قرار می‌دهیم، در واقع این افکار شناگری می‌کنند.
توجّه به معنا و مفهوم
توجّه به مفاهیم جملات و عبارات در نماز خیلی می‌تواند به داشتن حضور قلب کمک کند؛ در واقع نباید این گونه باشد که فقط کلمات را بیان کنیم، بدون اینکه معنا و و مفهوم آن را بدانیم. وقتی ما دقّت داشته باشیم که در درگاه الهی چه می‌گوییم و به مفاهیم توجّه کنیم، ناخودآگاه حضور قلب ما در نماز بیشتر می‌شود. لازمه توجّه به مفاهیم نماز هم این است که در این زمینه مطالعه کنیم و با خواندن کتاب های تفسیر و سایر کتاب ها مانند کتاب اسرار الصلاه حضرت امام رحمه الله علیهو سایر بزرگان، به اسرار و مفاهیم نماز پی ببریم.
در حقیقت ما با توجّه کردن در اذکار نماز برای فکر خود تعیین موضوع می‌کنیم و انتخاب می‌کنیم که به چه چیزی فکر می‌کنیم؛ البته از آنجا که نماز، معرکه ارتباط بنده با خدا است و شیطان نیزدشمن قسم خورده انسان است، بی کار نمی‌نشیند و مدام انسان را وسوسه می‌کند؛ لذا این توجّه باید لحظه به لحظه در ما وجود داشته باشد.
برای اینکه انسان حضور قلبش در نماز زیاد شود، باید در مقدّمه آن، یعنی در وضو گرفتن دقّت کند. در سیره ی امام سجاد علیه السلامنیز آمده است: یک روز وقتی حضرت در حال وضو گرفتن بودند، یکی از نزدیکان حضرت دیدند که رنگ روی ایشان متغیّر شد؛ از ایشان پرسیدند: آقا! اتّفاقی افتاده است؟ حضرت هم جواب دادند: چه اتّفاقی مهم تر از اینکه من مقدّمات ارتباط با خالق را برقرار می‌کنم؟!
این روایت نشان می‌دهد که ما اگر بخواهیم در نماز حواسمان را جمع کنیم، باید در وضو گرفتن دقّت کنیم؛ البته این حرف به این معنا نیست که وضو را طولانی کنیم و چندین بار اعضای وضو را بشوییم و دست بکشیم، یا در مصرف آب اسراف کنیم. بلکه به این معنا است که انسان بداند با این کار مقدّمه ای را برای شروع یک امر پاک و برقراری ارتباط الهی انجام می‌دهد.
اهمّیت مقدّمات نماز
مقدّمات نماز بسیار مهم است و در احکام نماز نیز خیلی به آن توجّه شده است؛ مثلاً در احکام آمده است که وقتی می‌خواهی نماز بخوانی، باید با آداب خاصی حاضر شوی، لباس پاک به تن داشته باشی، در جای پاک بایستی و موارد بسیاری از این قبیل که به عنوان مقدّمه واجب یا مستحب باید مورد توجّه قرار گیرد؛ لذا برای افزایش حضور قلب در نماز، به مقدّمات نماز باید دقّت ویژه ای داشته باشیم.
تفکّر شناور و شناگر
امّا مهم ترین بخش وقتی است که انسان به نماز می‌ایستد. اگر ما افکارمان رابه حال خود واگذار کنیم، این فکر هر جا که بخواهد می‌رود. در حقیقت ما دو نوع تفکّر داریم: 1. تفکّر شناور 2. تفکّر شناگر؛ به عنوان مثال، وقتی تکه ای چوب را روی امواج دریا رها می‌کنیم، این تکه چوب بی هدف به هر سمتی می‌رود و بر روی آب شناور است؛ یعنی هیچ اختیاری از خودش ندارد، مگر اینکه عوامل طبیعی و محیطی مثل باد بر آن اثر بگذارند.
امّا وقتی یک شناگر در این آب شنا می‌کند، به هر سمتی که خودش بخواهد و تصمیم بگیرد، حرکت می‌کند. ما نیز در افکار همین گونه هستیم؛ یعنی اگر افکارمان را به حال خود واگذار کنیم، هر طرف که بخواهد می‌رود. مثلاً یک وقتی ما در حال نماز خواندن هستیم و افرادی در کنار ما مشغول صحبت هستند، اگر ما افکار خود را رها کنیم، ناخودآگاه تمرکز ما می‌رود به این سمت که ببینیم آنها چه می‌گویند؛ یعنی شناگر نیست، بلکه شناور است. امّا وقتی افکارمان را تحت اختیار خودمان قرار می‌دهیم، در واقع این افکار شناگری می‌کنند.
توجّه به معنا و مفهوم
توجّه به مفاهیم جملات و عبارات در نماز خیلی می‌تواند به داشتن حضور قلب کمک کند؛ در واقع نباید این گونه باشد که فقط کلمات را بیان کنیم، بدون اینکه معنا و و مفهوم آن را بدانیم. وقتی ما دقّت داشته باشیم که در درگاه الهی چه می‌گوییم و به مفاهیم توجّه کنیم، ناخودآگاه حضور قلب ما در نماز بیشتر می‌شود. لازمه توجّه به مفاهیم نماز هم این است که در این زمینه مطالعه کنیم و با خواندن کتاب های تفسیر و سایر کتاب ها مانند کتاب اسرار الصلاه حضرت امام رحمه الله علیهو سایر بزرگان، به اسرار و مفاهیم نماز پی ببریم.
در حقیقت ما با توجّه کردن در اذکار نماز برای فکر خود تعیین موضوع می‌کنیم و انتخاب می‌کنیم که به چه چیزی فکر می‌کنیم؛ البته از آنجا که نماز، معرکه ارتباط بنده با خدا است و شیطان نیزدشمن قسم خورده انسان است، بی کار نمی‌نشیند و مدام انسان را وسوسه می‌کند؛ لذا این توجّه باید لحظه به لحظه در ما وجود داشته باشد.
