سیمای سوره فتح

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره فتح چیست؟

پاسخ :
نام: تنها نام این سوره «فتح» است که از آیه اول آن گرفته شده است، در این آیه از پیروزی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در بستن قرارداد صلح حُدیّبیه سخن به میان آمده است.

شمارگان: دارای 29 آیه و 560 کلمه و 2438 حرف است.

نزول: سوره فتح در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد، فتح صد و یازدهمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد و بعد از سوره صف و قبل از سوره مائده نازل شده است. اما در چینش کنونی قرآن، چهل و هشتمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده که فرمود: «سوره ای بر من فرود آمد، که از تمام دنیا در نزد من محبوب تر است.»(1)

ویژگی: در سوره فتح داستان هایی آمده است، اما بخلاف سوره های مکی از داستانهای گذشتگان نیست بلکه از وقایع زندگی روزمره مسلمانان آمده است.

اهداف: هدف های اساسی این سوره عبارتند از:
1. ایجاد امید به فتح و پیروزی در دل مؤمنان.
2. جدا کردن مرز بین مؤمنان، مشرکان و منافقان در رابطه با جهاد.

مطالب:

الف) عقاید:

1. بیان نشانه های خدا در پیروزی های مؤمنان. (آیات 1 و 20 و 24)
2. اشاره ای به مقام والای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و هدفهای بلند او. (آیات 8 و 28)
 

ب) اخلاق:

1. تشویق به تقوی. (آیه 26)
2. تشویق به رحمت اسلامی بین مؤمنان. (آیه 29)
3. تشویق به سجود و عبادت. (آیه 29)
 

ج) احکام:

1. بیان حکم کسانی که از رفتن به جنگ معاف هستند. (آیه 17)
2. سخن از بیعت با پیامبر صلی الله علیه و آله که در حقیقت بیعت با خداست. (آیات 10 و 18)
 

د) داستان ها:

1. گزارشی از حوادث صلح حُدیّبیه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله با مشرکان مکه که سرآغاز پیروزی های مسلمانان گردید. (آیات 1-4)
2. شرح فتح مکه و حوادث آن. (آیه 27)
3. شرح ماجرای بیعت رضوان. (آیه 18)
 

ه) مطالب فرعی:

1. گزارشی از کارشکنی های منافقان و خواسته ها و بهانه های منافقان و شرکت نکردن آنان در جهاد. (آیات 11-16)
2. بیان صفات پیروان پیامبر صلی الله علیه و آله و مهربانی آنان به همدیگر و مثال آنان در تورات و انجیل. (آیه 29)
3. تأکید بر راستی و تحقق خواب پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مبنی بر ورود به مکه و انجام مناسک عمره. (آیه 27)
4. بیان سنت غیر قابل تغییر الهی در شکست کافران. (آیات 21-22)

پی‌نوشت‌:
(1) مجمع البیان، ذیل آغاز سوره فتح.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.