ارتباط آیه اکمال دین با واقعه غدیر
پرسش :
آیه اکمال دین با واقعه غدیر چه ارتباطی دارد؟
پاسخ :
آیه اکمال دین یکی از آیاتی است که در روز غدیر درباره انتصاب امیر المؤمنین(علیه السلام) به ولایت نازل شده است؛ خداوند تبارک و تعالی در این آیه می فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِیتُ لَکُمُ الاِْسْلاَمَ دِیناً»(1)؛ (امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم).
همه امامیّه بدون استثناء بر نزول این آیه پیرامون نصّ غدیر پس از بیان ولایتِ مولا امیر المؤمنین(علیه السلام) توسّط رسول خدا با واژه هایى دُرر بار و روشن، اتّفاق نظر دارند. این آیه نصّى آشکار است که صحابه آن را شناختند و عرب آن را فهمید و هر کسى که خبر به او رسید، بدان احتجاج کرد (و آن را حجّت و دلیل بر ولایت على(علیه السلام) قرار داد). بسیارى از علماى تفسیر و امامان حدیث و حافظان آثار از اهل سنّت در این مطلب با امامیّه همراهند. اعتبار و دقّت عقلى نیز همین دیدگاه را همراهى مى کند. نقلِ موجود در تفسیر رازى(2) از اصحاب آثار، این دیدگاه را تقویت مى کند؛ گفته است:
آنگاه که این آیه بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد، پس از نزول آن تنها هشتاد و یک یا هشتاد و دو روز زندگى کرد....
و تاریخ نویسان از اهل سنّت(3) نوشته اند: وفات پیامبر(صلى الله علیه وآله) در روز دوازدهم ماه ربیع الأوّل بوده است.
حال با توجّه به دیدگاه اهل سنّت در تاریخ وفات پیامبر، گویا در رقم هشتاد و دو روز (که از فخر رازى نقل شد) مسامحه اى رخ داده است؛ زیرا پس از اخراج روز غدیر و روز وفات، یک روز بر هشتاد و دو افزوده مى شود. و به هر حال این دیدگاه از دیدگاه نزول این آیه در روز عرفه ـ که در صحیح بخارى و صحیح مسلم(4) و کتب دیگر آمده- به حقیقت نزدیکتر است؛ زیرا بر اساس این دیدگاه بر عدد مذکور (هشتاد و دو روز) بیش از ده روز افزوده مى شود. علاوه بر آنکه نزول آیه إکمال در روز غدیر خم با روایات فراوانى که چاره اى جز خضوع در برابر مفاد آن وجود ندارد، تأیید مى شود؛ به عنوان نمونه:
1ـ حافظ أبو جعفر محمّد بن جریر طبرى، متوفّاى (310).
وى در «کتاب الولایة» به سند خود از زید بن ارقم، نزول آیه إکمال در روز غدیر خم درباره امیر المؤمنین(علیه السلام) را روایت کرده است.
2ـ حافظ ابن مردویه اصفهانى، متوفّاى (410).
وى از طریق ابو هارون عبدى از ابو سعید خُدرى روایت کرده است: این آیه در روز غدیر خم بر رسول خدا نازل شده است، آنگاه که به على فرمود: «من کنتُ مولاه فعلىٌّ مولاه».
سپس آن را از ابو هریره روایت کرده، و در آن آمده است: آن روز، دوازدهم ذى الحجّه بوده است؛ یعنى هنگام بازگشت حضرت از حجّة الوداع.(5)
3 ـ حافظ ابو نعیم اصفهانى، متوفّاى (430).(6)
4 ـ حافظ ابو القاسم حاکم حسکانى، متوفّاى بعد از (490).(7)
5 ـ حافظ ابوالقاسم بن عساکر شافعى دمشقى، متوفّاى (571).(8)
6 ـ أخطب الخطباء خوارزمى، متوفّاى (568).(9)
7 ـ جلال الدین سیوطى، شافعى، متوفّاى (911).(10)
و افراد فراوان دیگرى که به نزول آیه إکمال در روز غدیر درباره ولایت على ابن ابى طالب(علیه السلام)، تصریح کرده اند.(11)، (12)
پی نوشت:
(1). سوره مائده، آیه 3.
(2). التفسیر الکبیر، ج3، ص 523 (ج11، ص 139).
(3). مراجعه شود: تاریخ الکامل، ج2، ص 134 (ج2، ص 9، حوادث سال 11 ه)؛ تاریخ ابن کثیر، ج 6، ص 332 (البدایة والنهایة، ج6، ص 365، حوادث سال 11 ه) وى این تاریخ را در وفات پیامبر مشهور دانسته است؛ السیرة الحلبیّة، ج 3، ص 382 (ج 3، ص 353).
(4). صحیح بخارى، ج 4، ص 1600، ح 4145؛ صحیح مسلم، ج5، ص 517، ح 3، کتاب تفسیر.
(5). تفسیر ابن کثیر، ج 2، ص 14.
(6). حافظ ابو نعیم اصفهانی، ما نزل من القرآن فی علىّ، ص 56.
(7). شواهد التنزیل، ج 1، ص 201، ح 211.
(8). الدرّ المنثور، ج 2، ص 259 (ج 3، ص 19).
(9). المناقب، ص 80 و 94 (ص 135، ح 52؛ و ص 156، ح 184).
(10). الدرّ المنثور، ج 2، ص 259 (ج 3، ص 19).
(11). مانند خطیب بغدادى در کتاب تاریخ خود، ج 8، ص 209؛ وابن مغازلى شافعى در کتاب مناقب علىّ بن أبی طالب، ص 18، ح24.
منبع: گزیده ای جامع از الغدیر، علامه شیخ عبدالحسین امینی، ترجمه محمد حسین شفیعی شاهرودی، موسسه میراث نبوت.
