بهترین مجتهد ما عقلمان است

پرسش :

بعضی ها می گویند که بهترین مجتهد ما عقلمان است بنابراین به چه دلیلی باید تقلید کنیم. جواب چیست؟

پاسخ :
این که «احکام شرعی، خود را با توجه به عقل و منطق می توان انجام داد» یعنی چه؟ مثلاً شما چگونه از راه عقل می فهمید مبطلات روزه چیست؟ کفاره روزه عمد چه می باشد؟ زکات فطره چه مقدار باید باشد؟ نمازهای یومیه چندتا و چند رکعت و دارای چه اجزا و شرایطی است؟ حقوق دریاها و فلات قاره از نظر دینی چیست؟ و صدها و هزارها مسأله دیگر؟!

واقع مطلب آن است که شما بسیاری از احکام دینی خود را نمی توانید مستقلاً از طریق عقل به دست آورید و انجام دهید، بلکه در همان اموری که به گفته خود تقلید نمی کنید، مقلد هستید. لیکن به جای آن که مثلاً رساله مجتهدی را بردارید و مطابق با آن عمل کنید، براساس آنچه از دیگران دیده و با آن خوگرفته اید، عمل می نمایید و از عرف و عادت عمومی تقلید می کنید؛ یعنی، در واقع به جای آن که مستقیماً از متخصص و کارشناسی، مسائل دینی را بیاموزید، با واسطه از غیر متخصص می گیرید، گاه نیز ممکن است به پندارهای خود و به خاطر ندانستندلایل و منابع یک حکم با آن بستیزید و آن را خلاف عقل به حساب آورید، در حالی که با اندکی جست وجو و کاوش و با مراجعه به کارشناسان دین درخواهید یافت دانش شما در این زمینه ناقص بوده است. در چنین مواردی همان عقل و منطق که مستند شما است، حکم می کند انسان باید از طریق دین شناس و متخصص، احکام دین را فرا بگیرد و ناشیانه و با پندار بر بی راهه نرود. به عبارت دیگر می توان گفت: عقل دو گونه است:

الف) عقل ورزیده و کارشناختی؛ این همان عقل و دانش تخصصی است و عقلای بشر همواره در اموری که از آن آگاهی ژرف ندارند، به اندیشه و دانش کارشناس مراجعه می کنند.

ب) عقل خام وبالقوه؛ چنین عقلی در مرحله پیش از تخصص است و کسی که در چنین مرحله ای قرار دارد، همواره به عدم تخصص خویش اعتراف دارد و چاره ای نمی بیند جز این که در امور به متخصص مراجعه کند. البته راه دراز دیگری نیز وجود دارد و آن زحمت عمری تلاش و کوشش علمی برای یافتن تخصص است. این نیز پدیده ای نیکوست، ولی تا پیش از رسیدن به آن چاره ای جز پیروی از کارشناس نیست.

اما دلیل این که ما باید در احکام دین تقلید کنیم، یک دلیل عقلی است که مختص به تقلید در احکام دین هم نیست؛ بلکه در بسیاری از مسائل زندگی آدمی جاری است و آن حکم عقل به لزوم رجوع غیر خبره به خبره است؛ یعنی، عقل حکم می کند که انسان یا باید خود متخصص باشد یا به متخصص رجوع کند، همان عقلی که می گوید باید شما در صورت نیاز به طبیب و آهنگر و بنا رجوع کنید چون خود شما در این امور متخصص نیستید، حکم می کندکه در دین هم (که مهم ترین مسأله انسان است) باید به دین شناس و فقیه مراجعه کنید.

منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی