سیمای سوره یوسف

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره یوسف چیست؟

پاسخ :
نام ها: نامهای این سوره عبارتند از: «یوسف علیه السلام» و «اَحْسَنُ القصَص» یعنی بهترین داستان ها.

و سبب نامگذاری آن به نام «یوسف علیه السلام» آیه 4 به بعد این سوره است که همراه با اکثر آیات آن پیرامون داستان زندگی یوسف پیامبر است، و بیش از بیست بار نام یوسف در این سوره بکار رفته است.

شمارگان: دارای 111 آیه و 1766 کلمه و 7166 حرف است.

نزول: این سوره که در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد، پنجاه و دومین سوره ای است که بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمده یعنی بعد از سوره هود علیه السلام و قبل از سوره حجر نازل شده است. و در ترتیب کنونی قرآن دوازدهمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت قرائت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «هر کس، سوره یوسف علیه السلام را هم روز و هم شب بخواند، خدا او را در رستاخیز به زیبایی یوسف علیه السلام بر می انگیزد، در حالی که ناراحتی به او نمی رسد و از بندگان صالح خدا خواهد بود.(1)

تذکر: اینگونه اثرات و ثواب ها برای کسانی است که یوسف وار زندگی کنند، و عمری را با پاکی و نیکوکاری بسر برند.

یعنی آیات سوره یوسف را بخوانند و پیروی کنند.

ویژگی ها: این سوره داستانی ترین سوره قرآن است که 88% سوره یوسف را داستان یوسف فرا گرفته است.

داستان یوسف از طولانی ترین و شیرین ترین و به تعبیر خود قرآن بهترین داستان های قرآن کریم است.

در برخی احادیث آمده است که سوره یوسف را به زنان تعلیم ندهید و سوره نور را (که مشتمل بر آیات حجاب است) تعلیم دهید.

اما اسناد این احادیث چندان قابل اعتماد نیست و در برخی احادیث نیز عکس این مطلب دیده شده است یعنی تشویق شده که این سوره را به خانواده ها تعلیم دهید. آری ماجرای زندگی آلوده همسر عزیز مصر و پاکی و عفت یوسف آموزه ای گرانبها برای هر مرد و زن است.(2)

اهداف:
1. بیان ولایت خدا بر بنده خویش، و اینکه چگونه او را لبریز از محبت خود می کند و او را تربیت و سرپرستی می کند و نجات می دهد.(3)
2. بیان داستان یوسف و آموزه های تربیتی آن. (عفت، برخورد کریمانه با لغزش گران و...)

مطالب: در این سوره مطالب عمدۀ زیر بچشم می خورد:

الف) عقاید:

1. استدلال بر توحید الهی. (آیات 39-40)
2. مطالبی پیرامون نبوت عامه و خاصّه. (آیات 6 و 38 و 104-110)
 

ب) اخلاق:

1. درس عفت و پاکی و خویشتن داری و تسلط بر نفس. (آیات 23 به بعد)
2. برخورد کریمانه یوسف با برادرانش پس از آمدن آنها به مصر. (آیات 99-100)
 

ج) داستان:

1. بیان بهترین داستان قرآن یعنی داستان یوسف صدیق علیه السلام و خواب او و حیله های برادرانش و انداختن یوسف علیه السلام در چاه و سپس نجات و رفتن او به مصر و درگیری با زن عزیز مصر و زندانی شدن و نجات یافتن و سپس وزیر شدن او و آمدن برادران و پدر و مادرش به مصر.
 

د) مطالب فرعی:

1. اشاره ای به قرآن کریم و اینکه عربی نازل شده تا در آن تفکر کنند. (آیات 1-2)
2. عبرت آموزی از سرنوشت برادران حسود یوسف علیه السلام. (آیات 8 به بعد)
3. عبرت آموزی از سرنوشت زن منحرف عزیز مصر. (آیات 23 به بعد)
4. مطالبی پیرامون خواب صادق و تعبیر آن. (آیات 4-6)
5. طلب استغفار و شفاعت از یعقوب پیامبر صلی الله علیه و آله. (آیه 97)
6. هشدار به ملت ها و خانواده ها که مراقب باشید فرزندان نیکوی شما را به بهانه های مختلف از شما جدا نسازند. (آیه 12)

پی‌نوشت‌ها:
(1) مجمع البیان، ابتدای سوره یوسف.
(2) نمونه، ج 9، ص 297.
(3) المیزان، ج 11، اول سوره یوسف.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.