پرسش :
چگونه فرشتگان مي‌توانند از اسرار دروني انسان آگاه شوند و آنها را ثبت كنند؟ چون در قرآن ذكر شده كه در قيامت حتّي اسرار دروني شما مورد بازخواست واقع مي‌شود.
پاسخ :
در پاسخ به اين سؤال امام سجاد(عليه السّلام) جواب بسيار مناسبي ارائه كرده‌اند كه از اين قرار است.
يكي از شاگردان از حضرتش سؤال كرد: فرشتگان اعمال ما را كه مي‌نويسند بجاست؛ براي اين‌كه مي‌بينند و مي‌نويسند. امّا آيا خاطرات و نيّت‌هايي را كه فقط از دل گذرانده‌ايم و هنوز به لباس عمل در نياورده‌ايم هم مي‌نويسند؟ آنها را كه نمي‌بينند پس از كجا مي‌فهمند تا بنويسند؟ و اين كه خداوند مي‌فرمايد: ”وَاِنْ تُبْدُوا ما في اَنفَسِكُمْ أوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللّه“(١) .اسرار دروني را كه به كسي افشا نكرده‌ايد، در قيامت بايد حسابش را پس بدهيد. اين اسرار دروني را فرشتگان چگونه مي‌دانند و از كجا مي‌نويسند؟
حضرت فرمودند: آيا بوي باغ و بستان و بوي كثافت و گنداب يكي است؟ اگر از كنار باغي پر از گل و معطر بگذريد، بوي خوب احساس مي‌كنيد. و چنانچه بوي بد به مشام انسان برسد، مي‌فهمد كه اين‌جا كثافت و زباله است. از بو مي‌توان فهميد كه از كنار باغ مي‌گذريم يا از كنار چاه.
فرشتگان از بوي خوشْ تشخيص مي‌دهند كه در قلب اين مؤمن اسرار و نيّت‌ها و اراده‌ها خير و طيّب و طاهر است. و نيز از بوي بد هم فرشتگان مي‌فهمند كه در درون اين شخص، پليدي است.(٢) چه‌جور مي‌شود كه انسان در چاه زندگي كند و از بوي چاه اظهار تنفر نكند و با خبر نباشد؟ اگر كسي به ملكوت رسيده باشد بوي بد و خوب ديگران هم به مشام او مي‌رسد، مؤمن را از منافق باز مي‌شناسد.
روزي علي(عليه السّلام) مشغول سخنراني بود، عده‌اي پاي منبر حضرت نشسته بودند. بعضي از جاسوسان اموي خبر آوردند كه «خالد بن عرفطه» مُرد!
حضرت اعتنا نكردند. عده‌اي قبول كرده پذيرفتند كه خالد مُرده است. حضرت به سخنان خود ادامه دادند. بار ديگر گفته شد: خالد مُرد.
حضرت اعتنا نكردند.
بار سوم گفتند: يا اميرالمؤمنين اين خبر رسمي شد.
فرمودند: نه؛ او نمرده است او هنوز شورش و بلوايي در پيش دارد و به تحريك حكومت‌هاي طاغي، عليه من مي‌شورد و از درب اين مسجد وارد مي‌شود. آنگاه حضرت به كسي كه پاي منبر بود اشاره كرده فرمود: پرچم او هم به دست اين شخص است كه عليه حق قيام مي‌كند! او هنوز نمرده است(٣)!
اين قضيه بعدها واقع شد. و اين عِلم غيب اميرمؤمنان(سلام اللّه عليه) و آشنايي به اسرار دروني كسي كه پاي سخنان حضرت نشسته تحقق پيدا كرد.
حضرت، مانند فرشته‌اي، كه درون افراد را مي‌بيند و مي‌داند درون چه كسي باغ و درون چه فردي گنداب است، درون وي را ديد.
(١) سوره بقره، آيه ٢٨٤.
