جایگاه و اهمیّت امر به معروف
پرسش :
علل تأکید اسلام بر اهمیت و جایگاه ممتاز امر به معروف و نهی از منکر در بین دیگر واجبات چیست؟
پاسخ :
امر به معروف و نهی از منکر در میان فرایض اسلام، از جهت موقعیّت و اهمیّت دارای امتیاز مخصوصی می باشد و آثار و برکات اجتماعی و فردی زیادی دارد اصل امر به معروف و نهی از منکر در اسلام اصلی است که به تعبیر امام باقر (علیه السلام) پایه و استوانه سایر فرایض اسلامی است. این اصل مسلمان را در حال یک انقلاب فکری مداوم و اصلاحجویی جاودان و مبارزه پیگیر و ناآرام با فسادها و تباهی ها نگاه می دارد (یعنی اصلاح جویی و مبارزه دائم با فساد) امر به معروف و نهی از منکر جزء بالاترین و شریف ترین فرایض اسلام است که سایر فرایض به وسیله آن دو اقامه می شود و لازمه امر به معروف و نهی از منکر زنده شدن همه دستورهای دینی است و وجوب آن دو از ضروریات دین است، آیات زیادی که در قرآن مجید در این باب است و اخبار بسیاری که از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و یا ائمه طاهرین (علیهم السلام) در این باب رسیده (به قول شهید ثانی کمر را می شکند) که با بیان هایی مختلف مسلمین را به اقامه آن دو ترغیب و تحریض نموده از آن جمله:
(کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ)[1]؛
«شما باارزش ترین ملت ها و امت هایی هستید که برای مردم به وجود آمده اند به این دلیل که امر به معروف و نهی از منکر می کنید».
(وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)[2]؛
«باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آنها همان رستگارانند».
(الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ)[3]؛
«مردان و زنان با ایمان، ولیّ (و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و نماز را برپا می کنند، و زکات می پردازند، و از خدا و پیامبرش اطاعت می نمایند، خدا آنان را مورد رحمت قرار می دهد؛ خداوند توانا و حکیم است».
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«لَتَأْمُرُنَ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَ عَنِ الْمُنْکَرِ أَوْ لَیسَلِّطَنَّ اللَّهُ شِرَارَکُمْ عَلی خِیارکُمْ فَیَدْعو خِیارُکُمْ فَلا یُسْتَجابُ لَهُم»[4]؛ «باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، وگرنه خداوند بدان شما را بر شما مسلط می گرداند؛ آنگاه نیکانتان دست به دعا برمیدارند ولی مستجاب نمی شود».
حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:
«وَ ما اعْمالُ الْبِرٌّ کُلُّها وَ الْجهادُ فی سَبیلِ اللَّهِ عِنْدَ الْامْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ الَّا کَنْفثة فِی بَحْرٍ لُجّی»[5]؛ «تمام کارهای نیک و (حتی) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر، همچون قطره ای (آب دهان) در برابر دریای پهناوری است».
امام باقر(علیه السلام) می فرمایند:
«بِها تُقامُ الْفرایض وَ تَأْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الْارْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الْاعْداءِ وَ یَسْتَقیمُ الْامْرُ»[6]؛ «به وسیله این اصل سایر دستورها زنده می شود، راه ها امن می گردد، کسب ها حلال می شود، مظالم به صاحبان اصلی برگردانده می شود، زمین آباد می گردد، از دشمنان انتقام گرفته می شود، کارها رو به راه می شود».[7]
فریضه امر به معروف و نهی از منکر، در همه ادیان مطرح بوده است و وجوب آن اختصاص به مسلمانان ندارد. این حکم در میان بنی اسراییل به چشم میخورد.
خداوند در قرآن می فرماید:
«اهل کتاب همه یکسان نیستند؛ بلکه پاره ای از آنان به انجام این فریضه می پردازند و از نیکان به شمار می روند».[8]
«لقمان اجرای این فریضه را به فرزندش سفارش می کند».[9]
«خداوند به حضرت موسی و هارون دستور می دهد که با زبان نرم، فرعون را نصیحت کنند».[10]
پی نوشت:
[1]. آل عمران (3)، آیه 110.
[2]. آل عمران (3)، آیه 104.
[3] . توبه (9)، آیه 71.
[4]. بحارالانوار، ج 90، ص 378.
[5]. نهج البلاغه، کلمات قصار، ش 374.
[6]. کافی، ج 5، ص 56.
[7]. شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 20، ص 198؛ امام، تحریر الوسیله، کتاب امر به معروف؛ نوری، توضیح المسائل، امر به معروف؛ خامنه ای، سایت، احکام موضوعی، امر به معروف.
[8]. آل عمران (3)، آیه 113 و 114.
[9]. لقمان (31)، آیه 17.
[10]. طه (20)، آیه 43 و 44.
