عدم موضوعیت اصناف دیه

پرسش :

در بعضی از جراحت‌‌ها که شتر به عنوان دیه تعیین شده (مانند شجاج*) گاهی دیه به پانزده شتر می‌‏رسد و این زیادتر از اصل دیه نفس است که جانی در دیات انتخاب می‌‏نماید، همانند ده هزار درهم؛ لطفاً در این زمینه به سؤالات زیر پاسخ فرمایید: 1. آیا شتر موضوعیت دارد؟ یا نسبت به دیه است، یعنی یک صدم دیه در جایی که یک شتر دیه است که صاحب جواهر هم بر این عقیده می‌‏باشد. 2. در جایی که جرح و نقص عضو عمداً انجام گرفته و قابل قصاص نمی‌‏باشد، آیا می‌‏شود برای مرتکب، مجازات تعزیری قایل شد؟ یا مجازات، فقط دیه است و جنبه ضمان و حقوقی و ضرر و زیان دارد که لازمه طبع دیه است (و در روایات هم ظاهراً نص بر جزا بودن آن نمی‌‏باشد تنها استدلال به سکوت ائمه می‌‏شود) یا دیه ضمان و جزا هردو است. توضیحاً این‌که مجازات به محض دیه، باعث تجری بر جرم خواهد شد و آمار جرایم را بالا خواهد برد. 3. هرگاه قاتل بر قتل عمد، بین دو نفر یا زیادتر مردد باشد؛ آیا می‏توان قاتل را به قرعه معین نمود، که معروف است نظر مبارک چنین است یا نمی‏توان؟ و بر فرض دوّم، وظیفه چه می‌‏باشد؟ آیا به پرداخت دیه اکتفا باید کرد، که طبعاً قتلی انجام گرفته و کسی هم مجازات شده و یا راه دیگری دارد؟ توضیحاً اگر به دیه اکتفا شود امکان زیاد شدن قتل عمدی و سوء استفاده وجود دارد؟

پاسخ :
1. شتر موضوعیت ندارد و بالنسبه از دیه نفس حساب می‌‏شود، هرچند در صورت امکان، احتیاط در مصالحه است.
2. زاید بر دیه چیزی ثابت نیست.
3. در فرض مزبور بهتر است روی دیه تفاهم کنند و آن را نیز با قرعه تعیین نمایند و این موافق با احتیاط است.

* شجاج ـ به کسر شین ـ جمع شجّه ـ به فتح شین ـ می‌باشد، شجّه جراحتی است که اختصاص به سر دارد. بعضی گفته‌اند که بر جرح نمودن صورت هم اطلاق می‌شود. (تحریرالوسیله با ترجمه، ج 4، ص 421).

منبع: ره توشه قضایی (استفتائات قضایی از محضر امام خمینی رحمه ‌الله)، نشر قضا، 1390.