مکتب علمی امام جواد علیه السلام

پرسش :

چرا شاگردان امام جواد (علیه السلام) نسبت به امام صادق (علیه السلام) بسیار کمتر است؟

پاسخ :
مى دانیم که یکى از ابعاد بزرگ زندگى ائمه ما، بعد فرهنگى آن است. این پیشوایان بزرگ هر کدام در عصر خود فعالیت فرهنگى داشته در مکتب خویش شاگردانى تربیت مى کردند و علوم و دانش هاى خود را توسط آنان در جامعه منتشر مى کردند، اما شرایط اجتماعى و سیاسى زمان آنان یکسان نبوده است، مثلاً در زمان امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) شرایط اجتماعى مساعد بود، به همین جهت تعداد شاگردان و راویان حضرت صادق (علیه السلام) بالغ بر چهار هزار نفر مى شد، ولى از دوره امام جواد (علیه السلام) تا دوره امام عسکرى (علیه السلام) به دلیل فشارهاى سیاسى و کنترل شدید فعالیت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعالیت آنان بسیار محدود بود و از این نظر تعداد راویان و پرورش یافتگان مکتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق (علیه السلام) کاهش بسیار چشمگیرى را نشان مى دهد.

بنابراین اگر مى خوانیم که تعداد راویان و اصحاب حضرت جواد (علیه السلام) قریب صد و ده نفر بوده اند(1) و جمعاً 250 حدیث از آن حضرت نقل شده(2)، نباید تعجب کنیم، زیرا از یک سو، آن حضرت شدیداً تحت مراقبت و کنترل سیاسى بود و از طرف دیگر، زود به شهادت رسید و به اتفاق دانشمندان بیش از بیست و پنج سال عمر نکرد!

در عین حال، باید توجه داشت که در میان همین تعداد محدود اصحاب و راویان آن حضرت، چهره هاى درخشان و شخصیتهاى برجسته اى مانند: على بن مهزیار، احمدبن محمدبن ابى نصر بزنطى، زکریا بن آدم، محمد بن اسماعیل بن بزیع، حسین بن سعید اهوازى، احمد بن محمد بن خالد برقى بودند که هر کدام در صحنه علمى و فقهى وزنه خاصى به شمار مى رفتند، و برخى داراى تألیفات متعدد بودند.

از طرف دیگر، راویان احادیث امام جواد (علیه السلام) تنها در محدثان شیعه خلاصه نمى شوند، بلکه محدثان و دانشمندان اهل تسنن نیز معارف و حقایقى از اسلام را از آن حضرت نقل کرده اند. به عنوان نمونه «خطیب بغدادى» احادیثى با سند خود از آن حضرت نقل کرده است.(3)

همچنین حافظ «عبدالعزیز بن اخضر جنابذى» در کتاب «معالم العتره الطاهره»(4) و مؤلفانى نیز مانند: ابوبکر احمد بن ثابت، ابو اسحاق ثعلبى، و محمد بن منده بن مهربذ در کتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتى از آن حضرت نقل کرده اند.(5)

پی‌نوشت‌ها:
(1). شیخ طوسى، رجال، الطبعه الأولى، نجف، منشورات المکتبه الحیدریه، 1381 ه.ق، صص 409 - 397. مؤلف «مسند الامام الجواد» تعداد یاران و شاگردان امام جواد را 121 نفر مى داند (عطاردى،، شیخ عزیزالله، مسند الامام الجواد، مشهد، المؤتمر العالمى للامام الرضا علیه السلام، 1410 ه.ق) و قزوینى آنها را جمعاً 257 نفر مى داند (قزوینى، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الى اللحد، الطبعه الأولى، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1408 ه.ق)
(2). آقاى عطاردى درمسند الامام الجواد با احصائى که کرده مجموع احادیث منقول از پیشواى نهم را در زمینه هاى مختلف فقهى، عقیدتى، اخلاقى، و...، تعداد مذکور در فوق ضبط کرده است.
(3). تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتاب العربى،، ج 3، ص 54 و .55
(4). امین، سید محسن، أعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403 ه". ق، ج 2، ص .35
(5). ابن شهر اشوب، قم، المطبعه العلمیه، ج 4، ص .384

منبع: سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، موسسه امام صادق (علیه السلام)، قم، 1390.