سیمای سوره فصلت

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره فصلت چیست؟

پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «فُصّلت»، «مصابیح» و «حم سَجده».

سبب نامگذاری آن، آیه سوم این سوره است که تعبیر «فُصّلت» به معنای تبیین و فصل فصل شدن در آن آمده است و نام «مصابیح» به معنای چراغ ها هم از آیه 12 گرفته شده و نام «حم سجده» بخاطر حروف مقطعه آن و سجده واجب این سوره است.

شمارگان: دارای 54 آیه و 796 کلمه و 3350 حرف است.

نزول: سوره فُصّلت که در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد، هفتاد و چهارمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمده است یعنی پس از سوره مؤمنون(1) و قبل از سوره طور و بعد از معراج و اندکی قبل از هجرت نازل شده است. و در چینش کنونی قرآن چهل و یکمین سوره بشمار می رود.

فضایل: در مورد فضیلت تلاوت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «هر کس سوره فصّلت را تلاوت کند، این سوره در قیامت نوری در برابر او می شود.»(2)

تذکر: روشن است که این آثار برای کسانی است که این سوره را بخوانند و در آن تدبّر کنند واز آن پیروی نمایند، و در آن صورت دستورات و آیات این سوره همانند نوری فرا راه آنان قرار می گیرد.

ویژگی ها: این سوره نیز با حروف مقطعه «حم» شروع می شود، و در هنگام تلاوت یا شنیدن آیه 37 آن یک سجده واجب می شود.

اهداف: هدف های اساسی سوره فصلت عبارتند از:
1. یادآوری توحید و ایمان به خدا.
2. یادآوری رستاخیز و دلایل آن.
3. مسأله وحی و رسالت.

مطالب: مهمترین مطالبی که در سوره فُصّلت به چشم می خورد عبارتند از:

الف) عقاید:

1. بیان آیات آفاقی و انفسی پروردگار. (آیات 37 و 39 و 52)
2. بیان صحنه های تکان دهنده قیامت و هشدار به مشرکان و کافران. (آیات 21-23 و 27-29)
3. تأکید بر اهمیت قرآن و وحی بعنوان معجزه جاویدان پیامبر صلی الله علیه و آله. (آیات 3-4)
 

ب) اخلاق:

1. مواعظ و اندرز در مورد مقابله به نیکی. (آیه 34)
2. دعوت به شکیبایی و صبر و استقامت. (آیه 30)
 

ج) احکام:

1. وجوب سجده در هنگام قرائت یا شنیدن آیه 37 این سوره.
2. اشاره ای به زکات (یا انفاق مستحبی). (آیه 7)
 

د) داستان ها:

1. اشاره ای به سرگذشت قوم عاد. (آیات 15-16)
2. اشاره ای به سرگذشت قوم ثمود. (آیات 17-18)
3. اشاره ای به سرگذشت موسی علیه السلام. (آیه 45)
 

ه) مطالب فرعی:

1. اهمیت قرآن و برتری آن در تمام اعصار. (آیات 2-3 و 41-42)
2. تحریف ناپذیری قرآن در طول تاریخ. (آیات 41-42)
3. بیان موضع گیری های سرسختانه دشمنان در برابر قرآن. (آیات 26 و 44)
4. مراحل پیدایش کره زمین و کوهها و گیاهان و حیوانات. (آیات 9-12)
5. ستاره ها همچون چراغ های آسمان. (آیه 12)
6. گواهی دادن اعضا و پوست تن انسان در قیامت. (آیات 20-22)

پی‌نوشت‌ها:
(1) شحاته نزول این سوره را پس از سوره غافر می داند. (درآمد، ص 557)
(2) روح المعانی، ج 24، ص 84.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.