آیه اکمال دین یکی از آیاتی است که در روز غدیر درباره انتصاب امیر المؤمنین(علیه السلام) به ولایت نازل شده است؛ خداوند تبارک و تعالی در این آیه می فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِیتُ لَکُمُ الاِْسْلاَمَ دِیناً»(1)؛ (امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم).
همه امامیّه بدون استثناء بر نزول این آیه پیرامون نصّ غدیر پس از بیان ولایتِ مولا امیر المؤمنین(علیه السلام) توسّط رسول خدا با واژه هایى دُرر بار و روشن، اتّفاق نظر دارند. این آیه نصّى آشکار است که صحابه آن را شناختند و عرب آن را فهمید و هر کسى که خبر به او رسید، بدان احتجاج کرد (و آن را حجّت و دلیل بر ولایت على(علیه السلام) قرار داد). بسیارى از علماى تفسیر و امامان حدیث و حافظان آثار از اهل سنّت در این مطلب با امامیّه همراهند. اعتبار و دقّت عقلى نیز همین دیدگاه را همراهى مى کند. نقلِ موجود در تفسیر رازى(2) از اصحاب آثار، این دیدگاه را تقویت مى کند؛ گفته است:
آنگاه که این آیه بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد، پس از نزول آن تنها هشتاد و یک یا هشتاد و دو روز زندگى کرد....
و تاریخ نویسان از اهل سنّت(3) نوشته اند: وفات پیامبر(صلى الله علیه وآله) در روز دوازدهم ماه ربیع الأوّل بوده است.
حال با توجّه به دیدگاه اهل سنّت در تاریخ وفات پیامبر، گویا در رقم هشتاد و دو روز (که از فخر رازى نقل شد) مسامحه اى رخ داده است؛ زیرا پس از اخراج روز غدیر و روز وفات، یک روز بر هشتاد و دو افزوده مى شود. و به هر حال این دیدگاه از دیدگاه نزول این آیه در روز عرفه ـ که در صحیح بخارى و صحیح مسلم(4) و کتب دیگر آمده- به حقیقت نزدیکتر است؛ زیرا بر اساس این دیدگاه بر عدد مذکور (هشتاد و دو روز) بیش از ده روز افزوده مى شود. علاوه بر آنکه نزول آیه إکمال در روز غدیر خم با روایات فراوانى که چاره اى جز خضوع در برابر مفاد آن وجود ندارد، تأیید مى شود؛ به عنوان نمونه:
1ـ حافظ أبو جعفر محمّد بن جریر طبرى، متوفّاى (310).
وى در «کتاب الولایة» به سند خود از زید بن ارقم، نزول آیه إکمال در روز غدیر خم درباره امیر المؤمنین(علیه السلام) را روایت کرده است.
2ـ حافظ ابن مردویه اصفهانى، متوفّاى (410).
وى از طریق ابو هارون عبدى از ابو سعید خُدرى روایت کرده است: این آیه در روز غدیر خم بر رسول خدا نازل شده است، آنگاه که به على فرمود: «من کنتُ مولاه فعلىٌّ مولاه».
سپس آن را از ابو هریره روایت کرده، و در آن آمده است: آن روز، دوازدهم ذى الحجّه بوده است؛ یعنى هنگام بازگشت حضرت از حجّة الوداع.(5)
3 ـ حافظ ابو نعیم اصفهانى، متوفّاى (430).(6)
4 ـ حافظ ابو القاسم حاکم حسکانى، متوفّاى بعد از (490).(7)
5 ـ حافظ ابوالقاسم بن عساکر شافعى دمشقى، متوفّاى (571).(8)
6 ـ أخطب الخطباء خوارزمى، متوفّاى (568).(9)
7 ـ جلال الدین سیوطى، شافعى، متوفّاى (911).(10)
و افراد فراوان دیگرى که به نزول آیه إکمال در روز غدیر درباره ولایت على ابن ابى طالب(علیه السلام)، تصریح کرده اند.(11)، (12)
پی نوشت:
(1). سوره مائده، آیه 3.
(2). التفسیر الکبیر، ج3، ص 523 (ج11، ص 139).
(3). مراجعه شود: تاریخ الکامل، ج2، ص 134 (ج2، ص 9، حوادث سال 11 ه)؛ تاریخ ابن کثیر، ج 6، ص 332 (البدایة والنهایة، ج6، ص 365، حوادث سال 11 ه) وى این تاریخ را در وفات پیامبر مشهور دانسته است؛ السیرة الحلبیّة، ج 3، ص 382 (ج 3، ص 353).
(4). صحیح بخارى، ج 4، ص 1600، ح 4145؛ صحیح مسلم، ج5، ص 517، ح 3، کتاب تفسیر.
(5). تفسیر ابن کثیر، ج 2، ص 14.
(6). حافظ ابو نعیم اصفهانی، ما نزل من القرآن فی علىّ، ص 56.
(7). شواهد التنزیل، ج 1، ص 201، ح 211.
(8). الدرّ المنثور، ج 2، ص 259 (ج 3، ص 19).
(9). المناقب، ص 80 و 94 (ص 135، ح 52؛ و ص 156، ح 184).
(10). الدرّ المنثور، ج 2، ص 259 (ج 3، ص 19).
(11). مانند خطیب بغدادى در کتاب تاریخ خود، ج 8، ص 209؛ وابن مغازلى شافعى در کتاب مناقب علىّ بن أبی طالب، ص 18، ح24.
منبع: گزیده ای جامع از الغدیر، علامه شیخ عبدالحسین امینی، ترجمه محمد حسین شفیعی شاهرودی، موسسه میراث نبوت.
