میراث علمی امام جواد علیه السلام

پرسش :

میراث علمی امام جواد (علیه السلام) چیست؟

پاسخ :
به طور معمول، پس از رحلت هر امام، تا مدتی به دلیل مشکلاتی که پیش می‌ آمد، ارتباط شیعیان با امام بعدی بسیار محدود می‌ شد. حتی وکلای امام پیشین هم که در بلاد اسلامی حضور داشتند، برقراری ارتباطشان با امام، با دشواری‌ هایی مواجه می‌ گشت. در آغازِ امامتِ امام جواد(علیه السّلام) کمی سنّ آن حضرت نیز مشکلی بر مشکلات دیگر افزوده بود و تا زمانی که شک و تردید شیعیان بر طرف شود، مدّتی به طول انجامید. در نصّ دیگری آمده که امام تا ده سالگی امامت خویش را مخفی می‌ داشت.(1)

این خود دلیل دیگری بر پیچیدگی برقراری ارتباط میان او و شیعیانش بود. از سوی دیگر حکّام نیز سخت‌گیری‌ هایی در این زمینه اعمال می‌ کردند که برقراری ارتباط را به میزان بسیار زیادی مشکل‌ تر می‌ کرد؛ در نتیجه شیعیان نمی‌ توانستند آزادانه با امامشان آمد و شد داشته باشند. ساده‌ ترین و کم مشکل‌ ترین راه ارتباط، نگاشتن نامه به امام و دریافت جواب آن بود؛ لذا از امام جواد(علیه السّلام) به بعد و حتی پیش از آن از زمان امام رضا(علیه السّلام) شیعیان از طریق نامه‌ نگاری با امام خود ارتباط داشتند.

وانگهی امام جواد(علیه السّلام) هنوز 25 سال از عمرش نگذشته بود که رحلت فرمود. کوتاه بودن عمر آن حضرت، سبب شد تا زمینه بسط روابط با شیعیانش کمتر به وجود آید. در عین حال، علاوه بر مطالبی که درباره اصحاب و یا کتب آنها از امام جواد(علیه السّلام) روایت شده، بیش از دویست و بیست حدیث پیرامون مسائل مختلف اسلامی از آن حضرت در دسترس ما قرار دارد. طبیعی است که در شرایط سیاسی آن روز، نامه‌ های زیادی از دست رفته باشد. نیز گفتنی است که تعداد یکصد و بیست نفر، احادیث صادره از آن حضرت را روایت کرده‌ اند.(2) شیخ «طوسی» یکصد و سیزده تن از راویان حدیث امام جواد(علیه السّلام) را برشمرده است.

از این مقدار حدیث که از آن امام نقل شده، می‌ توان به عظمت علمی و احاطه او بر مسائل فقهی، تفسیری و عقیدتی و نیز دعا و مناجات پی برد، چنان که در لابلای کلمات قصار، زیبایی که از آن حضرت بر جای مانده، کمالات اخلاقی وی به خوبی نمودار است. بخشی از کلمات قصار امام را «ابن صباغ مالکی» در «الفصول المهمه» آورده است؛ چنانکه در «تحف العقول» و مصادر دیگر نیز از این دست کلمات فراوان یافت می‌ شود. از سویی بخش عمده روایات فقهی امام(علیه السلام) را باید در نامه‌ هایی که در پاسخ اصحاب به بلاد مختلف اسلامی فرستاده‌ اند، جستجو کرد.

پی‌نوشت‌ها:
(1). اثبات الوصیة، مسعودى، انصاریان‏، على بن حسین‏، منشورات رضی، قم، بی تا، ص 215.
(2). این بر اساس شمارش آقای عطاردی، در مسند الامام الجواد(علیه السّلام) است.

منبع: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (علیهم ‌السلام)، رسول جعفریان، قم: موسسه انصاریان، 1381 ش.