(٢) كافي، ج ٢، ص ٤٢٩، ح ٣.
(٣) سفينة البحار، ج ٢، ص ٦٦٢.
آیةالله جوادی آملی
در پاسخ به اين سؤال امام سجاد(عليه السّلام) جواب بسيار مناسبي ارائه كرده‌اند كه از اين قرار است.
يكي از شاگردان از حضرتش سؤال كرد: فرشتگان اعمال ما را كه مي‌نويسند بجاست؛ براي اين‌كه مي‌بينند و مي‌نويسند. امّا آيا خاطرات و نيّت‌هايي را كه فقط از دل گذرانده‌ايم و هنوز به لباس عمل در نياورده‌ايم هم مي‌نويسند؟ آنها را كه نمي‌بينند پس از كجا مي‌فهمند تا بنويسند؟ و اين كه خداوند مي‌فرمايد: ”وَاِنْ تُبْدُوا ما في اَنفَسِكُمْ أوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللّه“(١) .اسرار دروني را كه به كسي افشا نكرده‌ايد، در قيامت بايد حسابش را پس بدهيد. اين اسرار دروني را فرشتگان چگونه مي‌دانند و از كجا مي‌نويسند؟
حضرت فرمودند: آيا بوي باغ و بستان و بوي كثافت و گنداب يكي است؟ اگر از كنار باغي پر از گل و معطر بگذريد، بوي خوب احساس مي‌كنيد. و چنانچه بوي بد به مشام انسان برسد، مي‌فهمد كه اين‌جا كثافت و زباله است. از بو مي‌توان فهميد كه از كنار باغ مي‌گذريم يا از كنار چاه.
فرشتگان از بوي خوشْ تشخيص مي‌دهند كه در قلب اين مؤمن اسرار و نيّت‌ها و اراده‌ها خير و طيّب و طاهر است. و نيز از بوي بد هم فرشتگان مي‌فهمند كه در درون اين شخص، پليدي است.(٢) چه‌جور مي‌شود كه انسان در چاه زندگي كند و از بوي چاه اظهار تنفر نكند و با خبر نباشد؟ اگر كسي به ملكوت رسيده باشد بوي بد و خوب ديگران هم به مشام او مي‌رسد، مؤمن را از منافق باز مي‌شناسد.
روزي علي(عليه السّلام) مشغول سخنراني بود، عده‌اي پاي منبر حضرت نشسته بودند. بعضي از جاسوسان اموي خبر آوردند كه «خالد بن عرفطه» مُرد!
حضرت اعتنا نكردند. عده‌اي قبول كرده پذيرفتند كه خالد مُرده است. حضرت به سخنان خود ادامه دادند. بار ديگر گفته شد: خالد مُرد.
حضرت اعتنا نكردند.
بار سوم گفتند: يا اميرالمؤمنين اين خبر رسمي شد.
فرمودند: نه؛ او نمرده است او هنوز شورش و بلوايي در پيش دارد و به تحريك حكومت‌هاي طاغي، عليه من مي‌شورد و از درب اين مسجد وارد مي‌شود. آنگاه حضرت به كسي كه پاي منبر بود اشاره كرده فرمود: پرچم او هم به دست اين شخص است كه عليه حق قيام مي‌كند! او هنوز نمرده است(٣)!
اين قضيه بعدها واقع شد. و اين عِلم غيب اميرمؤمنان(سلام اللّه عليه) و آشنايي به اسرار دروني كسي كه پاي سخنان حضرت نشسته تحقق پيدا كرد.
حضرت، مانند فرشته‌اي، كه درون افراد را مي‌بيند و مي‌داند درون چه كسي باغ و درون چه فردي گنداب است، درون وي را ديد.
(١) سوره بقره، آيه ٢٨٤.
(٢) كافي، ج ٢، ص ٤٢٩، ح ٣.
(٣) سفينة البحار، ج ٢، ص ٦٦٢.
آیةالله جوادی آملی
