ملاک تشخیص میزان عبادت

پرسش :

برخی از روحانیان ما را به عبادت بیشتر تشویق می‌کنند و بعضی هم می‌گویند به خودتان فشار نیاورید. بالاخره ما حرف کدام را قبول کنیم؟

پاسخ :
حرف هر دو گروه درست است. سخن هیچ کدام ضد دیگری نیست. این موضوع را طی چند نکته توضیح می‌دهم:
 
الف) عبادت زمانی اثر لازم را به جا می‌گذارد که تحمیلی و زورکی نباشد. عبادت مؤثر عبادتی است که با ذوق و شوق انجام شود. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «عبادت را بر خودتان تحمیل نکنید.» (1) رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هم فرمودند: «در انجام امور دینی به نرمی وارد شو و عبادت را برای خودت منفور نکن.» (2) این نکته در احادیث دیگری هم تأکید شده است. اسلام با هر گونه افراط و زیاده روی - حتی افراط در عبادت - مخالف است.
 
ب) از سوی دیگر، نباید به بهانه‌ی پرهیز از عبادت تحمیلی، تنبلی کنیم و در انجام عبادات سستی بورزیم. به هر حال هر کاری زحمت دارد.
 
پ) دستور برای پرهیز از عبادت تحمیلی مربوط به عبادات مستحبی است و عبادات واجبی مثل نمازهای روزانه تعطیل شدنی نیستند و در همه حالی باید انجام شوند. امام علی(علیه السلام) فرمودند: «برای عبادت با نفس خود ملایمت پیشه کن و آن را به زور به عبادت وادار مکن و آن را در زمان آسایش و نشاطش به عبادت گیر، مگر در عباداتی که بر تو واجب شده است که در این صورت باید آنها را به موقع انجام دهی و بر آنها مراقبت کنی.» (3)
 
ت) گاه حال خوشی به ما دست می‌دهد و شوق فراوانی برای عبادت پیدا می‌کنیم. این فرصت‌های طلایی را نباید از دست بدهیم. عبادت در این ساعات را باید غنیمت بشماریم و تا جایی که ذوق و شوق داریم، عبادت کنیم. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «در روزهای روزگار نسیم‌هایی از سوی خدا می‌ورزد. پس هشیار باشید و آنها را دریابید.» (4)
 
پی‌نوشت‌ها:
1. اصول کافی، ج2، ص 86.
2. همان، ص 87.
3. میزان الحکمه، حدیث 7385.
4. بحارالانوار، ج 71، ص 221.
 
منبع: هفتاد و شش پرسش و پاسخ درباره اخلاق و رفتار، غلامرضا حیدری ابهری، انتشارات قدیانی، 1393.