فلسفه تکبیرات در منا
پرسش :
با توجه به جایگاه حج در قرآن کریم، فلسفه تکبیرات در منا چیست؟
پاسخ :
یکى از دستورهاى مستحبى در عید اضحى (عید قربان) که در روایات اسلامى آمده، تکبیرات مخصوصى است که همه مسلمانان، چه آنان که در مراسم حج شرکت کرده‌اند و در منا هستند، و چه آنان که در دیگر نقاط مى‌باشند، بعد از نمازها مى‌گویند - کسانى که در منا باشند بعد از 15 نماز که نخستین آن نماز ظهر روز عید است و کسانى که در غیر منا باشند بعد از 10 نماز تکرار مى‌کنند - و صورت تکبیرات چنین است:
«اللّٰه اکبر، اللّٰه اکبر، لا اله الا اللّٰه، و اللّٰه اکبر، اللّٰه اکبر، و للّٰه‌الحمد، اللّٰه اکبر على ما هدانا»
خداوند متعال در قرآن مى‌فرماید:«و اذکُروا اللّٰهَ فى ایّامٍ مَعدوداتٍ؛ و خدا را در روزهاى معینى یاد کنید.»(1)
چنان که در روایات آمده و به نظر غالب مفسران، مقصود از ایّام معدودات ایّام تشریق (11 تا 13 ذى الحجه) است و چنان که در روایات آمده است مقصود از ذکر و یاد خدا تکبیراتى است که گذشت.(2)
هم‌چنین خداوند در آیات 27 و 28 سوره حج مى‌فرماید:«و اذِّن فِى‌النّاسِ بِالحَجِ‌ّ یَأتوکَ رِجالًا... لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم ویَذکُرُوا اسمَ اللّٰهِ فى ایّامٍ مَعلوماتٍ عَلىٰ ما رَزَقَهُم مِن بَهیمَةِ الاَنعامِ...؛ همه مردم را به حج دعوت کن تا با پاى پیاده و... به سوى تو آیند * تا شاهد منافع خود باشند و در ایام معینى خدا را یاد کنند که گوشت برخى حیوانات را روزى آنان کرد.»
بنابر آنچه در روایات آمده و به نظر بسیارى مفسران، یکى از مصادیق ذکر اللّٰه در ایام معلومات، تکبیراتى است که در ایام حج گفته مى‌شود.(3)
با توجه به آنچه گذشت مى‌توان گفت:
الف) یکى از دلایل استحباب این تکبیرات، آیاتى است که خداوند به ما دستور مى‌دهد در ایام تشریف در منا خداوند را یاد کنیم و به فرموده امامان، یکى از بهترین مصادیق یاد خدا، خواندن همین تکبیرات است.
ب) یکى از فلسفه‌هاى حج، یاد خداوند است و تکبیرات مذکور از بهترین اذکار الهى است.
ج) در روایات آمده است وقتى حضرت ابراهیم آماده ذبح اسماعیل شد و اسماعیل نیز خودش را براى ذبح شدن آماده کرد، جبرئیل با تعجب گفت: اللّٰه اکبر اللّٰه اکبر و اسماعیل گفت: لا اله الّا اللّٰه و اللّٰه اکبر و ابراهیم هم گفت: اللّٰه اکبر و للّٰه‌الحمد.
تکبیرهاى جبرئیل و اسماعیل و ابراهیم در سرزمین منا، شباهت زیادى به تکبیرهایى دارد که حاجیان در منا و مسلمانان در دیگر سرزمین‌ها تکرار مى‌کنند.
این تکبیرها، خاطره پیروزى ابراهیم و اسماعیل در آن میدان بزرگ را در نظرها زنده مى‌کند و به همه مسلمانان در منا و غیر منا الهام مى‌بخشد.(4)
پی‌نوشت‌ها:
(1). بقره/ 203
(2). المعتبر، محقق حلى، ج 2، ص 322؛ کافى، ج 4، ص 516؛ تهذیب الاحکام، ج 5، ص 487؛ تفسیر عیاشى، ج 1، ص 99؛ تفسیر قمى، ج 1، ص 71؛ مجمع‌البیان، ج 2، ص 52
(3). مجمع‌البیان، ج 7، ص 145؛ جوامع‌الجامع، ج 2، ص 556
(4). تفسیر نمونه، ج 19، ص 125
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
یکى از دستورهاى مستحبى در عید اضحى (عید قربان) که در روایات اسلامى آمده، تکبیرات مخصوصى است که همه مسلمانان، چه آنان که در مراسم حج شرکت کرده‌اند و در منا هستند، و چه آنان که در دیگر نقاط مى‌باشند، بعد از نمازها مى‌گویند - کسانى که در منا باشند بعد از 15 نماز که نخستین آن نماز ظهر روز عید است و کسانى که در غیر منا باشند بعد از 10 نماز تکرار مى‌کنند - و صورت تکبیرات چنین است:
«اللّٰه اکبر، اللّٰه اکبر، لا اله الا اللّٰه، و اللّٰه اکبر، اللّٰه اکبر، و للّٰه‌الحمد، اللّٰه اکبر على ما هدانا»
خداوند متعال در قرآن مى‌فرماید:«و اذکُروا اللّٰهَ فى ایّامٍ مَعدوداتٍ؛ و خدا را در روزهاى معینى یاد کنید.»(1)
چنان که در روایات آمده و به نظر غالب مفسران، مقصود از ایّام معدودات ایّام تشریق (11 تا 13 ذى الحجه) است و چنان که در روایات آمده است مقصود از ذکر و یاد خدا تکبیراتى است که گذشت.(2)
هم‌چنین خداوند در آیات 27 و 28 سوره حج مى‌فرماید:«و اذِّن فِى‌النّاسِ بِالحَجِ‌ّ یَأتوکَ رِجالًا... لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم ویَذکُرُوا اسمَ اللّٰهِ فى ایّامٍ مَعلوماتٍ عَلىٰ ما رَزَقَهُم مِن بَهیمَةِ الاَنعامِ...؛ همه مردم را به حج دعوت کن تا با پاى پیاده و... به سوى تو آیند * تا شاهد منافع خود باشند و در ایام معینى خدا را یاد کنند که گوشت برخى حیوانات را روزى آنان کرد.»
بنابر آنچه در روایات آمده و به نظر بسیارى مفسران، یکى از مصادیق ذکر اللّٰه در ایام معلومات، تکبیراتى است که در ایام حج گفته مى‌شود.(3)
با توجه به آنچه گذشت مى‌توان گفت:
الف) یکى از دلایل استحباب این تکبیرات، آیاتى است که خداوند به ما دستور مى‌دهد در ایام تشریف در منا خداوند را یاد کنیم و به فرموده امامان، یکى از بهترین مصادیق یاد خدا، خواندن همین تکبیرات است.
ب) یکى از فلسفه‌هاى حج، یاد خداوند است و تکبیرات مذکور از بهترین اذکار الهى است.
ج) در روایات آمده است وقتى حضرت ابراهیم آماده ذبح اسماعیل شد و اسماعیل نیز خودش را براى ذبح شدن آماده کرد، جبرئیل با تعجب گفت: اللّٰه اکبر اللّٰه اکبر و اسماعیل گفت: لا اله الّا اللّٰه و اللّٰه اکبر و ابراهیم هم گفت: اللّٰه اکبر و للّٰه‌الحمد.
تکبیرهاى جبرئیل و اسماعیل و ابراهیم در سرزمین منا، شباهت زیادى به تکبیرهایى دارد که حاجیان در منا و مسلمانان در دیگر سرزمین‌ها تکرار مى‌کنند.
این تکبیرها، خاطره پیروزى ابراهیم و اسماعیل در آن میدان بزرگ را در نظرها زنده مى‌کند و به همه مسلمانان در منا و غیر منا الهام مى‌بخشد.(4)
پی‌نوشت‌ها:
(1). بقره/ 203
(2). المعتبر، محقق حلى، ج 2، ص 322؛ کافى، ج 4، ص 516؛ تهذیب الاحکام، ج 5، ص 487؛ تفسیر عیاشى، ج 1، ص 99؛ تفسیر قمى، ج 1، ص 71؛ مجمع‌البیان، ج 2، ص 52
(3). مجمع‌البیان، ج 7، ص 145؛ جوامع‌الجامع، ج 2، ص 556
(4). تفسیر نمونه، ج 19، ص 125
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
