«حیله» در اصطلاح فقها

پرسش :

«حیله» در لسان فقها به چه معناست؟

پاسخ :
از مجموع کلمات فقها در ابواب مختلف فقه، این تعریف براى حیله استفاده مى شود: «الحیلة هى حفظ ظواهر قوانین الشّرع و ان کانت روحها غیر موجودة»؛ (حیله عبارت است از حفظِ ظاهرِ قوانینِ شرع، اگر چه روح قانون موجود نباشد). مثلا در حیله هاى ربا چنین است که ظاهر بیع حفظ مى شود؛ ولى روح ربا حاکم و روح بیع مفقود است. به عنوان مثال، وقتى کسى قصد دارد یک میلیون تومان وام به کسى بدهد و از او سودى بگیرد مى گوید: یک میلیون تومان به شما قرض الحسنه مى دهم؛ ولى این بسته یک کیلویى نبات را هم به 300 هزار تومان به تو مى فروشم که سر سال پول آن را به من بدهى، در این مثال، ظاهر قانون بیع و قرض الحسنه مراعات شده است و ظاهراً ربا صدق نمى کند؛ ولى روح قانون بیع حاکم نیست. نتیجه این که حیله در مصطلح فقها، حفظ ظواهر قوانین شرع است؛ اگر چه روح قانون موجود نباشد.

منبع: بررسى طرق فرار از ربا، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1385 شمسی، چاپ: اول، ص 14.