علل بی توجهی برخی نوجوانان به نماز

پرسش :

علل بی توجهی برخی نوجوانان به نماز و راه درمان آن چیست؟

پاسخ :
پیش از هر گونه تصمیم گیری در مورد واداشتن نوجوان بی اعتقاد به نماز، باید با تحقیق جامع دریابیم که علل بی توجهی به نماز چیست؟ حرف و سخن آنها چیست؟ آیا از والدین، مربیان و الگوهای تربیتی، سرخورده شده اند و می خواهند عصیان خود را نشان دهند؟ یا بر اثر تنبلی و بی حوصلگی خودِ فرد کاهل در نماز است؟ مهم ترین مشکلات را می توان در محورهای زیر جستجو کرد:

الف) علل فردی

مهم ترین عواملی که مربوط به خود نوجوان است، می تواند درک نکردن صحیح تعالیم مذهبی، ناآشنایی به وظیفه و تکلیف، تنبلی و تن پروری، غفلت و مسامحه کاری، نداشتن روحیه لازم برای اقامه نماز، اثبات وجود و نشان دادن اینکه او برای خودش کسی است و می تواند یاغی و عاصی باشد.
 

ب) علل خانوادگی

از جنبه خانوادگی هم عللی مانند عادت ندادن او به نماز از دوران خردسالی، دعوت به نماز از روی خشونت و سپس عقده سازی در او، سلب اعتماد از متولیان امور مذهبی به وسیله خانواده، آلودگی در غذای خانواده بر اثر رعایت نکردن حلال و حرام، در بی نمازی یا کاهلی فرد در نماز خواندن مؤثر است.
 

ج) علل مربوط به گروه هم سالان

نقش این گروه به اندازه ای است که می تواند اندیشه ها را دگرگون و حتی در دین و اعتقاد افراد اثر گذارد. تابعیت و هم رنگی با دوستان و بیشترِ اُنس ها و دوستی ها در این مرحله، ابرآلود و مبهم است. بنابراین، در ترک نماز و زمانی هم ایجاد رغبت و عادت به نماز، الگوها و معاشران نقش اساسی دارند.
 

د) علل اجتماعی

دوران نوجوانی، دوران تجسس است. این جست وجو در حیطه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی صورت می گیرد. در این حال، عوامل متعددی از جامعه و محیط بر او اثر می گذارد و احساسی برای گرایش یا ترک مذهب در او پدید می آورد.
 

توجه به راه های درمان

تا وقتی که ریشه جهل، غفلت، تن پروری و بی رغبتی در فرد زدوده نشود، خانواده ها سروسامان نداشته و یا بی توجه و بی برنامه باشند، دوستان و معاشران ناباب، کودک و نوجوان را احاطه می کنند و در میان می گیرند و جوّ جامعه و شرایط محیط، نابسامان و آشفته می ماند و در نتیجه، امید به اصلاح، بسیار اندک خواهد بود.

برنامه ریزی برای اصلاح کودکان و نوجوانان در محیط خانواده و تلاش برای کنترل جامعه و محیط، در دو سوی یک جریان مهم قرار دارند. شرایط حیات سیاسی، اجتماعی و خانوادگی با حیات معنوی در ارتباط بنیادین هستند. بنابراین، در این ابعاد چهارگانه باید اقدامات موازی صورت پذیرد که مهم ترین آنها عبارتند از:

1. ارتباط با کودکان و نوجوانان

الف) جهل زدایی از طریق والدین، مربیان و رسانه های جمعی، با استفاده از توان بیانی، تصویری، کتاب ها، مجلات و... .
ب) ایجاد رغبت در آنها از طریق برقراری ارتباط دوستانه با او و پذیرش دوستان او.
ج) استفاده از حساسیت و شور و هیجان مذهبی و معنوی نوجوان و نشان دادن صحنه های مهیج مذهبی.
د) پاسخ به پرسش های مذهبی و تجهیز آنها برای دفاع از مذهب.
ه) زمینه سازی برای خودیابی، خودسازی و محاسبه نفس.
و) آشنا کردن آنها با حقایق پیرامون و خطراتی که از جنبه های گوناگون متوجه آنهاست.
 

2. ارتباط با خانواده

الف) بعد الگویی خانواده باید تقویت شود برای این کار، به هنگام نماز باید پدر و مادر همه کارها را تعطیل کنند و به سوی نماز روی آورند که این، نوعی درس سازنده و عملی است.
ب) استفاده از جاذبه های صوتی کلامی برای جلب و جذب آنان، مثل قرائت نماز و قرآن با صدای خوب، لحن خوب و آهنگین توسط خانواده.
ح) ایجاد ارتباط گرم و سازنده با آنها و اعلام محبت و نشان دادن رحمت و عنایت خود و گاهی هم بهره گیری از مهر و قهر به صورت هم زمان.
د) استفاده از نیروی برادر یا خواهر بزرگ تر برای جلب و جذب آنها.
ه) کنترل غیرمستقیم و زیر نظر داشتن برنامه های او.
 

3. ارتباط با همسالان

الف) فراهم آوردن زمینه لازم برای دوست یابی فرزندان، از راه معاشرت با خانواده هایی که فرزندان سالم و هم سن و سال با فرزندان آنها دارند.
ب) جهت دادن نوجوان به عضویت در تشکیلات و گروه هایی که در مسیر مذهب و عبادت و نمازند و مشارکت دادن آنها در هیئت های مذهبی و پرورش روح دینی در آنها.
 

4. اصلاح شرایط محیطی

بالاخره به این نکته هم باید توجه داشته باشیم که شرایط و جو و محیط اجتماعی، در سازندگی یا ویرانی بنای اخلاقی و مذهبی به شدت مؤثر است. محیط فاسد و مسموم زمینه ساز فساد است و محیط صالح و شایسته موجب رشد و تعالی است.

یکی از رسالت های برنامه ریزان و برنامه سازان، درک درست و واقع نگرانه به این معضل مذهبی و تلاش به منظور رشد و ارتقای برنامه های جذاب مذهبی به ویژه در اوقات نماز است. صدا و سیما در این خصوص می تواند با تهیه برنامه های جذاب، به فرهنگ سازی و انتقال ارزشی اهتمام بیشتری نماید. به نظر می رسد که رسانه باید حتی در این زمینه به برگزاری نشست با متفکران و متولیان مذهبی برای تهیه برنامه های جذاب تر و پرمحتواتر در زمینه نماز اقدام کند؛ زیرا آمارهای غیررسمی دراین باره بسیار نگران کننده است و رسالت دست اندرکاران صدا و سیما را دوچندان می کند.

در شرایط کنونی، به یک حرکت فرهنگی گسترده نیاز داریم، که فقط صرف یک همایش نباشد. این حرکت فرهنگی باید به وسیله صدا و سیما، ائمه جمعه، روزنامه ها، مجلات، مدارس، خانواده و نهادهای متولی امور فرهنگی پایه ریزی شود. این حرکت فرهنگی باید با هدف شناسایی و جذب نماز، ضرورت برپایی نماز، آثار و فواید نماز و... صورت پذیرد تا جامعه اسلامی ما جامعه ای شود که کوچک و بزرگ، زن و مرد بیش از پیش به مسئله نماز که در حقیقت حافظ امنیت اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ماست، اهتمام بورزیم.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.