منبع: احکام امر به معروف، علی گرجی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، نشر معارف، ۱۳۹۵.
امر به معروف و نهی از منکر در میان فرایض اسلام، از جهت موقعیّت و اهمیّت دارای امتیاز مخصوصی می باشد و آثار و برکات اجتماعی و فردی زیادی دارد اصل امر به معروف و نهی از منکر در اسلام اصلی است که به تعبیر امام باقر (علیه السلام) پایه و استوانه سایر فرایض اسلامی است. این اصل مسلمان را در حال یک انقلاب فکری مداوم و اصلاحجویی جاودان و مبارزه پیگیر و ناآرام با فسادها و تباهی ها نگاه می دارد (یعنی اصلاح جویی و مبارزه دائم با فساد) امر به معروف و نهی از منکر جزء بالاترین و شریف ترین فرایض اسلام است که سایر فرایض به وسیله آن دو اقامه می شود و لازمه امر به معروف و نهی از منکر زنده شدن همه دستورهای دینی است و وجوب آن دو از ضروریات دین است، آیات زیادی که در قرآن مجید در این باب است و اخبار بسیاری که از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و یا ائمه طاهرین (علیهم السلام) در این باب رسیده (به قول شهید ثانی کمر را می شکند) که با بیان هایی مختلف مسلمین را به اقامه آن دو ترغیب و تحریض نموده از آن جمله:
(کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ)[1]؛
«شما باارزش ترین ملت ها و امت هایی هستید که برای مردم به وجود آمده اند به این دلیل که امر به معروف و نهی از منکر می کنید».
(وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)[2]؛
«باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آنها همان رستگارانند».
(الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ)[3]؛
«مردان و زنان با ایمان، ولیّ (و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و نماز را برپا می کنند، و زکات می پردازند، و از خدا و پیامبرش اطاعت می نمایند، خدا آنان را مورد رحمت قرار می دهد؛ خداوند توانا و حکیم است».
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«لَتَأْمُرُنَ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَ عَنِ الْمُنْکَرِ أَوْ لَیسَلِّطَنَّ اللَّهُ شِرَارَکُمْ عَلی خِیارکُمْ فَیَدْعو خِیارُکُمْ فَلا یُسْتَجابُ لَهُم»[4]؛ «باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، وگرنه خداوند بدان شما را بر شما مسلط می گرداند؛ آنگاه نیکانتان دست به دعا برمیدارند ولی مستجاب نمی شود».
حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:
«وَ ما اعْمالُ الْبِرٌّ کُلُّها وَ الْجهادُ فی سَبیلِ اللَّهِ عِنْدَ الْامْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ الَّا کَنْفثة فِی بَحْرٍ لُجّی»[5]؛ «تمام کارهای نیک و (حتی) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر، همچون قطره ای (آب دهان) در برابر دریای پهناوری است».
امام باقر(علیه السلام) می فرمایند:
«بِها تُقامُ الْفرایض وَ تَأْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الْارْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الْاعْداءِ وَ یَسْتَقیمُ الْامْرُ»[6]؛ «به وسیله این اصل سایر دستورها زنده می شود، راه ها امن می گردد، کسب ها حلال می شود، مظالم به صاحبان اصلی برگردانده می شود، زمین آباد می گردد، از دشمنان انتقام گرفته می شود، کارها رو به راه می شود».[7]
فریضه امر به معروف و نهی از منکر، در همه ادیان مطرح بوده است و وجوب آن اختصاص به مسلمانان ندارد. این حکم در میان بنی اسراییل به چشم میخورد.
خداوند در قرآن می فرماید:
«اهل کتاب همه یکسان نیستند؛ بلکه پاره ای از آنان به انجام این فریضه می پردازند و از نیکان به شمار می روند».[8]
«لقمان اجرای این فریضه را به فرزندش سفارش می کند».[9]
«خداوند به حضرت موسی و هارون دستور می دهد که با زبان نرم، فرعون را نصیحت کنند».[10]
پی نوشت:
[1]. آل عمران (3)، آیه 110.
[2]. آل عمران (3)، آیه 104.
[3] . توبه (9)، آیه 71.
[4]. بحارالانوار، ج 90، ص 378.
[5]. نهج البلاغه، کلمات قصار، ش 374.
[6]. کافی، ج 5، ص 56.
[7]. شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 20، ص 198؛ امام، تحریر الوسیله، کتاب امر به معروف؛ نوری، توضیح المسائل، امر به معروف؛ خامنه ای، سایت، احکام موضوعی، امر به معروف.
[8]. آل عمران (3)، آیه 113 و 114.
[9]. لقمان (31)، آیه 17.
[10]. طه (20)، آیه 43 و 44.
منبع: احکام امر به معروف، علی گرجی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، نشر معارف، ۱۳۹۵.
