پرسش :

اگر در عصري، فقيه جامع الشرايط وجود نداشته باشد، تكليف حكومت اسلامي چيست؟‎

پاسخ :
تشكيل حكومت اسلامي واجب است و فقيه و اسلام‌شناس داشتن كه شرط تشكيل حكومت ‏اسلامي مي‌باشد، «شرط تحصيلي» است نه «شرط حصولي»؛ يعني مانند وضوء براي نماز است كه بايد آن ‏را تحصيل كرد نه مانند استطاعت براي حج كه حصولي است و تحصيلش واجب نيست و هر زمان خود به خود ‏حاصل شد، حج واجب مي‌شود. تحصيل فقاهت، بر همه كساني كه صلاحيت تحصيل دارند، واجب كفايي ‏است و اگر شخص معيّن يا گروهي اندك مي‌توانند پرچمدار فقاهت باشند و كس ديگري وجود ندارد، بر آنان ‏واجب عيني است نه كفايي و سرّ وجوب عيني آن بر بيش از يك نفر آن است كه نياز جامعه اسلامي به يك ‏فقيه تأمين نمي‌گردد. اگر در شرايطي خاص، اين واجب صورت نگرفت و فقاهت كه شرط اصلي حكومت ‏اسلامي است تحصيل نشد، نوبت به عدول مؤمنين مي‌رسد. عدول مؤمنين، از هر جايي كه دينشان را ‏مي‌گيرند، نحوه اداره كشور را نيز از همانجا مي‌گيرند و حكومت را از باب حسبه تشكيل مي‌دهند. البتّه اگر ‏عدول مؤمنيني يافت شوند كه از لحاظ فقاهت و اجتهاد، در حدّ متجزي باشند؛ يعني در برخي از ابواب فقه ‏توان استنباط احكام فرعي از مبادي و منابع اصلي را داشته باشند، مقدّم هستند و اگر آنان نبودند، همان ‏عدول مؤمنين مسأله‌دان، جريان حكومت اسلامي را بر عهده مي‌گيرند.‏‎ ‎‏‏
‏
‏ مأخذ: ( آیةالله جوادی آملی ، ولايت فقيه، ص 363، 364)‏